Οι Αθέατοι του Alain Damasio: δυστοπία ή προοικονομία;

Στις 18 Απριλίου 2019 εκδίδεται το μυθιστόρημα του Alain Damasio “Οι Αθέατοι”. Τον Ιούνιο του 2023 κυκλοφόρησε στη χώρα μας από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση Δημήτρη Δημακόπουλου.

Μέσω της δυστοπικής  μυθιστορηματικής κατασκευής του, ο Damasio παραδίδει ένα πολιτικό έργο. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που, με πρόσχημα τη δυστοπία, οι συγγραφείς τοποθετούνται πολιτικά, εκφράζοντας τις προβλέψεις τους για το μέλλον της κοινωνίας.

Στο πολύ κοντινό μας 2040, η Γαλλία έχει υποκύψει και ενστερνιστεί τη στρατηγική των “σέλφ σέρβις” δημοκρατιών, συρρικνώνοντας και προσαρμόζοντας τις στρατιωτικές της δυνάμεις σε αστικό και ιδιωτικό επίπεδο. Ο μοναδικός Παγκόσμιος Πόλεμος είναι πλέον ο πόλεμος των αγορών.

Οι πόλεις περνούν στην ιδιοκτησία ιδιωτικών επιχειρήσεων. Είναι οι αποκαλούμενες απελευθερωμένες πόλεις. Η LVMH εξαγοράζει το Παρίσι, η Warner εξαγοράζει τις Κάννες κ.ο.κ. Κάθε φορέας ιδιωτικοποιείται εκτός της Αστυνομίας και της Δικαιοσύνης.

Τον Αύγουστο του 2030, η πολυεθνική Οράνζ εξαγοράζει μια ομώνυμη γαλλική πόλη. Πρώτη προτεραιότητα η δημιουργία τριών πακέτων δημοτικών συνδρομών:

α. privilege για τις εύπορες οικογένειες

β. premium για τη μεσαία τάξη

γ. standard για τους ασθενέστερους οικονομικά

Όσοι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα αγοράς του standard πακέτου οδηγούνται σταδιακά στη φυγή, αφού τους απέκλειαν κάθε παροχή, όπως την παιδεία και τη νοσοκομειακή περίθαλψη. Οι πόλεις χωρίζονται σε τρείς ζώνες βάσει εισοδηματικών κριτηρίων. Οι κοινωνικές παροχές είναι ανάλογες του πακέτου συνδρομής που κάθε πολίτης αποκτούσε.

Όλες οι πληροφορίες των πολιτών καταγράφονται στα δαχτυλίδια επικοινωνίας. Τη ψηφιακή καταγραφή συμπληρώνουν οι πληροφορίες που συλλέγουν τα drones.

Σε αυτό το καθεστώς ηλεκτρονικής παρακολούθησης διαδραματίζεται η ιστορία των “Αθέατων”.

Ο Λόρκα και η Σαχάρ ήταν ζευγάρι για επτά χρόνια. Ο Λόρκα για είκοσι χρόνια βοηθούσε τα μέλη αυτοδιαχειριζόμενων κοινοτήτων να συμβιώνουν. Η Σαχάρ είναι περιπλανητική καθηγήτρια, μέλος μιας ακτιβιστικής οργάνωσης εθελοντικής διδασκαλίας με αντικείμενο την ενημέρωση και την αφύπνιση των πολιτών. Η δράση των Περιπλανητικών Καθηγητών θεωρείται παράνομη εφόσον αντιβαίνει τους όρους της εμπορικής νομοθεσίας. Αυτός είναι και ο λόγος που βρίσκονται στο στόχαστρο των εταιρειών του ιδιωτικοποιημένου εκπαιδευτικού συστήματος. Τόσο η Σαχάρ όσο και ο Λόρκα αρνούνται να φορέσουν το δαχτυλίδι επικοινωνίας και αντιστέκονται στην ψηφιακή παρακολούθηση, στις συνθήκες που τους έχουν επιβληθεί μετά την εξαγορά της πόλης τους.

Όταν η τετράχρονη κόρη τους Τίσκα εξαφανίστηκε, ήρθε η ρήξη μεταξύ τους. Τις άκαρπες προσπάθειες ανεύρεσής της διαδέχτηκε η εκ διαμέτρου διαφορετική διαχείριση του γεγονότος. Η Σαχάρ είχε τη βεβαιότητα ότι η Τίσκα ήταν νεκρή ενώ ο Λόρκα πίστευε πως η κόρη τους βρισκόταν με τους αθέατους.

