Flash Fiction: Η Λογοτεχνία της μικρής φόρμας

Ένα από τα διαρκή ερωτήματα που τίθενται μεταξύ συγγραφέων και λοιπών παραμυθάδων αποτελεί το εξής: πόσες λέξεις είναι -ή δεν είναι- αρκετές για να ειπωθεί μια ολοκληρωμένη ιστορία; Μία αφήγηση με αρχή, μέση και τέλος, με ολοκληρωμένη πλοκή κι ακόμα πιο ολοκληρωμένο κύκλο συναισθημάτων; Ο Ernest Hemingway φαίνεται να έδωσε την απάντηση όταν, αξιοποιώντας έναν τίτλο της πρωινής εφημερίδας και έξι μόλις λέξεις, αφηγήθηκε το πιο συνταρακτικό γεγονός στην ιστορία της λογοτεχνικής δημιουργίας, γράφοντας:

“For sale: Baby shoes, never worn.”

Με τον όρο Flash Fiction (διήγημα-αστραπή ή μικρομυθοπλασία) περιγράφεται το λογοτεχνικό κείμενο υπερβολικά μικρής έκτασης· εκείνο που διαβάζεται απνευστί και σε διάστημα από λίγα λεπτά έως κάποια δευτερόλεπτα. Δεν είναι απόσπασμα ή σκηνή κάποιου άλλου, εκτενέστερου έργου, παρά αποτελεί ένα αυτοτελές και άρτια δομημένο συγγραφικό κομμάτι. Ο σκοπός του δεν διαφέρει από αυτόν ενός μυθιστορήματος: να αφηγηθεί την ιστορία του, και να το επιτύχει με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο.

Το πότε μιλάει κανείς για μικρο-διήγημα είναι επίσης υπό συζήτηση και, κατά τα φαινόμενα, στην κρίση του εκάστοτε συγγραφέα: κάποιοι θέτουν ως όριο μέχρι και τις 1000 με 1500 λέξεις, ενώ άλλοι θεωρούν πως από τις 500 με 1000 λέξεις και πέρα μιλάμε απλώς για διήγημα. Όπως κι αν επιλέξουμε να ονομάσουμε κάθε κείμενο, το συμπέρασμα παραμένει το ίδιο: όσο ελαττώνονται οι λέξεις, τόσο αυξάνεται η μαγεία. Κι όσον αφορά τη διαμάχη του μεγέθους, εγώ προτιμώ να τάσσομαι στην ακραία θέση, αριστερά στον άξονα των αριθμών: θεωρώ γνήσιο flash fiction ό,τι δεν υπερβαίνει τη μεσαίας έκτασης παράγραφο, ό,τι συμπυκνώνει σε λίγες μόλις σειρές μία ιδέα ισάξια του πιο πολυσέλιδου μυθιστορήματος.

Μη γελιέστε· μπορεί να φαίνεται απλοϊκό και ίσως ανώφελο το να περιορίζει κανείς εκούσια την έμπνευση και το μήνυμα που επιθυμεί να μεταδώσει. Ωστόσο η τέχνη της αφήγησης (και ίσως η επιτυχία της) στηρίζεται στην αφαίρεση, στην ικανότητα να απαλλάσσει κανείς το κείμενό του από τα περιττά “αξεσουάρ” και να αφήνει εκτεθειμένα τα πιο κρίσιμα σημεία, τις πιο ουσιώδεις λεπτομέρειες.

