Ο μεγάλος κωμωδοποιός Αριστοφάνης (μέρος 1ο)

«Γυναίκες ρίχτε μια ματιά· βλέπω μια φλόγα καί καπνό, σαν νάρχεται από φωτιά
Όλες γρήγορα τρεχάτε ! πέτα, πέτα, Νικοδίκη πρίν να κάψουν την Καλύκη— 
καί την Κρίτυλλα oι φλόγες,—από νόμους φοβερούς κι’ απο γέρους βρωμερούς.»
(Λυσιστράτη, Πάροδος, 254-349)

Στο άκουσμα του ονόματος του Αριστοφάνη έρχεται στο μυαλό μας απευθείας η λέξη κωμωδία. Ο συνειρμός βέβαια είναι πολύ λογικός, αφού ο σατυρικός ποιητής του 5ου αιώνα θεωρείται ο πατέρας της κωμωδίας και σήμερα σώζονται με την ‘υπογραφή’ του έντεκα έργα. Από αυτές τις έντεκα κωμωδίες η πιο παλιά (Αχαρνής) παρουσιάστηκε το 425 π.Χ., ενώ η πιο νέα (Πλούτος) το 388 π.Χ.  Παρά ταύτα, στο πέρασμα των αιώνων και των πολιτισμών ο χρόνος έχει αποδώσει ιδιαίτερη εύνοια σε αυτόν τον ποιητή, συγκριτικά με άλλους, ενώ μαζί με τις τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη συναποτελούν την αιώνια νεότητα των θεατρικών σκηνών . 

Τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του Αριστοφανικού θεάτρου ήταν ο κυκλικός χώρος, ένας ανηφορικός χώρος για τους θεατές και ένα κτίσμα, δηλαδή η σκηνή, στη νοτιοανατολική πλευρά της ορχήστρας. Είναι, επίσης, γνωστό ιδεολογικά ο ποιητής βρισκόταν στην πλευρά της αριστοκρατικής ΄παράταξης’. Συντηρητικός στις αντιλήψεις του  και με επιφύλαξη απέναντι στους νεωτερισμούς, πάντα όμως υποστηρικτής της Δημοκρατίας. Άλλωστε το δράμα, ως ποιητική δημιουργία είναι, τρόπον τινά, γέννημα της Δημοκρατίας και πολύ περισσότερο η κωμωδία, η οποία εμπεριέχει έντονα το στοιχείο της σάτιρας. Τις περισσότερες πληροφορίες για τα έργα του μεγάλου κωμωδιογράφου τις βρίσκουμε στις δημόσιες επιγραφές που ονομάτιζαν τους νικητές των δραματικών αγώνων, στις υποθέσεις των σωζόμενων αρχαίων έργων και, φυσικά, στα όσα διατυπώνουν οι αρχαίοι λεξικογράφοι. Ο φιλόσοφος Πλάτωνας τιμούσε τον Αριστοφάνη, ενώ στο έργο του «Συμπόσιο» εμφανίζει τον ποιητή  να κάνει λόγο περί έρωτος. 

«Τί συμβαίνει; Πού χάθηκε η γυναίκα μου;
[…] στα σκοτεινά ψαχούλευα για νά ᾽βρω
παπούτσια και σκουτιά μου, μα δεν τα ᾽βρισκα.
Κι όλο πιότερο χτύπααν της κοιλιάς μου
την πόρτα, για να βγούνε τα λουκάνικα.
Αρπάω κι εγώ το σάλι της κυράς μου,
και φοράω τα περσικά της πασουμάκια.
Μα πού να βρω μια καθαρή γωνιά
να βγάλω τ᾽ άντερά μου; Νύχτα τώρα,
παντού καλά, ποιός θα με δει… Κατάρα
που πήγα και παντρεύτηκα στα γέρα
με νέα γυναίκα! Ξύλο μου χρειάζεται!
Για καλό δε μου το ᾽σκασε απ᾽ το σπίτι…
Αλλά πρώτα να ξαλαφρώσω κάπου.» (Εκκλησιάζουσες 311 – 326)

Αναφορικά με τους ήρωες που δρουν στα Αριστοφανικά έργα είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς πως πρόκειται περί λαϊκών ανθρώπων, οι οποίοι έχουν τα βάσανα τις καθημερινότητας και τα πάθη των απολαύσεων, της υπαίθρου, του ποτού και του φαγητού. Συγχρόνως, οι αριστοφανικές ιδέες αφορούν το κοινωνικό γίγνεσθαι, το οποίο καυτηριάζουν, την πολιτική και τα νέα φιλοσοφικά ρεύματα. Ο ποιητής μέσα από τα έργα του χαρακτηρίζεται ως γλωσσοπλάστης με διαπεραστική και ευφυής κωμική φλέβα, ενώ πάντα η σατυρικές ιστορίες του εκπέμπουν βαθύτερα νοήματα, παρ’ όλη τη βωμολοχία που εμπεριέχουν. Σε κάθε εποχή τα έργα του διατηρούνται στην επιφάνεια και δεν αποβάλλουν τη φρεσκάδα και τη λάμψη τους, ενώ συγχρόνως συνιστούν επιρροή για τους συγγραφείς και τους ποιητές- ιδιαίτερα για εκείνους του 17ου και του 18ου αιώνα.   

Όσον αφορά τα πρόσωπα που δρουν στα έργα του, υπάρχει μεγάλος αριθμός ηρώων. Ωστόσο, το κοινό σημείο αναφοράς είναι πως κάθε φορά στο εκάστοτε πρόσωπο που παρουσιάζει ο ποιητής βρίσκεται ο μέσος Αθηναίος πολίτης, ο οποίος αγανακτεί με όσα συμβαίνουν στην κοινωνία. Ο Αριστοφάνης δεν διστάζει να κρατήσει μια επικριτική και ιδιαίτερα σατιρική στάση απέναντι σε πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες της εποχής, αφού εκείνοι είναι υπεύθυνοι για όσα ταλανίζουν το Δημοκρατικό πολίτευμα. Η θεματολογία και το περιεχόμενο των κωμωδιών του αποτελούν σήμερα γοητευτικό αντικείμενο σε όσους είναι φίλα προσκείμενοι στο θέατρο. 

Για την προσφορά του έλαβε συνολικά 10 πρώτα βραβεία σε θεατρικούς διαγωνισμούς. Μέσα από το πνεύμα που διέπει τα έργα του αντιλαμβάνεται κανείς πως ο Ποιητής διαθέτει ευφυΐα, μόρφωση και προσωπικότητα. Πέραν της μόρφωσης που προσέφερε η Αθήνα του Περικλή, ο ίδιος ήταν γνώστης των έργων που είχα δημιουργήσει οι Ποιητές πρίν απο εκείνον.   Τα έργα του, που σώζονται σήμερα, είναι Λυσιστράτη (411 π.Χ.), Νεφέλαι (423 π.Χ.), Αχαρνείς (425 π.Χ.), Πλούτος (388 π.Χ.), Ειρήνη (421 π.Χ.), Θεσμοφοριάζουσαι (411 π.Χ.), Ιππείς (424 π.Χ.), Εκκλησιάζουσαι (393-392 π.Χ.), Όρνιθες (414 π.Χ.), Βάτραχοι (406 π.Χ.) και Σφήκες (422 π.Χ.). Ο τελευταίος γιος του Αριστοφάνη ήταν ο μοναδικός από τα παιδιά του που συνέχισε την πορεία και το έργο του μεγάλου Ποιητή. 

Συνεχίζεται..