Ο Λόρκα είναι σαράντα τριών ετών. Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο εκπαιδεύεται στην εξοικείωση της λειτουργίας της τεχνολογίας των αθέατων. Προετοιμάζεται για να γίνει μέλος μιας ομάδας κυνηγών αθέατων και τα καταφέρνει. Ανήκει πλέον στο ΣΚΟΠΕΛΟ (σύστημα Καταδιωκτικών Ομάδων Παρατήρησης κι Έρευνας Λαθρο/Οργανισμών). Το ΣΚΟΠΕΛΟ, υπό άκρα μυστικότητα ερευνά αυτή την άγνωστη μορφή ζωής, τους αθέατους. Οκτώ χρόνια τους μελετούν χωρίς ικανοποιητικά  αποτελέσματα.

Έχουν το σώμα μικρού ζώου, κινούνται με αδιανόητη ταχύτητα, αλλάζουν μορφή αφομοιώνοντας στοιχεία του περιβάλλοντος, επικοινωνούν γράφοντας γλυφές -ένα σύνθετο ιδεόγραμμα. Οι αθέατοι ζουν στις νεκρές γωνίες, εκεί που το ανθρώπινο βλέμμα δε θα τους αγγίξει. Όταν ένας αθέατος γίνει ορατός, σαν άλλη Μέδουσα, κεραμοποιείται. Η ικανότητα αυτομορφοανάπλασης και η δυνατότητα να μεταβολίζουν οργανική και ανόργανη ύλη τους τοποθετεί στην κορυφή της εξελικτικής αλυσίδας. Οι αθέατοι ενσωματώνουν ύλη, την κάνουν μέρος τους, την κρατούν ζωντανή.

Η εμπειρία του Λόρκα με τους αθέατους τον πείθει ότι ο κόσμος γίνεται αντιληπτός μέσω των αισθήσεών μας. Προσπαθεί να πείσει τη Σαχάρ ότι οι αθέατοι δεν είναι αστικός μύθος μα υπάρχουν. Ο ορθολογισμός της Σαχάρ συγκρούεται με τον εμπειρισμό του Λόρκα. Όταν καταφέρει να την πείσει πως η κόρη τους παραμένει ζωντανή έχοντας εισχωρήσει στην κοινωνία των αθέατων, ξεκινά η αναζήτησή της.

Λόρκα, Σαχάρ, Σάσκια, Χερνάν, Νερ, Τόνι, είναι οι έξι κεντρικοί χαρακτήρες που η πρωτοπρόσωπη αφήγησή τους συνθέτει το μυθιστορηματικό οικοδόμημα του Alain Damasio.

Για κάθε χαρακτήρα ο συγγραφέας έχει δημιουργήσει έναν δικό του τρόπο γραφής, το μοναδικό αποτύπωμά του, χρησιμοποιώντας σημεία στίξης και σύμβολα μαζί με τη γραμματοσειρά. Σε κάποιες περιπτώσεις απουσιάζουν τόνοι, η οξεία αντικαθίσταται από τη δασεία, γράμματα παραλείπονται.

Παρατηρούμε πως η τεχνική γραφής κάθε χαρακτήρα αλλάζει, εξελίσσεται, ωριμάζει όσο τον γνωρίζουμε. Διαπιστώνουμε ότι και οι υπόλοιποι χαρακτήρες, που εμφανίζονται κατά την εξέλιξη της ιστορίας, διαθέτουν το δικό τους γραφικό ιδίωμα.

Η γραφή της Τίσκα είναι ένας συνδυασμός της γραφής των γονιών της. Αυτό το εύρημα, εκτός της ρομαντικής πλευράς που εμπεριέχει, παρουσιάζει ενδιαφέρον σε επίπεδο γλωσσολογικής ανάλυσης.

For you can tie me up if you wish

but there is nothing more useless than an organ.

When you will have make him a bodywithoyt organs,

then you will have delivered him from all his automatic reactions

and restored him to his true freedom.

They will teach him again to dance wrong side out

as in the frenzy of dance halls

and thiws wrongside out will be hiw real place.

Το απόσπασμα αυτό προέρχεται από το θεατρικό έργο του Antonin Artaud “To Have Done With The Judgement Of God”.

