Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: Η ιστορία του Ιδρύματος

Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: «Κάθε επιστήμη αρχίζει σαν φιλοσοφία και τελειώνει σαν τέχνη». Φράση του Αμερικανού ιστορικού και φιλόσοφου Will Durant, που αντικατοπτρίζει τον πολυδιάστατο χαρακτήρα της επιστήμης. Ίδιον της αέναης εξέλιξης μιας κοινωνίας αποτελεί η έρευνα. Έρευνα για τη φύση, για τον άνθρωπο, για το διάστημα, για την ιστορία, για το παρόν και το μέλλον. Έρευνα προσωπική. Έρευνα συλλογική. Στο έργο Θεαίτητος του Πλάτωνα αναφέρεται ότι «έστιν ουν επιστήμη δόξα αληθής μετά λόγου», δηλαδή, η επιστήμη είναι αποτέλεσμα τεκμηριωμένης και εξακριβωμένης γνώσης. Γνώση, που όπως αναφέρθηκε παραπάνω αφορά όλους τους τομείς του ανθρώπινης δραστηριότητας, γι αυτό και οι επιστήμες διαχωρίζονται σε:

Θετικές και φυσικές επιστήμες: ασχολούνται με τη μελέτη των φυσικών φαινομένων και των τυπικών συστημάτων με βάση την παρατήρηση, το πείραμα και τη λογική.
Κοινωνικές επιστήμες: ασχολούνται με τη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της ανθρώπινης κοινωνίας, στη βάση της παρατήρησης και της λογικής.
Ανθρωπιστικές επιστήμες: ασχολούνται με τη διερεύνηση της ανθρώπινης κατάστασης μέσω της λογικής και της τέχνης.
Εφαρμοσμένες επιστήμες: ασχολούνται με την πρακτική επίλυση προβλημάτων μέσω συστηματικών μεθοδολογιών και την επιστημονική θεμελίωση των μεθόδων αυτών.

Αδιαμφισβήτητα, η έρευνα στην Ελλάδα χωλαίνει σε αρκετούς τομείς και δε δύναται να συγκριθεί με εκείνη της παγκόσμιας κοινότητας. Ωστόσο, σε πείσμα των καιρών, υφίστανται ιδρύματα στην χώρα που με τα ανεπαρκή, κατά καιρούς μέσα στη διάθεση τους καταβάλουν προσπάθειες να παράγουν ερευνητικό έργο. Προσπάθεια αξιέπαινη σε ένα κράτος που το έδαφος για έρευνα μόνο προσοδοφόρο δεν χαρακτηρίζεται. Ο λόγος σήμερα για το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. 

Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) είναι νομικό πρόσωπο, ιδιωτικού δικαίου, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, το οποίο ιδρύθηκε στις 10 Οκτωβρίου του 1958 με την επωνυμία Βασιλικό Ίδρυμα Ερευνών. Η επιστημονική έρευνα μέχρι εκείνη την εποχή διεξαγόταν από τα πανεπιστήμια και την Ακαδημία Αθηνών, ενώ τη δεκαετία του ’50 προηγήθηκαν η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας και ο Δημόκριτος. Από το 1989 εποπτεύεται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας  του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Πρόκειται για ένα διεπιστημονικό κέντρο ερευνών, απαρτιζόμενο από τρία ερευνητικά Ινστιτούτα, ένα στον τομέα των Ανθρωπιστικών Επιστημών και δύο στους τομείς των Θετικών Επιστημών, καθώς επίσης και την Υπηρεσία ”Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης”. Σκοπός του καθίσταται η διεξαγωγή πολυεπίπεδης επιστημονικής έρευνας στους τομείς των ανθρωπιστικών, φυσικών και τεχνικών επιστημών.

