Ο Σελαχαττίν Ντεμίρτας επιστρέφει από τη φυλακή, το μυθιστόρημά του “Λεϋλάν”

Το “Λεϋλάν που θα πει οφθαλμαπάτη” είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Σελαχαττίν Ντεμίρτας έπειτα από τις δυο συλλογές διηγημάτων του με τίτλο “Πριν το ξημέρωμα” (Εκδόσεις Πατάκη, 2018) και “Devran” (2019). Κυκλοφόρησε στα τουρκικά το 2019.

Ο Κουντρέτ, ο Σουπχάν και ο Κεμαλετίν μεγάλωσαν στην ίδια γειτονιά, πήγαν σχολείο μαζί, έγιναν φίλοι αδερφικοί. Περισσότερο απ’ όλα όμως τους ένωσε η κοινή καταγωγή τους. Ήταν Κούρδοι και πάλευαν να ενταχθούν στην τουρκική κοινωνία, να μάθουν τη γλώσσα, να πάψουν να νιώθουν ξένοι, ταπεινωμένοι από τις προσβολές του δασκάλου για την νοητική τους κατάσταση. Κουρδικά και Τουρκικά, δυο γλώσσες με λέξεις που ηχούν το ίδιο μα έχουν τόσο διαφορετική σημασία κάνοντας την επικοινωνία από αδύνατη έως τραγελαφική. Το καλοκαίρι που τελείωσαν το δημοτικό, στη γειτονιά μετακόμισε μια νέα οικογένεια. Μια καυτή μέρα του καλοκαιριού στα σοκάκια του μαχαλά, ο Κουντρέτ θα αντικρίσει τη Σεράπ, το κορίτσι που θα αναστατώσει τη ζωή του. Τέσσερα σοκάκια χώριζαν τα σπίτια τους κι ο Κουντρέτ όλο το καλοκαίρι θα σεργιανά μαζί με τους φίλους του στο σοκάκι της Σεράπ. Τα χρόνια περνούν, ο παιδικός τους έρωτας ανθίζει παραμένοντας πλατωνικός. Ο Κουντρέτ γίνεται ο ίσκιος της Σεράπ.

“Σεράπ στα τουρκικά θα πει οφθαλμαπάτη. Η αντίστοιχη λέξη στα κουρδικά είναι Λεϋλάν. Αν της είχαν δώσει το όνομα Λεϋλάν, από την πρώτη στιγμή που θα την έβλεπα θα καταλάβαινα ότι δε θα ανταμώναμε ποτέ.”

Τη συνοδεύει μετά στο σχολείο στο σπίτι κρατώντας πάντα απόσταση.  Οι δυο τους μιλούσαν μόνο με τα μάτια. Η σιωπηρή τους συμφωνία ήταν να κρατηθεί ο έρωτάς τους απραγματοποίητος, να διατηρηθεί αγνός, να παραμείνει στον ιδεατό κόσμο. Οι τρεις φίλοι υπόσχονται να μην επιτρέψουν να παντρευτεί η Σεράπ. Κάθε μνηστήρας που εμφανιζόταν φρόντιζαν να τον ωθήσουν στη φυγή. Κι έτσι η Σεράπ/Λεϋλάν παραμένει οφθαλμαπάτη.

Είχαν πλέον φτάσει στην τέταρτη δεκαετία της ζωής τους. Κάθε πιθανότητα γάμου για τη Σεράπ είχε πλέον χαθεί. Η ζωή φαινόταν πια προδιαγεγραμμένη. Η απρόσμενη εμφάνιση της συμμαθήτριάς τους Νετιτζέ θα φωτίσει μονοπάτια της ζωής τους που είχαν διασταυρωθεί εν αγνοία τους.  Η Νετιτζέ παραδίδει στον Κουντρέτ το μυθιστόρημα που έχει γράψει κι αυτός βυθίζεται στις σελίδες του. Ένας αντιφρονών καθηγητής Πανεπιστημίου υποφέρει από φρικτούς πονοκεφάλους. Θα διαγνωστεί με όγκο στον εγκέφαλο. Όταν το εξομολογείται στη νευροχειρουργό σύζυγό του οι διαταραγμένες σχέσεις τους θα εξομαλυνθούν. Ο καθηγητής Μπεντιρχάν θα βυθιστεί σε κώμα. Η σύζυγός του Σεμά θα τον μεταφέρει στη Ζυρίχη ελπίζοντας να τον επαναφέρει εφαρμόζοντας πειραματικές μεθόδους.