Εκεί συνίσταται και η διαφορά του μυθιστορήματος από το απλό διήγημα – στην παράλειψη κάθε σκηνής, κάθε διαλόγου και κάθε περιγραφής που δεν προάγει την εξέλιξη της πλοκής και δεν είναι αναπόσπαστο κομμάτι της. Μόνο που, για τη διάκριση μεταξύ του απλού και του flash διηγήματος, αυτό που παραλείπεται δεν είναι απλώς σκηνές και κομμάτια λόγου, μα κυρίως λέξεις: κάθε μία από αυτές έχει ξεχωριστή θέση στην ιστορία και παίζει τον δικό της, μοναδικό ρόλο. Έτσι, ένας περιττός χαρακτηρισμός ή μία φράση πιθανώς αταίριαστη με το σύνολο είναι ικανά να αφαιρέσουν μεγάλο μέρος από την αξία του, και γι’αυτόν το λόγο η επιλογή και η τοποθέτηση της κάθε φράσης στο κείμενο είναι ό,τι και το στήσιμο κάθε σκηνικού για τον σκηνοθέτη.

Φαίνεται πως τα χαρακτηριστικά του μικρο-διηγήματος ταυτίζονται λιγότερο με την πρόζα και περισσότερο με την ποίηση. Κι αυτό διότι, στην ουσία, απαιτούν από τον δημιουργό τους την ίδια ακριβώς αρετή: λιτότητα και σαφήνεια στον λόγο. Στοιχειώδες; Ίσως όχι τόσο. Ας μνημονεύσουμε την απολογία του Blaise Pascal όταν, σε επιστολή του, ισχυρίστηκε πως “Θα έγραφα μικρότερο γράμμα, όμως δεν είχα τον χρόνο.” Η ικανότητα -αν όχι το καθαρό ταλέντο- να μεταδίδει κανείς μια εικόνα και χιλιάδες συναισθήματα μέσα από ελάχιστο αριθμό σοφά επιλεγμένων λέξεων έχει χαρακτηρίσει τους μεγαλύτερους ποιητές στην ιστορία, και όχι άδικα· είναι ευκολότερο να απλώσει κανείς το μήνυμά του σε μία θάλασσα απεραντολογίας, παρά να συμπυκνώσει τα ουσιαστικά στοιχεία του σε ένα συμπαγές σύνολο εννοιών.

Η μικρομυθοπλασία δεν είναι κάποια αιρετική διαστρέβλωση της λογοτεχνικής δημιουργίας κι ούτε αφορά ερασιτέχνες γραφιάδες που δειλιάζουν ή και δεν μπορούν να δημιουργήσουν κάτι εκτενέστερο· αντιπροσωπεύει τη φιλοσοφία του μινιμαλισμού και της δημιουργικής λιτότητας, είναι μια πρόκληση ακόμη και για τον πιο έμπειρο συγγραφέα. Είναι η δικαίωση της παραμελημένης και παρεξηγημένης μικρής φόρμας, και αποδεικνύει πως μία καλή ιστορία δεν χρειάζεται μεγάλα λόγια σε τόμους τυπωμένων σελίδων για να ειπωθεί και να αγγίξει τον δέκτη της. Είναι γνωστό, άλλωστε, τι λέγεται για τα ακριβά αρώματα…

Η πλέον αναγνωρισμένη Flash Fiction κοινότητα στην Ελλάδα είναι η 121 Λέξεις, μία διαδικτυακή πλατφόρμα που λειτουργεί ως βιβλιοθήκη μικρο-ιστοριών με ένα κοινό χαρακτηριστικό: αποτελούνται όλες από ακριβώς 121 λέξεις. Ούτε μία λιγότερη, ούτε μία περισσότερη. Στην αγγλόφωνη μεριά του διαδικτύου, όπου το υλικό είναι σαφώς περισσότερο και πιο ανεπτυγμένο, υπάρχουν αντίστοιχα το 100 Word Story και το 101 Words, τα οποία είναι αυτό ακριβώς που περιγράφουν. Το υλικό είναι ατελείωτο και, σε όλες ανεξαιρέτως τις σελίδες, έχετε τη δυνατότητα να υποβάλετε τη δική σας flash ιστορία και να τη δείτε δημοσιευμένη. Είπαμε, άλλωστε: όσο ελαττώνονται οι λέξεις, τόσο μεγαλώνει η μαγεία.

Stay calm and… keep flashing!