Το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών έχει ως αντικείμενο την έρευνα της πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής, και πολιτιστικής ιστορίας του ελληνικού χώρου και των περιοχών που έδρασε ο Ελληνισμός, από την προϊστορική αρχαιότητα μέχρι και τη σύγχρονη εποχή. Αναπτύσσει ερευνητικές δραστηριότητες που αποσκοπούν στη συγκρότηση και τη διάχυση νέας γνώσης, καθώς και την κατάρτιση νέων ερευνητών, συμβάλλοντας καθοριστικά στην εθνική αυτογνωσία και στη διεθνή επιστημονική συνεργασία στα πεδία που υπηρετεί. Απαρτίζεται από τους τομείς Νεοελληνικών Ερευνών, Βυζαντινών Ερευνών και Ελληνικής και Ρωμαικής Αρχαιότητας. Tα Ινστιτούτα των θετικών επιστημών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, δηλαδή το Ινστιτούτο Χημικής Βιολογίας και το Ινστιτούτο Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας, αποπερατώνουν βασική και εφαρμοσμένη έρευνα στους τομείς της φυσικής, χημείας, επιστήμης υλικών και βιολογίας, αναπτύσσοντας παράλληλα υπηρεσίες και προϊόντα που συμβάλλουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Το ΕΚΤ παρέχει εθνικές υπηρεσίες ηλεκτρονικής πληροφόρησης και υποστήριξης σε θέματα έρευνας, επιστήμης και τεχνολογίας διεθνούς βεληνεκούς. Η Βιβλιοθήκη Επιστήμης και Τεχνολογίας παρέχει μοναδικές υπηρεσίες στο σύνολο της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας από το 1958.

Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: Ιστορία

Το 1947 το Παλάτι και μάλιστα ο τότε διάδοχος Παύλος, ιδρύει το Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών) με σκοπό την ανάληψη διαφόρων εκπαιδευτικών δράσεων. Σε αυτό συμμετείχαν ανακτορικοί αξιωματούχοι, στελέχη τραπεζών και επιμελητηρίων και προβεβλημένα δημόσια πρόσωπα. Το περιβάλλον εκείνη την εποχή σε Αμερική και Ευρώπη ήταν ενθαρρυντικό για την επιστημονική έρευνα, ενώ Έλληνες επιστήμονες εξέφραζαν εκκλήσεις για την οργάνωση επιστημονικών φορέων στην Ελλάδα, οι οποίοι θα ενθάρρυναν τον επαναπατρισμό τους και ταυτόχρονα θα ενίσχυαν την εγχώρια έρευνα. Καίριο ρόλο έπαιξε ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου, ο οποίος από τα χρόνια των σπουδών του στο Χάρβαρντ οραματιζόταν την ανάπτυξη της έρευνας στην Ελλάδας αλλά και σαν Γενικός Διευθυντής στο Υπουργείο Συντονισμού (1951-1955). Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε όταν συνέστησε τη Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της Τράπεζας της Ελλάδος, το 1955, με σκοπό την κατάρτιση οικονομοτεχνικών μελετών. Το 1958, ο Πεσμαζόγλου συναντά τον βασιλέα Παύλο και του εκθέτει τις ιδέες του σχετικά με τη σύσταση ενός ερευνητικού κέντρου.

Το δεύτερο πρόσωπο το οποίο συμμεριζόταν τις ιδέες αυτές ήταν ο Κωνσταντίνος Δημαράς, Γενικός Διευθυντής στο Υπουργείο Συντονισμού το 1951 και Γενικός Διευθυντής στο Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών. Επόμενος συνεργάτης στην προσπάθεια αυτή ήταν ο Χαράλαμπος Ποταμιάνος, υποπτέραρχος ε.α. πρώην υπασπιστής του βασιλιά, και μέλος της διοίκησης του Βασιλικού Εθνικού Ιδρύματος. Καταλυτική στάθηκε η συμμετοχή του Λεωνίδα Ζέρβα, καθηγητή οργανικής χημείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και τότε φιλοξενούμενου ερευνητή στις Η.Π.Α. Ο Πεσμαζόγλου αλληλογραφεί με τον Ζέρβα και του αποστέλλει σχέδια του του Οργανισμού του ιδρύματος και ο Ζέρβας του απαντά με τις παρατηρήσεις του. Ο Πεσμαζόγλου του λέει πως έχουν σαν πρότυπο το Kaiser Wilhelm Institut ή το Centre de la Reaserhe Scientifique.Μεταξύ όσων προσδοκά να συμμετάσχουν είναι ο Ζολώτας, οΔημαράς, ο Καίσαρ Αλεξόπουλος, ο Ευάγγελος Παπανούτσος.H προτεινόμενη αρχική ονομασία του ιδρύματος ήταν Ελληνικό Βασιλικόν Ίδρυμα Μεταπανεπιστημιακών Ερευνών. Ο Ζέρβας, απαντώντας με τη σειρά του, επιλέγει την επωνυμία Ίδρυμα Επιστημονικών Ερευνών, για να υποδηλώσει πως δεν έχει εκπαιδευτικούς σκοπούς, αλλά ασχολείται με την προώθηση πρωτότυπων επιστημονικών ερευνών. Με την πάροδο του χρόνου θα μπορεί να προχωρήσει στη σύσταση ιδιαίτερων ερευνητικών ινστιτούτων.

