Ο κόκκινος πλανήτης του Αλεξάντερ Μπογκντάνοφ: ένας συνδυασμός επιστημονικής φαντασίας και κοινωνικής ουτοπίας

Ο κόκκινος πλανήτης του Αλεξάντερ Μπογκντάνοφ αποτελεί μια παράξενη λογοτεχνική μίξη επιστημονικής φαντασίας και πολιτικής αγκιτάτσιας. Ο Μπογνκτάνοφ, ο οποίος θεωρείται και ως ο πατέρας της σοβιετικής επιστημονικής φαντασίας, καταφέρνει με τον ευφυή τρόπο γραφής του και τις παράτολμες ιδέες του να αφυπνίσει ένα συναίσθημα συγκίνησης και δέους στους αναγνώστες, τόσο χάρη στους οραματισμούς του σχετικά με τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις της ανθρωπότητας, όσο και χάρη στην νοητική σύλληψη εκ μέρους του μιας ουτοπικής κοινωνίας, που έχει καταφέρει να υπερνικήσει τα περισσότερα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως είδος στην πραγματικότητα.

Ο Μπογκντάνοφ ήταν μια πολύπλευρη προσωπικότητα. Υπήρξε γιατρός, πολιτικός, λογοτέχνης και φιλόσοφος. Αναγνωρίζεται από πολλούς ως ο ιδρυτής της σοβιετικής επιστημονικής φαντασίας. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο ως στοχαστής που χρησιμοποιεί τη μυθοπλασία για να εκφράσει και να διαδώσει τις ιδέες του παρά ως κλασικός μυθιστοριογράφος. Στην πραγματικότητα, έγραψε μόνο δύο λογοτεχνικά έργα, στα οποία παντρεύεται επιτυχημένα η τεχνολογία με τη σοσιαλιστική ιδεολογία.

Ο Κόκκινος Πλανήτης δημοσιεύθηκε το 1908, σαν μια προσπάθεια αναζωπύρωσης του μαχητικού ηθικού των απογοητευμένων επαναστατών που είχαν συντριβεί κατά τη Ρωσική Επανάσταση του 1905. Ο τίτλος του έργου έχει διπλή σημασία. Αναφέρεται στον πλανήτη Άρη που κατά την άποψη του συγγραφέα έχει διπλή κόκκινη ταυτότητα. Εκτός από τη φυσική κόκκινη απόχρωση του εδάφους του, ο πλανήτης είναι κόκκινος και ως προς τη κοινωνική του οργάνωση, καθώς εκεί ζει μια δεύτερη ανθρώπινη κοινότητα, συγγενική προς τη δική μας, με τη διαφορά ότι είναι πολύ πιο εξελιγμένη από εμάς, τόσο τεχνολογικά (οι άνθρωποι αυτοί κινούνται με ευκολία σε άλλους πλανήτες) όσο και κοινωνικά (στον πλανήτη τους έχει επικρατήσει ο σοσιαλισμός κάτι που έχει απελευθερώσει τις δυνάμεις της κοινωνίας με αποτέλεσμα οι άνθρωποι εκεί να έχουν καταφέρει να πετύχουν μια υπερβολικά ραγδαία εξέλιξη σε όλους τους τομείς).

Πρωταγωνιστής του έργου είναι ο Λεονίντ, ένας Ρώσος επαναστάτης που επιλέχθηκε από μια ομάδα Αρειανών με σκοπό να επισκεφτεί τον πλανήτη τους, να μάθει τα πάντα για τον τρόπο ζωής τους και να λειτουργήσει ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις δυο διαφορετικές ανθρωπότητες. Καθώς ο Λεονίντ ήταν ταγμένος στους σκοπούς της επανάστασης, συμφωνεί χωρίς πολλές δυσκολίες να επισκεφτεί τον Άρη ώστε να απορροφήσει τις ιδέες και τις αρχές που διέπουν την εκεί ζωή.

