Σύνδρομο Μινχάουζεν: οι ολέθριες συνέπειές του

Το σύνδρομο Μινχάουζεν αποτελεί διαταραχή κατά την οποία το άτομο προσπαθεί να πείσει ότι είναι ασθενής, προκαλώντας ατυχήματα ή ασθένειες στον εαυτό του. Το όνομα του συνδρόμου προήλθε από  τον ομώνυμο Γερμανό συγγραφέα, ο οποίος εξιστορούσε κατορθώματα στο Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1768-17774) με πρωταγωνιστή τον εαυτό του για να εγείρει το θαυμασμό των άλλων. Για πρώτη φορά όμως περιγράφηκε από τον Dr Richard Ascher το 1951.

Έκτοτε το όνομά του έγινε το σήμα κατατεθέν του συνδρόμου. Συνήθως το άτομο που πάσχει, μελετά σχολαστικά τα συμπτώματα της ασθένειας που υποτίθεται πως έχει. Ο λόγος είναι ότι επιδιώκει εμμονικά να πείσει για να προκαλέσει τον οίκτο των γύρω του. Δεν επιζητά σε καμία περίπτωση υλικές απολαβές προς «εξαργύρωση» της συμπόνιας. Το έλεος και η ενασχόληση του περίγυρου μαζί του τού αρκούν. Συνήθως είναι γυναίκες πάσχουσες, ύπουλες που –όχι αδίκως-θα τους αποδίδαμε τον χαρακτηρισμό “deadly women”.

Πιθανά αίτια απόκτησης του συνδρόμου

Τα αίτια που κάποιος εμφανίζει το σύνδρομο είναι συγκεχυμένα. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι άτομο που μπορεί να είχε εκτεθεί από πρώιμη ηλικία στην φροντίδα κάποιου συγγενικού μέλους, το οποίο είχε μια χρόνια ασθένεια (αδερφής, γιαγιάς, μητέρας κτλ). Πολύ πιθανό είναι επίσης να έχει το ίδιο το άτομο κακοποιηθεί σεξουαλικά σε μικρή ηλικία. Στις περιπτώσεις Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου,που θα αναλύσουμε παρακάτω, ο ασθενής αρέσκεται να εκλαμβάνεται ως ασθενής μέσα από την ασθένεια του άλλου. Έτσι κατορθώνει να αποσπά από τους άλλους τη συμπόνια και το έλεος.

Το σύνδρομο που τείνει να γίνεται απόπειρα δολοφονίας

Το σύνδρομο Μινχάουζεν, όταν αποσκοπεί να βλάψει άτομο πέρα του εαυτού, λέγεται Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου (Munchausen by proxy). Είναι κλινική διαταραχή μέσω της οποίας ο κηδεμόνας ή ο φροντιστής κάποιου αδύναμου, εξαρτημένου απ’ αυτόν ατόμου, τον βλάπτει. Ως προς το σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου, μπορεί να το έχουν άτομα πέρα κάθε υποψίας όπως η μητέρα ενός παιδιού, η κόρη ενός ηλικιωμένου,  ο νοσηλευτής ενός ατόμου με ειδικές ανάγκες ή η νοσοκόμα ενός υπερήλικα.

Χωρίς κανέναν ιδιαίτερο λόγο, ο πάσχων (συνήθως η μητέρα) προχωρά σε επικίνδυνους τραυματισμούς ή πλασματικά μέσα (π.χ. τεχνητές μολύνσεις στο παιδί της), αναζητώντας το έλεος από τρίτους. Πρόκειται, δηλαδή, για ψυχοπαθολογία με ολέθριες προεκτάσεις που μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στο θάνατο. Παρατηρήθηκε ότι ένα 5%-10% είχε θανατηφόρο κατάληξη.

Η ραδιουργία του θύτη

Το ζήτημα είναι ότι τα θύματα του συνδρόμου αυτού κακοποιούνται και δηλητηριάζονται σταδιακά. Δεν είναι λίγες οι φορές που τέτοια φαινόμενα δεν έγιναν άμεσα αντιληπτά από τον περίγυρο των θυμάτων. Ο λόγος αφορούσε τον ζήλο με τον οποίο οι θύτες (στην πλειοψηφία του 75% οι μητέρες) δρούσαν κεκαλυμμένα. Έτσι, το σύνδρομο καθυστέρησε πολύ να αποκαλυφθεί.

Οι λόγοι είναι αρκετοί. Για παράδειγμα, ενώ πραγματικά εκδηλώνονται συμπτώματα στο θύμα, ο θύτης σαφώς τα προεκτείνει ή τα παραποιεί. Φτάνει σε σημείο να υποστηρίζει ότι γνωρίζει καλύτερα την ασθένεια από την οποία πάσχει το θύμα (π.χ. σε πιθανή αιμορραγία άγνωστης προέλευσης προσπαθεί να πείσει το γιατρό ότι πρόκειται για καρκίνο στο έντερο). Τείνει δηλαδή να δραματοποιεί τα γεγονότα εσκεμμένα, διαψεύδοντας ακόμα και τα τεκμήρια. Δε λείπουν ασφαλώς οι φορές που διαστρεβλώνει την αλήθεια και αποποιείται ευθύνες.