Όπως αναφέρουν στο έργο τους “Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια. 2: Χίλια πλατώματα” οι Gilles Deleuze και Félix Guattari, ο Artaud μέσα από τα έργα του (Ηλιογάβαλος, Οι Ταραχουμάρας) εισάγει την έννοια του χωρίς Όργανα Σώματος (χΟΣ), πηγή έμπνευσης για τις φιλοσοφικές τους τοποθετήσεις. Σύμφωνα με τον Artaud:

“…η αναρχία και η ενότητα είναι ένα και το αυτό πράγμα, όχι η ενότητα του Ενός, αλλά μια παραδοξότερη ενότητα που εφαρμόζεται μόνο στο πολλαπλό…η πολλαπλότητα της συγχώνευσης, η συγχωνευσιμότητα ως άπειρο μηδέν, πλάνο σύστασης, Ύλη όπου δεν υπάρχουν θεοί∙ οι θεμελιώδεις αρχές ως δυνάμεις, οντότητες, ουσίες, στοιχεία υφέσεις, παραγωγές∙ οι τρόποι ύπαρξης ή τροπικότητες ως παραγόμενες εντάσεις, δονήσεις, ανάσες, Αριθμοί. Και, τελικά, η δυσκολία να φτάσεις  σ’ εκείνον τον κόσμο της εστεμμένης Αναρχίας, αν παραμένεις στα όργανά σου, “στο συκώτι που κιτρινίζει το δέρμα, στον εγκέφαλο που συφιλιάζεται, στο έντερο που διώχνει το περίττωμα”, κι αν μένεις κλεισμένος στον οργανισμό ή σε ένα στρώμα που μπλοκάρει τις ροές και μας καθηλώνει εδώ, στον κόσμο μας.

Αντιλαμβανόμαστε λίγο-λίγο ότι το χΟΣ δεν είναι καθόλου το αντίθετο των οργάνων. Οι εχθροί του δεν είναι τα όργανα. Ο εχθρός του είναι ο οργανισμός…Το χΟΣ δεν αντιτίθεται στα όργανα, αλλά, μαζί με τα “αληθινά του όργανα” που πρέπει να συντεθούν και να τοποθετηθούν, αντιμάχεται τον οργανισμό, την οργανική οργάνωση των οργάνων…Είμαστε ακατάπαυστα στρωματωμένοι. Αλλά ποιο είναι αυτό το εμείς, που δεν είναι εγώ, επειδή τόσο το υποκείμενο όσο και ο οργανισμός ανήκουν σε ένα στρώμα και εξαρτώνται από αυτό;”.

Αυτή την πολλαπλότητα της ύπαρξης, των αλλεπάλληλων στρωμάτων που την επικαλύπτουν, την αποσύνδεσή της από την ύλη, τα στρώματα, τη σημαινότητα ή την υποκειμενοποίηση επιχειρεί να αναδείξει ο Alain Damasio.

Πέραν όμως αυτής της νέας μορφής υπαρκτότητας που ενσαρκώνουν οι μυθιστορηματικοί Αθέατοι, ο συγγραφέας θίγει και την νέα πραγματικότητα της απρόσκοπτης ορατότητας που επιβάλλεται μέσα από την τεχνοφεουδαρχία και τον κατασκοπευτικό και γνωστικό καπιταλισμό, εκδοχές των μετακαπιταλιστικών κοινωνικών μοντέλων.

Αναφέρει το συμπτωματικό σώμα, το τεχνολογικό κέλυφος, τον τρόπο που συμπτωματώσαμε το σώμα μας, αφήνοντάς το να γίνει ένα με τις στοιβάδες τεχνολογίας που το περιβάλλουν, σαν τα στρώματα ενός κρεμμυδιού, ένα πτωματικό περίβλημα που ενδυόμαστε σαν ρούχο και το αφήνουμε να καταπνίγει και να ελέγχει τις σπάνιες ορμές της ζωής μας.

Παραθέτει όρους όπως νευρομάρκετινγκ, επαγωγικό μάρκετινγκ, one-to-one μάρκετινγκ, προ-διαφήμιση, μετά-διαφήμιση, πελατειακή αξιολόγηση, συμπεριφορική χειραγώγηση, επαυξημένος άνθρωπος, Αβρή Νοημοσύνη. Όλα συνιστούν ένα ολοκληρωτικό καθεστώς ψηφιακής παρακολούθησης,  καταγραφής και επεξεργασίας των πληροφοριών ώστε όχι μόνο να διαμορφώνεται η εξατομικευμένη προωθητική πολιτική των εταιρειών που ελέγχουν την οικονομία προβλέποντας τις επιθυμίες/ανάγκες του πιθανού καταναλωτή μα και η κοινή γνώμη. Ο πραγματικός κίνδυνος πια αφορά την ανθρώπινη φύση. Στόχος δεν είναι η αυτοματοποιημένη ροή πληροφοριών για το υποκείμενο μα η αυτοματοποίηση του ίδιου του υποκειμένου.

