Το spotlight effect είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται από τους κοινωνικούς ψυχολόγους για να περιγράψουν την τάση να υπερεκτιμάμε τα πράγματα που παρατηρούν οι άλλοι πάνω μας. Για παράδειγμα, εάν υπάρχει ένας μικρός λεκές στη μπλούζα μας, υποθέτουμε ότι θα τον προσέξουν, οδηγώντας μας έτσι σε περιττό άγχος και ανησυχία. Ελάχιστοι θα τον παρατηρήσουν, πόσο μάλλον θα θυμούνται αυτό το γεγονός. Όσον αφορά τη συμμετοχή στις ομαδικές συζητήσεις, υπερεκτιμάμε τις πιθανότητες οι άλλοι να θυμούνται τυχόν αρνητικές αλληλεπιδράσεις με τους συνομιλητές μας.
Ωστόσο, ισχύει και το αντίστροφο. Σύμφωνα με αυτό το φαινόμενο, τείνουμε επίσης, να υπερεκτιμάμε το κατά πόσο οι άλλοι άνθρωποι βρίσκονται σε θέση να παρατηρήσουν τις θετικές πτυχές πάνω μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πεποίθηση ότι οπωσδήποτε θα προσέξουν κάποιο ρούχο που εμείς βρίσκουμε ελκυστικό ή τη συμβολή μας σε ένα project, την οποία θεωρούμε σημαντική.
Όλα αυτά, βέβαια, δε σημαίνουν ότι κάνουμε λάθος κάθε φορά που νομίζουμε ότι οι άνθρωποι προσέχουν κάτι πάνω μας, είτε θετικό, είτε αρνητικό. Το παρατηρούν, απλά όχι στοn βαθμό που εμείς οι ίδιοι αξιολογούμε και επεξεργαζόμαστε τις πράξεις και τη συμπεριφορά μας.
Έρευνα πάνω στο spotlight effect:
Σε μία δημοσίευση του 2000, στο Περιοδικό Προσωπικότητας και Κοινωνικής Ψυχολογίας, ο Tom Gilovich και οι συνεργάτες του απέδειξαν αυτό το φαινόμενο. Σε μία μελέτη, έφεραν ομάδες μαθητών στο ίδιο δωμάτιο, για να ολοκληρώσουν μία άσχετη εργασία. Επίσης, είπαν τυχαία σε έναν από αυτούς να φορέσει ένα ντροπιαστικό μπλουζάκι. Στη συνέχεια, ζήτησαν από τους μαθητές που φορούσαν το συγκεκριμένο ρούχο να υπολογίσουν το ποσοστό των ατόμων της ομάδας που θα αναγνώριζαν το πρόσωπο που απεικονιζόταν στο εν λόγω μπλουζάκι. Η εκτίμησή τους έφτασε γύρω στο 50%, ενώ στην πραγματικότητα το ποσοστό των ατόμων ανήλθε στο 25%.
Σε μία δεύτερη μελέτη, επιτράπηκε στους συμμετέχοντες να διαλέξουν ένα μη ντροπιαστικό μπλουζάκι, με φωτογραφία διάσημων ατόμων (Bob Marley, Jerry Seinfeld ή Martin Luther King Jr.). Παρομοίως, αυτοί που φορούσαν το μπλουζάκι εκτίμησαν ότι το 50% των άλλων ατόμων θα αναγνώριζαν το διάσημο πρόσωπο. Συγκεκριμένα, όμως, ένα ποσοστό χαμηλότερο του 10% το έκανε.
Αίτια του spotlight effect:
Αυτό το φαινόμενο είναι αποτέλεσμα του εγωκεντρισμού μας. Αυτό δε σημαίνει ότι είμαστε αλαζόνες ή ότι εκτιμάμε τον εαυτό μας περισσότερο από τους άλλους. Αντιθέτως, έγκειται στο γεγονός ότι είμαστε υπερβολικά ευσυνείδητοι. Επιπλέον, έχουμε συνηθίσει να εξετάζουμε τις καταστάσεις από τη δική μας προοπτική, χωρίς να “μπαίνουμε” στα παπούτσια των άλλων, συνειδητοποιώντας ότι βλέπουν διαφορετικά τα πράγματα. Παρόλο που κατανοούμε ότι οι άλλοι δεν ενδιαφέρονται τόσο για τις πράξεις μας, δεν το λαμβάνουμε σοβαρά υπόψιν. Έτσι, καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι η προοπτική τους μοιάζει περισσότερο με τη δική μας, απ’ ό,τι ισχύει στην πραγματικότητα.
Τρόποι αντιμετώπισης:
Παρά τις επιδράσεις του, μπορούμε να κάνουμε κάποια πράγματα, για να το περιορίσουμε. Αρχικά, αν είμαστε ενήμεροι για αυτό, θα βοηθήσει να μειωθούν οι αρνητικές του επιπτώσεις σε εμάς. Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να εξετάσουμε την κατάσταση -που μας απασχολεί- πιο ρεαλιστικά. Σημαντικό είναι, ακόμη, να προσπαθήσουμε να δούμε τον εαυτό μας από μία διαφορετική προοπτική από τη δική μας. Έτσι, σκεφτόμαστε πιο καθαρά για εμάς τους ίδιους. Παράλληλα, ωφέλιμο θα ήταν να αναρωτιόμασταν αν αυτό που μας ανησυχεί, θα το προσέχαμε σε άλλον άνθρωπο (π.χ. λεκές σε μπλούζα). Τέλος, θα μπορούσαμε να λαμβάνουμε ανατροφοδότηση από άτομα που εμπιστευόμαστε -σε τέτοιες περιπτώσεις- για τις ανησυχίες μας.
Πηγές:
- The Spotlight Effect: How to Stop Feeling Self-Conscious. Ανακτήθηκε από effectiviology.com (τελευταία πρόσβαση 21.07.2020)
- Mendoza-Denton, R. (2012). The Spotlight Effect. Ανακτήθηκε από www.psychologytoday.com (τελευταία πρόσβαση 21.07.2020)
- Cuncic, A. (2020). The Spotlight Effect and Social Anxiety. Ανακτήθηκε από www.verywellmind.com (τελευταία πρόσβαση 21.07.2020)
- Heflick, N. (2011). The Spotlight Effect. Ανακτήθηκε από www.psychologytoday.com (τελευταία πρόσβαση 21.07.2020)