Αυτός που αναλαμβάνει να μυήσει το Λεονίντ στη ζωή στον Άρη είναι ο Μένι, ένας ταλαντούχος Αρειανός μηχανικός και επικεφαλής της αποστολής που επισκέφθηκε τη Γη. Σκοπός του Μένι είναι να πραγματοποιήσει την επαφή με τους ανθρώπους της Γης και να καθοδηγήσει το Λεονίντ σε κάθε του κίνηση σε αυτήν τη καινούρια και εντελώς παράξενη για αυτόν εμπειρία, εξηγώντας του το κάθε τι και προσπαθώντας να ομαλοποιήσει όσο το δυνατόν γίνεται τη μετάβαση του στο Κόκκινο Πλανήτη.

Ο τρόπος γραφής του συγγραφέα περιέχει ένα διδακτικό ύφος που στοχεύει να διαδώσει τις σοσιαλιστικές ιδέες του Μπογκντάνοφ σε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό. Ο συγγραφέας δεν ασχολείται απλώς με τον τρόπο παραγωγής της νέας κοινωνίας, μα εξετάζει ενδελεχώς τις σχέσεις των φύλων, καθώς και τη μεγάλη σημασία της τέχνης και της επαφής του ανθρώπου με τη φύση. Οι απόψεις του Μπογκντάνοφ είναι σίγουρα πολύ πιο μπροστά από την εποχή τους, καθώς σπανίως θα βρει κανείς τόσο ριζοσπαστικές ιδέες σε άλλα σύγχρονα του έργα. Ιδίως η εναρμόνιση και η εξισορρόπηση ανάμεσα στη δραστηριότητα της ανθρώπινης κοινωνίας και στις αρχέγονες δυνάμεις της φύσης λαμβάνουν σημαντική θέση στο περιεχόμενο του βιβλίου. Άλλωστε, το ίδιο το κίνητρο της αποστολής των Αρειανών στη Γη δεν είναι άλλο από την αντιμετώπιση της επικείμενης ενεργειακής και επισιτιστικής κρίσης που υποτίθεται απειλεί με γοργούς ρυθμούς τον πλανήτη τους.

Το βιβλίο προειδοποιεί ότι η βιώσιμη ανάπτυξη μιας κοινωνίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αντιμετώπιση εκ μέρους της του φυσικού περιβάλλοντος που κατοικεί. Ο κοινός στόχος που διέπει την Αρειανή ανθρωπότητα είναι η κατάκτηση και τιθάσευση της φύσης, κάτι που βοήθησε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στη διαμόρφωση του κοινωνικού της συστήματος, επιτρέποντας στα μέλη της να βιώσουν την ανθρώπινη ιδιότητα τους ως ένα ενιαίο σύνολο, κάτι που αποτέλεσε βασικό συστατικό στη διαδικασία αντιμετώπισης των μεμονωμένων εγωιστικών παρορμήσεων και ορέξεων.

Από φιλοσοφική σκοπιά, τα πιστεύω του Μπογκντάνοφ ήταν ένας συνδυασμός μαρξισμού και των θεωριών του Ερνστ Μαχ που τελικά τον οδήγησε στη ρήξη με τον Λένιν και στην εκδίωξη του από το κόμμα των Μπολσεβίκων του οποίου αρχικά ήταν μέλος.

Σημαντικό ρόλο στο βιβλίο παίζει και ο έρωτας που εξελίσσεται ανάμεσα στο Λεονίντ και σε μια Αρειανή γυναίκα, δίνοντας μια όμορφη αλλά και αρκετά έντονη συναισθηματική πινελιά στο έργο. Παρ’ όλα αυτά, δεν έλειψε και η κριτική απέναντι στο πρόσωπο του συγγραφέα σχετικά με διάφορες αντιφάσεις που παρουσιάζονται στην ιστορία του. Την προσοχή των επικριτών, επίσης, τράβηξε η μέθοδος μετάγγισης αίματος που χρησιμοποιούν οι Αρειανοί, χάρη στην οποία καταφέρνουν να επιμηκύνουν τα νιάτα τους και να αυξάνουν το προσδόκιμο της ζωής τους. Τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός πως την ίδια μέθοδο εφάρμοσε και στην πραγματική του ζωή ο Μπογκτνάνοφ, κάτι που οδήγησε στον θάνατο του εξαιτίας επιπλοκών!

Όπως και να έχει ο Κόκκινος Πλανήτης αποτελεί ένα πολύ ευχάριστο και όμορφο ανάγνωσμα, ικανό να προβληματίσει, να εμπνεύσει, μα πάνω από όλα να μαγέψει όσους το διαβάσουν.