Εμμονή με νοσοκομεία

Ταυτόχρονα οι συχνές επισκέψεις σε κλινικές και η διαρκής αναζήτηση νοσοκομειακής βοήθειας για το θύμα είναι ένα ακόμη μέσο να επιτύχει ο θύτης το σκοπό του. Η μη λελογισμένη χρήση φαρμάκων για λογαριασμό του θύματος είναι ένα επιπλέον σημάδι .Αυτά τα φάρμακα έχουν σκοπό να προκαλέσουν κι άλλα προβλήματα υγείας, ούτως ώστε θύτης και θύμα να βρεθούν και πάλι στο νοσοκομείο.

Κατά συνέπεια ένας τρόπος να αναγνωρίσουμε τον θύτη, είναι όταν τον δούμε άνετο ή ακόμα και χαρούμενο μπροστά σε ανακοινώσεις γιατρών για σοβαρές επιπλοκές. Είναι κάτι για το οποίο ήταν προετοιμασμένος.

Ακόμη, όχι συχνά, ο ίδιος ο πάσχων από σύνδρομο Μινχάουζεν μπορεί να εργάζεται στον τομέα της υγείας, λόγω του αυξημένου ενδιαφέροντος του για τις ασθένειες.

Αυτό το οποίο προδίδει έντονα την ανάμειξη του θύτη, είναι πως τα συμπτώματα υποχωρούν με την απομάκρυνση του θύματος από κοντά του! Έτσι, σταδιακά, ο υπεράνω πάσης υποψίας κηδεμόνας του πλέον θεωρείται ο υπ’ αριθμόν ένα ύποπτος.

Το αντίκτυπο στην ψυχολογία του θύματος- παιδιού

 Στην περίπτωση  που ο πάσχων-θύτης είναι η μητέρα τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο. Το παιδί πληγώνεται –εκτός από σωματικά- και ψυχικά. Η μητέρα το θέλει πάντα δίπλα της, πάντα θύμα. Δεν θα το αφήσει ποτέ να ανεξαρτητοποιηθεί. Χαρακτηριστικές φράσεις που δείχνουν την αδυναμία της να αποκοπεί από το νοσηρό της κατάστασης είναι οι εξής: «είναι ακόμα πολύ μικρός για να το κάνει μόνος του, πού θα τον αφήσω κ.τ.λ.»).  Τέτοιου είδους φράσεις είναι δηλωτικές της νοσηρής γονεϊκής αγάπης.

Το ίδιο το θύμα εν τω μεταξύ είναι διπλά παγιδευμένο: από τη μία η πρόκληση σωματικής βλάβης, από την άλλη η προσκόλληση στη μάνα του σε ρόλο σωτήρα για την ευαίσθητη παιδική του ψυχή.

Έτσι, ενώ τα θύματα θα ήθελαν να αναπτύξουν διαπροσωπικές σχέσεις, χειραγωγούνται από τη «στοργική μητέρα» που τις καταπνίγει.

Σε εξαιρετικά λίγες περιπτώσεις που το σύνδρομο Μινχάουζεν αποκαλύπτεται, προκαλούνται και άλλα συμπτώματα στο παιδί. Αυτά αφορούν μία άρνηση, έναν «περιβαλλοντικό» αυτισμό, λόγω των ελλιπέστατων ερεθισμάτων κατά τη διάρκεια της ζωής του. Υπεύθυνη φυσικά είναι η υπερπροστατευτική- νοσούσα μητέρα που δεν επέτρεψε την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού. Έτσι, το παιδί μένει μετέωρο σε πιθανή σύλληψη της.

Εκτός αυτού, το παιδί θεωρεί ότι θα αποσπάσει την πολυπόθητη στοργή της μητέρας του, μόνο υπό την προϋπόθεση ότι θα υποδυθεί το άρρωστο μπροστά σε γιατρούς. Ενίοτε υπάρχει συναισθηματικός εκβιασμός.

Η ταλαιπωρία που προκαλείται στο θύμα από τις επαναλαμβανόμενες «θεραπείες» και η κατ’ εξακολούθηση κακοποίησή του, χρήζουν άμεσης παρέμβασης.

Το σύνδρομο Μινχάουζεν δεν είναι και τόσο σπάνιο όσο νομίζουμε. Καλό είναι να γνωρίζουμε, ώστε να προλαμβάνουμε.

Πηγές:

1) Feldman, McGuire, Psychologic Morbidity of Children Subjected to Munchausen Syndrome by Proxy, Pediatrics, 1989

2) Fraser, M. ,  A mother’s investment in maintaining illness in her child: a perversion of mothering and of women’s role of “caring’, Journal of Social World Practice 22 (2)