“Με τον ίδιο τρόπο που ο βιομηχανικός καπιταλισμός ευδοκίμησε εις βάρος της φύσης και πλέον απειλεί να μας κοστίσει τον ίδιο τον πλανήτη, ένας πολιτισμός της πληροφορίας διαμορφωμένος από τον κατασκοπευτικό καπιταλισμό και τη νέα εργαλειοθηρική εξουσία θα ανθίσει εις βάρος της ανθρώπινης φύσης απειλώντας την ίδια την ανθρώπινη διάστασή μας”.
Σοσάνα Ζούμποφ

Το καθεστώς διακυβέρνησης προάγει την αποξένωση, την ατομικότητα, εξαλείφοντας τη συλλογικότητα. Προωθεί την απομάκρυνση από το “εμείς” επιδιώκοντας την αποδυνάμωση της κοινωνικής συνείδησης.

Πρακτικές που θυμίζουν τον πραγματικό μας κόσμο των GAFAM, των πόλεων των 15 λεπτών, της Κάρτας του Πολίτη.

Ο Αλαίν Νταμαζιό γεννήθηκε το 1969 στη Λυόν. Θεωρείται ο κορυφαίος, σήμερα, Γάλλος συγγραφέας του φανταστικού και της πολιτικής δυστοπίας, ενώ με τα βιβλία και τα άρθρα του παρεμβαίνει ενεργά στην πολιτική ζωή της Γαλλίας, υποστηρίζοντας απόψεις επηρεασμένες από τις θέσεις του Ζιλ Ντελέζ. Έχει τιμηθεί τρεις φορές με το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο επιστημονικής φαντασίας στη Γαλλία, το Grand Prix de l’Imaginaire.
Οι Αθέατοι τιμήθηκαν με το Grand Prix de l’Ιmaginaire και ανακηρύχθηκαν καλύτερο βιβλίο της χρονιάς από το περιοδικό Lire.

[πηγή: Εκδόσεις Πόλις]

Οπισθόφυλλο

Γαλλία, έτος 2040. Το κράτος έχει πτωχεύσει και προβαίνει στην ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών, με εξαίρεση αυτές που αφορούν τη δημόσια ασφάλεια. Ακόμα και οι πόλεις περιέρχονται στην ιδιοκτησία των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων. Οι φτωχοί θεωρούνται πολίτες δεύτερης κατηγορίας, ενώ σημαντικά προνόμια απονέμονται σε όσους έχουν την οικονομική ευχέρεια να τα αγοράσουν. Η δημοκρατία τύποις λειτουργεί, έχοντας όμως τεθεί υπό αυστηρή επιτήρηση. Ένας εκτεταμένος έλεγχος μέσω της γενικευμένης χρήσης της πιο προηγμένης ψηφιακής τεχνολογίας επιβάλλεται σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, επιτρέποντας τον εύκολο εντοπισμό των ανεπιθύμητων. Ρωγμές, ωστόσο, εμφανίζονται στο σύστημα και δυνάμεις αντίστασης ξεπροβάλλουν. Οι αποκλεισμένοι οργανώνουν την εξέγερσή τους, ενώ οι μυστηριώδεις «Αθέατοι», απροσδιόριστα πλάσματα μεταξύ ζώου και ανθρώπου, κατορθώνουν να ξεφύγουν από την επιτήρηση, παρά τον ανελέητο διωγμό τους από τις Αρχές. Η πλοκή εκτυλίσσεται ακολουθώντας ένα ζευγάρι, τον Λόρκα και τη Σαχάρ, που αναζητούν την εξαφανισμένη τους κόρη με την ελπίδα ότι έχει καταφύγει στους «Αθέατους». Εδώ η πένα του Νταμαζιό αποκτά έντονη συναισθηματική φόρτιση και ο συγγραφέας αφιερώνει κάποιες πολύ συγκινητικές σελίδες στη σχέση γονιών-παιδιών.

Ο Αλαίν Νταμαζιό, μία από τις σημαντικότερες παρουσίες στον χώρο της σύγχρονης γαλλόφωνης λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας, συναρθρώνει σε μια συναρπαστική ποιητική μυθοπλασία την πολιτική παρέμβαση, το θρίλερ και τη φιλοσοφία. Οι Αθέατοι είναι ένα βιβλίο-σύμπαν με θέμα τα διακυβεύματα των καιρών μας: την προσπάθεια ελέγχου των πάντων, την αμφισβήτηση και την αλληλεγγύη.

[πηγή: Εκδόσεις Πόλις]