Ζαρατούστρα, επίκαιρος όσο ποτέ (Β Μέρος)

Τρίτο Μέρος

Ο Νίτσε έγραψε το τρίτο μέρος του βιβλίου το 1884 στην Νίκαια της Γαλλίας και αποτελείται από 16 κεφάλαια. Μετά το τέλος της εκπαίδευσης των μαθητών του, ο Ζαρατούστρα θα πάρει το πλοίο από τα νησιά των μακάρων για να επιστρέψει στη σπηλιά του, όπου εκεί ελπίζει να λυτρωθεί από το πνεύμα του βάρους και να πετύχει τη τελείωσή του. Μέσα στο πλοίο θα συνομιλήσει με τους ναύτες και θα τους διηγηθεί ένα αίνιγμα. Σε  αυτό θα διατυπωθεί για πρώτη φορά η ιδέα της αιώνιας επιστροφής και η “πάλη” του με το πνεύμα του βάρους. Έπειτα, θα φτάσει στη στεριά και θα κατευθυνθεί στις πόλεις για να δει την πρόοδο που έχουν κάνει οι άνθρωποι. Εκεί θα συνειδητοποιήσει ότι οι άνθρωποι έχουν χειροτερέψει από την προηγούμενη φορά. Συγκεκριμένα κάποιοι από τους παλιούς μαθητές του έχουν ασπαστεί πάλι τις παλιές διδασκαλίες και θρησκείες

Όταν φτάσει τελικά στη σπηλιά του, απευθυνόμενος σε ένα φανταστικό κοινό μαθητών, θα αρχίσει την αξιολόγηση των αξιών και τον τελικό αγώνα του με το πνεύμα του βάρους. Τέλος, στα τέσσερα τελευταία κεφάλαια θα επέλθει η τελική νίκη του. Θα ακολουθήσουν η ανάρρωση και η λύτρωση του Ζαρατούστρα από το πνεύμα του βάρους, όπου  θα έχουν ως αποτέλεσμα το “πάντρεμα” του ίδιου με τη Ζωή.

Τέταρτο Μέρος

Ο Νίτσε δεν είχε σκοπό να γράψει ένα τέταρτο μέρος για το “Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα”. Όμως, το 1885 θα το γράψει, θα τυπώσει σαράντα αντίτυπα και θα τα μοιράσει σε φίλους του. Θα τους προειδοποιήσει κιόλας να μην μιλήσουν για την ύπαρξή του. Μάλιστα, μετά από τρία χρόνια σε μια επιστολή του προς τον φίλο του Köselitz θα του πει ότι θέλει όλα τα αντίτυπα του τέταρτου μέρους πίσω. Ο λόγος ήταν ότι πίστευε ότι δεν είχε έρθει ακόμα η εποχή να συζητηθούν τα θέματα αυτά.

Όσον αφορά την υπόθεση, ο Ζαρατούστρα σε μεγάλη πια ηλικία, συνεχίζει να ζει στη σπηλιά του. Εκεί θα έρθουν να τον επισκεφτούν κάποιοι “ανώτεροι άνθρωποι”. Είναι ένας μάγος, ένας μάντης – μηδενιστής φιλόσοφος, δύο βασιλιάδες με τον γάιδαρό τους, ένας Πάπας, ένας επιστήμονας της νεοτερικής εποχής, ο δολοφόνος του Θεού και ένας μιμητής του Ζαρατούστρα. Όλοι τους είναι εξουθενωμένοι από τον θάνατο του θεού και τον μηδενισμό της νεοτερικής εποχής και δύο θα είναι εχθροί του Ζαρατούστρα, ο μάντης και ο μάγος. Στις συνομιλίες που θα έχει μαζί τους θα νιώσει οίκτο για αυτούς. Στη συνέχεια όμως, θα διώξει αυτό το συναίσθημα και θα προσπαθήσει να τους οδηγήσει στη λύτρωση από το πνεύμα του βάρους. Ακόμα θα τους αναφέρει τις ιδέες του για τις αξίες της κοινωνίες αλλά και την ιδέα για την αιώνια επιστροφή. 

Παρ’ όλα αυτά, οι “ανώτεροι άνθρωποι” βρίσκονται σε μεγάλη ηλικία και δεν είναι σε θέση να αποτελέσουν τους μαθητές του και να διώξουν εντελώς από πάνω τους τον μηδενισμό της εποχής τους. Με άλλα λόγια, ο Ζαρατούστρα καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να βασιστεί σε αυτούς για την δημιουργία των καινούργιων αξιών και την καταστροφή σε οτιδήποτε παλαιό. Αντίθετα, αυτό που μπορούν να κάνουν είναι να αποτελέσουν τους γονείς των “πραγματικών” μαθητών του και με αυτό τον τρόπο τα παιδιά τους θα μπορούν να κάνουν πράξη τις διδαχές του. Άλλωστε και οι οιωνοί που του παρουσιάζονται στο τέλος είναι θετικοί, δίνοντάς του το έναυσμα να πιστέψει ότι πλησιάζει η ώρα που θα κατέβει και πάλι στον κόσμο των ανθρώπων.