Από τον Απρίλιο μέχρι τις αρχές του θέρους του 1958, τα μηνύματα σχετικά με τη χρηματοδότηση από Αμερικανικά ιδρύματα, (Ford και Rockefeller) είναι θετικά: το πρώτο εξέταζε να εγκρίνει βοήθεια ύψους 50.000 δολαρίων ετησίως για πέντε χρόνια, ενώ η Αμερικανική Αποστολή έκλεινε προς την καταβολή του ποσού των 100.000.000 δραχμών και άλλων 50.000.000 δραχμών τα επόμενα χρόνια. «Τα ιδρύματα και η επίσημη Αμερική άρχισαν να κατανοούν ότι η επιβίωση του ελεύθερου κόσμου δεν θα εξασφαλιστεί με την προσέλκυση και εγκατάσταση στην Αμερική όλων των διακεκριμένων επιστημόνων, αλλά ότι πρέπει να καλλιεργηθεί και γηγενής επιστήμη στα άλλα κράτη. Στις 10 Οκτωβρίου του 1958 ο Αμερικανός πρέσβης επισκέφθηκε τον βασιλιά Παύλο και του παρέδωσε επιστολή με την αναγγελία της χρηματικής δωρεάς ύψους 100.000.000 δραχμών. Τα χρήματα επενδύθηκαν από το Δ.Σ. του Β.Ι.Ε. σε ομολογίες της Δ.Ε.Η. με απόδοση περίπου 8.000.000 δραχμών και από το 1963 έως το 1967 σε αγορά καταστημάτων σε Αθήνα και Πειραιά.

Προσωρινή στέγη για το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών καταστάθηκε το Ι.Κ.Υ. στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας 4. Αρχικά παραχωρήθηκε οικόπεδο 8000 τ.μ. στην οδό Ρηγίλλης και Βασιλέως Γεωργίου, πλησίον του Ωδείου Αθηνών, τελικά όμως, μία έκταση 11 στρεμμάτων στην απέναντι πλευρά της Βασιλέως Κωνσταντίνου, σημείου με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις παρυφές της αρχαίας Αθήνας, στην καρδιά του κράτους. Η θέση, το οικοδομικό τετράγωνο που επελέγη ήταν οι στάβλοι της Ύλης της Ευζωνικής φρουράς και ο χώρος στάθμευσης των αυτοκινήτων της. Περιβαλλόταν από τη λεωφόρο Βασιλέως Γεωργίου, Βασιλέως Κωνσταντίνου, τη Ριζάρη, και την Παύλου Μελά, η οποία όμως δεν δεν διανοίχθηκε ποτέ. Η μελέτη των κτιρίων ανατέθηκε στους Δημήτρη Πικιώνη και Κωνσταντίνο Δοξιάδη και η χρηματοδότηση του έργου ανερχόταν σε 50.000.000 δραχμές. Η οικοδομική άδεια εγκρίθηκε στις 22 Απριλίου του 1964 με το έργο να παραδίδεται στις 25 Οκτωβρίου του 1968.

Η συγκέντρωση επιστημονικής γνώσης εξελίσσεται ραγδαία. Θα ισχυριζόταν κανείς ότι η σοφία που αποκτούν τα μέλη μιας κοινωνίας εμφανίζεται ετεροχρονισμένα. Η γνώση γεννά τη σοφία ή η σοφία τη γνώση τελικά;

Πηγές:

• eie.gr
• hasi.gr
• kathimerini.gr

Σύνταξη κειμένου: Γιούλη Αμπαρτζόγλου

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου