Ο άγνωστος κόσμος του Βυζαντίου

Σχολείο vs Ιστορία

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είναι σε όλους μας γνωστή από τα σχολικά χρόνια. Από το δημοτικό μαθαίναμε για τον Μέγα Κωνσταντίνο, τον Ιουστινιανό, για την άνοδο και την πτώση της αυτοκρατορίας. Όμως, η ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία δεν μεταδίδει τα γεγονότα σε όλο το φάσμα τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι μαθητές να μαθαίνουν ένα μέρος των γεγονότων και να καταλήγουν σε ανακρίβειες ή  λανθασμένα συμπεράσματα. Για να μπορεί κάποιος να μάθει παραπάνω πράγματα σχετικά με ιστορικά γεγονότα (π.χ. για το Βυζάντιο) αναγκάζεται να ανατρέξει σε διάφορες πηγές, οι οποίες με τη σειρά τους ενδέχεται να εξυπηρετούν κάποιους άλλους σκοπούς και να οδηγούν τον αναγνώστη σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Ο Τζόναθαν Χάρρις στο βιβλίο του “Βυζάντιο, Ένας Άγνωστος Κόσμος“, επιδιώκει να εξιστορήσει τα γεγονότα όσο πιο ουδέτερα γίνεται, επιδιώκοντας να αφήσει τον αναγνώστη να επιλέξει για το τι θα πιστέψει.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Τζόναθαν Χάρρις είναι καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου, κάτι που το τον κατατάσσει αυτόματα στον μέτρ του είδους. Επίσης, έχει εκδώσει έξι βιβλία σχετικά με το Βυζάντιο, όπου ένα από αυτά “Το Βυζάντιο και οι Σταυροφορίες” έχει εκδοθεί στα ελληνικά.

Η πορεία προς το Βυζάντιο και προς μία νέα θρησκεία

Το βιβλίο αρχίζει με την μετάβαση της έδρας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την Ρώμη στην θέση Βυζάντιο, μετονομαζόμενη και η ίδια σε Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Επίσης, με το διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ. Χ.) σταμάτησαν οι διωγμοί των Χριστιανών και ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος μέσα από κάποιες ενέργειές του έδειξε μία προτίμηση στην νέα αυτή θρησκεία. Ο Τζόναθαν Χάρρις παρουσιάζει το συγκεκριμένο θέμα της μετάβασης από δύο πτυχές – πηγές.

Πρώτα απ’ όλα από την οπτική των εθνικών και μέσα από τα όσα έγραψε ο Ζώσιμος για τον Κωνσταντίνο και τη διακυβέρνησή του. Ειδικότερα, λόγω της προτίμησης του αυτοκράτορα στους Χριστιανούς, ο Ζώσιμος αναφέρεται στον Κωνσταντίνο με προσβλητικούς χαρακτηρισμούς και πιστεύει ότι οι προτιμήσεις του θα επιφέρουν το τέλος της αυτοκρατορίας. Από την άλλη πλευρά, ο επίσκοπος Ευσέβιος αναφέρεται στον Κωνσταντίνο ως τον προστάτη της χριστιανικής θρησκείας και εκείνον που μπορεί να ακολουθήσει το πραγματικό θέλημα του Θεού. Αυτό που προσπαθεί να αναδείξει ο Χάρρις είναι η διάσταση που υπάρχει ανάμεσα στις  ιστορικές πηγές και του ότι ο καθένας έγραφε ανάλογα με την πλευρά που υποστήριζε. Για αυτό το λόγο, προς το τέλος του κεφαλαίου του ασχολείται με το καθένα από τα επιχειρήματα ξεχωριστά και έπειτα με λογικό τρόπο προσπαθεί να δείξει αν αυτά ευσταθούν ή όχι.

Στα επόμενα κεφάλαια, ο συγγραφέας θα αναφερθεί σε άλλα γεγονότα που επηρέασαν είτε θετικά (Ιουστινιανός και οι κατακτήσεις του) είτε αρνητικά (ο Καντακουζηνός που επέτρεψε στους Οθωμανούς να περάσουν στην Θράκη) την πορεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ακόμα, θα προσπαθήσει να εξηγήσει τα γεγονότα αυτά μέσα από τα μάτια του ιστορικού παρατηρητή, εξηγώντας τα λάθη και τις αστοχίες του εκάστοτε αυτοκράτορα.

Το τέλος μίας αυτοκρατορίας

Στο τέλος θα φτάσει στα γεγονότα που συνέβησαν λίγο πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης, αρχίζοντας από τον Ιωάννη Καντακουζηνό που επέτρεψε στους Οθωμανούς να περάσουν τον Ελλήσποντο και στη συνέχεια στους επόμενους αυτοκράτορες μέχρι τον Κωνσταντίνο ΙΑ Παλαιολόγο. Παρ΄ολα αυτά, αυτό που παραδέχεται και ο ίδιος, είναι η παρακμή που επικρατούσε στους κόλπους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και του ότι οι Οθωμανοί απλά κατάφεραν να κατακτήσουν  μία “κατεστραμμένη” οικονομικά και στρατιωτικά αυτοκρατορία, όπου είχε φτάσει στο τέλος της.

Η ιστορία όπως θα έπρεπε να είναι

Γενικότερα, μέσα από το συγκεκριμένο βιβλίο ο εκάστοτε αναγνώστης μπορεί να ανακαλύψει τις άγνωστες πτυχές μίας αυτοκρατορίας που κατάφερε να αντέξει για πάνω από 1000 χρόνια ενάντια σε πολυάριθμους εχθρούς, που πολλές φορές δεν ήταν μόνο εξωτερικοί αλλά και εσωτερικοί. Ο Τζόναθαν Χάρρις καταφέρνει να προσφέρει ένα “διαμάντι”, όχι μόνο στους λάτρεις της Βυζαντινής ιστορίας, αλλά και σε όσους θέλουν να μάθουν τα αληθινά ιστορικά γεγονότα.