Το μυθιστόρημα “Λεϋλάν που θα πει οφθαλμαπάτη” γράφτηκε κατά την παραμονή του συγγραφέα στη φυλακή όπου βρίσκεται ακόμα. Δυο διαφορετικές ιστορίες, η μία να διαδέχεται την άλλη, συνθέτουν το μυθιστόρημα του Ντεμίρτας. Από τα δαιδαλώδη σοκάκια του Ντιγιάρμπακιρ μεταβαίνουμε στην Κωνσταντινούπολη, τη Ζυρίχη, το Νουσάιμπιν. Από την πραγματική ζωή μεταφερόμαστε στην μυθιστορία, από το ρεαλισμό στην επιστημονική φαντασία. Η αφήγηση ξεκινά στο Ντιγιάρμπακιρ, την περιοχή που γεννήθηκε και μεγάλωσε ο συγγραφέας. Οι αναφορές στο πρώτο αυτό μέρος του μυθιστορήματος εστιάζουν στην αφομοίωση του κουρδικού στοιχείου στο τουρκικό.

Η κουρδική γλώσσα δεν είναι ευπρόσδεκτη από το τουρκικό κράτος και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της χρήσης της. Η μητρική γλώσσα δημιουργεί συνείδηση κατά την ανάπτυξη του ανθρώπου. Η εξάλειψη της οδηγεί στην εξάλειψη της κουλτούρας, της εθνικής συνείδησης. Η συνείδησή μας αρχικά διαμορφώνεται από τη γλώσσα κι έπειτα από την εκπαίδευση, τις επιρροές του περιβάλλοντός μας, το γενετικό υλικό μας. Είναι οι πληροφορίες που αποθηκεύουμε τα συναισθήματα, οι εμπειρίες, τα τραύματα, οι αναμνήσεις μας.

Αυτό το κομμάτι της συνείδησής μας απασχολεί τον συγγραφέα στο δεύτερο και μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου με τίτλο “Η ζωή είναι πάντα μισή”. Εισάγει την δυνατότητα παρέμβασης μέσω επιστημονικών μεθόδων στην διαμόρφωση, στον προγραμματισμό ή επαναπρογραμματισμό της συνείδησης. Εξετάζει την ηθική διάσταση μιας τέτοιας επιλογής, την επικινδυνότητά της, τις ολέθριες συνέπειες μιας ενδεχόμενης κακόβουλης χρήσης της.

Νους και συνειδητότητα είναι ακόμα έννοιες συγκεχυμένες. Η δυνατότητα μέσω της τεχνολογίας μιας σύνδεσης των συνειδήσεων συλλογικά θα επέφερε κατάλυση κάθε διαφορετικότητας σε κουλτούρα, εθνική ταυτότητα, ταξική ιεράρχηση κλπ. Ο κόσμος που θα αναδυόταν θυμίζει τον “Θαυμαστό καινούριο κόσμο” του Χάξλεϋ. Η ευτυχία θα ήταν ένα κατασκεύασμα, μια τεχνητή χημική ευδαιμονία. Για να μείνει κάποιος υποτελής πειθήνια υπάκουος θα πρέπει να εξασφαλιστεί το συναίσθημα της ευτυχίας. Η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία βασίζεται στην ευτυχία που προέρχεται και στηρίζεται σε τρίτους. Η πραγματική ευτυχία, αυτή που εξασφαλίζει την ελευθερία του υποκειμένου πηγάζει από το ίδιο το υποκείμενο.

Όταν ήταν 15 ετών ο συγγραφέας παρευρέθηκε στην κηδεία ενός πολιτικού προσώπου στο Ντιγιάρμακιρ που κατέληξε σε αιματηρά επεισόδια. Εκείνη τη μέρα ο Ντεμιρτάς αφυπνίστηκε πολιτικά αφού συνειδητοποίησε τι σημαίνει να είσαι Κούρδος στην Τουρκία. Οι Κούρδοι της Συρίας και οι σύμμαχοί τους, Ασσύριοι χριστιανοί και Άραβες δημοκρατικοί ανακήρυξαν την Καμίσλο στη βορειοανατολική Συρία, πρωτεύουσα του συριακού Κουρδιστάν. Η πόλη Καμίσλο (Al-Qamishli) βρίσκεται ακριβώς πάνω στα σύνορα Συρίας – Τουρκίας και απέναντί της, από την τουρκική πλευρά των συνόρων είναι η πόλη Νουσάιμπιν. (Nusaybin/Nisebin). Ουσιαστικά πρόκειται για μια πόλη διχοτομημένη, με τους Κούρδους στην Τουρκία να παρακολουθούν τις επιθέσεις των τουρκικών στρατευμάτων στο Καμίσλο και τα αδέρφια τους εκεί να πεθαίνουν. “Το άλλο μισό της καρδιάς τους” βρίσκεται στο Καμίσλο.