Θέληση για Δύναμη

Γενικότερα, το έργο του Νίτσε αποσκοπεί στο να παρουσιάσει τις κεντρικές ιδέες του φιλοσόφου για την ζωή και το κόσμο.  Ειδικότερα, μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή, του προφήτη Ζαρατούστρα, ο Νίτσε κάνει φανερές τις σκέψεις του όσον αφορά τη θέληση για δύναμη και την αιώνια επιστροφή των ανθρώπων. Με την πρώτη αναδεικνύεται η δύναμη που κινεί όλα τα όντα και που τα κάνει να αλληλοσυγκρούονται και κατ’ επέκταση να δημιουργούν μία ιεραρχία στον κόσμο, με τον άνθρωπο να βρίσκεται στην κορυφή της. Φυσικά, αυτή η ανισότητα της φύσης παρατηρείται και εντός του ανθρώπινου κόσμου και ειδικότερα στις κοινωνικές του σχέσεις. Για τον Νίτσε η πιο ισχυρή θέληση για δύναμη είναι η πνευματική, καθώς οι «εφευρέτες των αξιών» θα μπορούν να διδάξουν τις αξίες τους και ο κόσμος να τις υιοθετήσει.

Στη συνέχεια και στη προσπάθεια να κρίνουμε την καθεμία από τις θελήσεις για δύναμη, ο Νίτσε προτείνει να τις κρίνουμε με βάση το αν είναι θετικές ή όχι. Με άλλα λόγια, αν ενυπάρχει μέσα σε αυτές το «πνεύμα του βάρους», δηλαδή η αρνητικότητα προς τη ζωή. Στην εποχή του Ζαρατούστρα, όπου ο μηδενισμός και τα διάφορα κινήματα κυριαρχούν, ο ίδιος αποφασίζει να κηρύξει μια δική του θέληση για δύναμη, τελείως θετική προς τη ζωή. Αυτό θα το πετύχει αξιολογώντας και πάλι τις κατεστημένες αξίες (σπάσιμο των παλαιών πλακών) και βρίσκοντας μαθητές που θα μπορούν να επιτελέσουν το δύσκολο έργο του (μαθητές – δημιουργοί).

Η Αιώνια Επιστροφή

Η ιδέα της αιώνιας επιστροφής αποτελεί μία από τις σημαντικότερες φιλοσοφικές σκέψεις του Νίτσε. Όσον αφορά το Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα, η αιώνια επιστροφή αφορά το Είναι που γίνεται ένα με το γίγνεσθαι. Μέσα τους καταφέρνουν όλα  πεθαίνουν και ξαναγεννιούνται, σπάνε και ξανασυνδέονται αιωνίως.

Ο χρόνος μέσα σε αυτά είναι κυκλικός και άπειρος. Μέσα σε αυτή τη συνεχή ανακύκλωση, η πραγματοποίηση του οποιουδήποτε συνδυασμού μπορεί να γίνει την μία ή την άλλη φορά, όπως επίσης να γίνει και άπειρες φορές. Από αυτό γίνεται φανερό ότι ο κόσμος δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, ούτε την επιστροφή σε κάτι καινούργιο, αλλά την αιώνια επιστροφή του ίδιου. Βέβαια, η ίδια η σκέψη της αιώνιας επιστροφής δεν αντιπροσωπεύει όλον τον κόσμο, αλλά μόνο τους μαθητές του Ζαρατούστρα και όσους μπορούν να τους καταλάβουν, οι οποίοι με αυτό το «όπλο» θα μπορούν να νικήσουν τον μηδενισμό.

Επίσης, ο ίδιος ο χρόνος από τη στιγμή που είναι κυκλικός δίνει την επιλογή σε όσους γνωρίζουν για την αιώνια επιστροφή  να λυτρώνονται από το βάρος του παρελθόντος, καθώς θα μπορούν έτσι να το κάνουν με άλλον τρόπο την επόμενη φορά. Ακόμα, μέσα από την αιώνια επιστροφή θα μπορούν οι δημιουργοί να «καταστρέψουν» τις πλάκες των παλαιών αξιών και να συντάξουν καινούργιες που θα συνδράμουν στην δημιουργία του «υπεράνθρωπου». Βέβαια, οι «μικροί» άνθρωποι θα συνεχίσουν να είναι μικροί, όμως δεν θα κυριαρχούν οι δικές τους αξίες αλλά εκείνες της διδασκαλίας του Ζαρατούστρα. Τέλος, η χαρά και η ευτυχία θα αποτελούν τα βασικότερα συστατικά όχι μόνο της αιώνιας επιστροφής αλλά και ολόκληρης της δημιουργίας του νέου κόσμου.

Βιβλιογραφία

Πρωτογενής

• Φρίντριχ Νίτσε, Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα, μετάφραση Ζήσης Σαρίκας, Εκδόσεις Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη, 2010

Δευτερογενής

• Ζήσης Σαρίκας, Το όραμα του Υπεράνθρωπου, Εκδόσεις Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη, 2014
• Ρόμπερτ Κ. Σόλομον, Κάθλιν Μ. Χίγκινς, Τι είπε στ’ αλήθεια ο Νίτσε, μετάφραση Βασίλης Κιμούλης, Αθήνα, 2012
  

  ---