«Ο Ξένος» του Albert Camus αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα έργα του εν λόγω Γάλλου φιλόσοφου και λογοτέχνη. Ως ένα διαμάντι της παγκόσμιας λογοτεχνίας, πραγματεύεται την φιλοσοφική έννοια του παραλογισμού και του υπαρξισμού. Εξετάζοντας τον εσωτερικό κόσμο του Μερσώ- ο οποίος συνιστά και τον πρωταγωνιστή της νουβέλας- χάρη στην χρήση του ομοδιηγητικού αφητητή από τον συγγραφέα, εγείρονται εύλογα ερωτήματα περί ηθικής και κοινωνικής αποξένωσης. Ως αναγνώστες, λοιπόν, αναπόφευκτα αναρωτιόμαστε για το πώς η κοινωνική αντίληψη επηρεάζει την ατομική και τί τελικά εστί παραλογισμός.
Πλοκή
«Σήμερα πέθανε η μαμά. Μπορεί και χθες, δεν ξέρω.»- Αυτή είναι η απαράμιλλη φράση με την οποία ο Albert Camus συστήνει τον Μερσώ και εισάγει τους αναγνώστες στην νουβέλα, προϊδεάζοντας τους παράλληλα για το ύφος του έργου. Το πρώτο μέρος, λοιπόν, περιγράφει την καθημερινότητα του πρωταγωνιστή μετά τον θάνατο της μητέρας του. Παρευρίσκεται στην κηδεία της ως απαθής θεατής και ανυπομονεί να επιστρέψει σπίτι του για να κοιμηθεί. Ύστερα, ακολουθεί μία σειρά γεγονότων μέσω των οποίων ο Camus συστήνει δευτερεύοντες χαρακτήρες και σκιαγραφεί περαιτέρω τον Μερσώ ως ανήθικο και απαθή. Η ανάπτυξη του Μερσώ ως χαρακτήρας κορυφώνεται με την δολοφονία που διαπράττει απρόκλητα και αμετανόητα στο τέλος του πρώτου μέρους. Έτσι, το δεύτερο μέρος της νουβέλας αφορά την δίκη, την φυλάκιση και την ποινή του πρωταγωνιστή. Πιο συγκεκριμένα, με την χρήση της αναδρομικής αφήγησης, ο συγγραφέας εξιστορεί τα γεγονότα της δίκης- όπου ο εισαγγελέας χαρακτηρίζει τον Μερσώ ως «άψυχο τέρας», στηριζόμενος περισσότερο στο γεγονός ότι δεν έκλαψε στην κηδεία της μητέρας του, παρά στην δολοφονία που διέπραξε-, ενώ ο Μερσώ αναμένει τον επικείμενο θάνατό του- εφόσον το δικαστήριο του επέβαλε την θανατική ποινή. Καθώς ο Μερσώ οδηγείται στον θάνατό του, σκέφτεται ότι «Για να συντελεστούν όλα, για να νιώσω λιγότερο μόνος, ένα μου μένει να ευχηθώ, να ‘ρθουν πολλοί θεατές τη μέρα της εκτέλεσής μου και να με υποδεχτούν με κραυγές μίσους.»
Παραλογισμός
Εξ ορισμού ο παραλογισμός περιγράφει την σύγκρουση της ανθρώπινης τάσης αναζήτησης του πραγματικού νοήματος στη ζωή με την αδυναμία εύρεσης του. Δηλαδή, το φιλοσοφικό ρεύμα του παραλογισμού ισχυρίζεται ότι η προσπάθεια εύρεσης εγγενούς αξίας στη ζωή καθίσταται μάταιη, εξαιτίας του ανυπέρβλητου όγκου πληροφοριών που περιβάλλουν την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο Camus με την σειρά του δηλώνει ότι ο άνθρωπος δύναται να επιτύχει την απόλυτη ευτυχία, εφόσον αποδεχτεί το παράλογο της ανθρώπινης ύπαρξης. Συνεπώς, το άτομο μπορεί να ορίσει μία υποκειμενική αξία στη ζωή- να αποδώσει σε αυτήν ένα νόημα που πηγάζει από τις ατομικές του φιλοδοξίες και πάθη, συμβιώνοντας έτσι με το ανθρώπινο παράλογο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της φιλοσοφίας του παραλογισμού αποτελεί «Ο Μύθος του Σισύφου», τον οποίο και ο Camus πραγματεύεται στο συνονόματο δοκίμιο του.
Συμβολισμός και Κοινωνική αποξένωση
«Ο Ξένος» είναι μία νουβέλα για έναν άνθρωπο που αισθάνεται «ξένος» μέσα στην κοινωνία που ανήκει. Το δικαστήριο που εμφανίζεται στο δεύτερο μέρος της νουβέλας συμβολίζει την κοινωνία, ενώ η υπέρμετρη προσπάθεια του κάθε νομικού και φυσικού προσώπου να βρει μία λογική αιτία για τις πράξεις του Μερσώ κατά την διάρκεια της δίκης, συμβολίζει την απεγνωσμένη προσπάθεια της ανθρωπότητας για την εύρεση νοήματος, όσον αφορά ανεξήγητα υπαρξιακά γεγονότα (παραλογισμός). Η κοινωνία αδυνατεί να κατανοήσει τον διαφορετικό- και αναντίρρητα μακάβριο- τρόπο σκέψης του πρωταγωνιστή. Ο Μερσώ αποτελεί το πρότυπο του παράλογου ανθρώπου και αυτό τον παραγκωνίζει από το κοινωνικό σύνολο, μετατρέποντάς τον σε «ξένο». Πιστεύει ότι η ζωή δεν έχει νόημα, καθώς όλα τα όντα βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους αντιμέτωπα με τον θάνατο.
Ως άνθρωποι βιώνουμε καθημερινά «υπαρξιακές κρίσεις». Αναζητούμε λόγο ύπαρξης μέσα στην απλότητα του παρόντος. Κάποιοι προσπαθούμε να βρούμε μία θέση στην κοινωνία, άλλοι εναντιωνόμαστε σε αυτήν. Σε κάθε περίπτωση όμως, όλοι αναζητούμε έναν σκοπό- έναν στόχο, είτε αυτός συμβιβάζεται με την κοινωνία, είτε την καταρρίπτει ως έννοια- φοβούμενοι ότι κάποια στιγμή θα νιώσουμε και εμείς ξένοι σε ένα αχανές σύνολο. Ο φόβος για την αβεβαιότητα της ζωής μας περιτριγυρίζει σαν νέφος. Στο νέφος αυτό, χάνουμε τον ήλιο και ξεχνάμε να ζήσουμε. Ψάχνουμε το νόημα της ύπαρξης μας με απελπισία, αναλώνοντας την ψυχή μας σε γεγονότα που μας επιφέρουν περισσότερη μιζέρια παρά ευτυχία, νομίζοντας πως θα νικήσουμε τον θάνατο στον μαραθώνιο της ζωής. Κανείς πότε δεν το κατάφερε αυτό. Μπορούμε, όμως, να ζήσουμε την ζωή μας, εκτιμώντας την για αυτό που είναι- αναπάντεχη και αλλόκοτη. Τότε θα νιώσουμε πραγματικά ευτυχισμένοι.