Συνδυάζοντας το προσωπικό του βίωμα με την πολιτική κατάσταση και τις εχθροπραξίες στο Καμίσλο, ο Ντεμίρτας χτίζει το τέλος της μυθιστορίας του. Η αναφορά στον ιρλανδικό ΙPA παραπέμπει στον PKK και στον ένοπλο αγώνα αυτών των οργανώσεων για την ανεξαρτητοποίηση της Ιρλανδίας και τη δημιουργία κουρδικού κράτους αντίστοιχα.

Το βιβλίο του Ντεμίρτας είναι μια πολιτική, στοχαστική τοποθέτηση ατενίζοντας το μέλλον και την εξέλιξη της κοινωνίας, των πολιτικών πρακτικών, την χρήση της τεχνολογίας, υπό το φόβο εξάπλωσης απολυταρχικών καθεστώτων διακυβέρνησης. Για αυτό το λόγο δεν παραλείπει να αναφέρει την εξέχουσα σημασία των ανθρώπινων σχέσεων και δεσμών, τη διατήρηση της πολιτισμικής κληρονομιάς και εθνικής ταυτότητας κάθε λαού.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:

Ο Σελαχαττίν Ντεμίρτας είναι Τούρκος πολιτικός κουρδικής καταγωγής. Μαζί με την Φιγκέν Γιουκσεκντάγκ εξελεγήσαν συν-αρχηγοί του αριστερού φιλοκουρδικού κόμματος Δημοκρατικοό Κόμμα των Λαών (HDP). Στις τουρκικές εκλογές του 2014 ήταν υποψήφιος για Πρόεδρος. Κατέλαβε την τρίτη θέση με ποσοστό ψήφων 9,779. Στις τουρκικές γενικές εκλογές τον Ιούνιο του 2015 το HDP κατέκτησε την 4η θέση και κατέλαβε 80 από τις 550 έδρες.

Τον Νοέμβριο του 2016, οι Ντεμίρτας, Γιουκσεντάγκ και άλλοι βουλευτές του HDP θα συλληφθούν και θα φυλακιστούν με την κατηγορία της τρομοκρατίας. Τα τελευταία χρόνια το κυβερνών κόμμα εξισώνει το HDP με το PKK κατηγορώντας τα μέλη του κόμματος για σχέσεις με την ένοπλη οργάνωση. Ο Ντεμίρτας βρίσκεται στη φυλακή της Ανδριανούπολης έκτοτε. Το 2018 διεξήγαγε τον προεκλογικό του αγώνα ενώ ήταν έγκλειστος στη φυλακή.  Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξέδωσε εντολή για άμεση αποφυλάκιση του Ντεμίρτας καθώς η παραμονή του στη φυλακή “έρχεται σε αντίθεση με τον ίδιο τον πυρήνα της έννοιας της δημοκρατική ς κοινωνίας”.

Τον Ιούνιο του 2023 ανακοίνωσε την αποχώρησή του από την ενεργό πολιτική λόγω των χαμηλών ποσοστών που συγκέντρωσε το κόμμα του στις πρόσφατες τουρκικές εκλογές. Όπως ο ίδιος δήλωσε: “Αν και θα συνεχίσω τον αγώνα μου με αντίσταση από τη φυλακή όπως και όλοι οι σύντροφοί μου, αποσύρομαι από την ενεργό πολιτική σε αυτό το στάδιο.”

«Ο Ντεµίρτας αποτελεί σύµβολο!»  Μarc Semo, Le Monde
«Ο Ντεµίρτας αντλεί από τη λογοτεχνική παράδοση του ρεαλισµού µε πολιτικές αποχρώσεις, της προφορικής αφήγησης, ακόµη και της επιστηµονικής φαντασίας. Αυτή η φαινοµενική “δυσαρµονία” φωνών, σκηνικών και ύφους τον βοηθά να αποτυπώσει το αντιφατικό πορτρέτο µιας πολύπλοκης κοινωνίας, στο εσωτερικό της οποίας οι ήρωές του προσπαθούν να διατηρήσουν την ανθρωπιά τους».  Kenan Behzat Sharpe, Duvar
«Οι πολιτικές αναφορές, η κριτική της επίσηµης ιδεολογίας, η απαγόρευση της κυκλοφορίας, η εκπαίδευση στην κουρδική, τη µητρική γλώσσα του συγγραφέα, είναι όλα θέµατα που µεταφέρονται όχι µέσω της πολιτικής αναταραχής αλλά µέσω της καθηµερινότητας των απλών ανθρώπων. Ο φυλακισµένος Ντεµίρτας δε χάνει ούτε στιγµή την αίσθηση του χιούµορ».  Haden Öz, Oggito