Ευγένιος Σπαθάρης, ο αγαπημένος μας καραγκιοζοπαίχτης

Αυτή την εβδομάδα απασχολούμαστε με έναν από τους σημαντικότατους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα, τον κορυφαίο καραγκιοζοπαίχτη και ζωγράφο, Ευγένιο Σπαθάρη.

Μια από τις πιο σπουδαίες εκφράσεις της ελληνικής θεατρικής σκηνής, είναι η δημιουργία του «Καραγκιόζη». Ο αγαπημένος λαϊκός ήρωας που με το καυστικό και άκρως σαρκαστικό του χιούμορ, σχολίαζε γεγονότα της πολιτικής καθημερινότητας, αναδείχθηκε από τους δημιουργούς του θεάτρου Σκιών, από πολύ νωρίς στις απαρχές του 20ου αιώνα.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, γεννήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 1924 στην Κηφισιά της Αθήνας. Γιος του πρωτοπόρου του θεάτρου Σκιών, Σωτήρη Σπαθάρη, δεν θα μπορούσε να μην κληροδοτήσει το ευλογημένο καλλιτεχνικό γονίδιο. Ο Ευγένιος έδειξε από μικρή ηλικία την πολυδιάστατη καλλιτεχνική φύση. Αρχικά όταν ήταν μικρός μιμούνταν τον πατέρα του και δίνοντας αυτοσχέδιες παραστάσεις στο δωμάτιό του. Ο πατέρας του έχοντας γνώση από την εμπειρία της ζωής, ήθελε για τον γιο του να ακολουθήσει άλλο επάγγελμα, συγκεκριμένα αυτό του αρχιτέκτονα, για να μπορέσει να έχει μια καλή ζωή. Μεγαλώνοντας όμως, όλα έδειχναν ότι η μοίρα είχε επιλέξει τον δρόμο της λαϊκής τέχνης, για τον Ευγένιο. Είχε ξεκινήσει ήδη να απασχολείται με την ζωγραφική και μάλιστα σχεδίαζε τις διαφημιστικές ρεκλάμες για τις υπαίθριες παραστάσεις του πατέρα του και η φαντασία στο να σκαρώνει νέες φιγούρες για το θέατρο Σκιών, δείχνει πολλά. Μια ημέρα συγκεκριμένα, και ενώ ο πατέρας του, ο Σωτήρης λόγω ασθένειας δεν μπορούσε να κάνει την θεατρική του ερμηνεία, ζητάει από τον 17χρονο τότε γιο του να αναλάβει εκείνος την βραδιά. Αυτό θα ήταν και η απαρχή της επιβεβαίωσης, για το πόσο ταλέντο διαθέτει ο Ευγένιος, αφού κάλυψε άψογα την παράσταση και έκανε και τον πατέρα του πολύ υπερήφανο.

Το 1942 ο Ευγένιος εγκαταλείπει πλέον για πάντα την ιδέα του να γίνει αρχιτέκτονας και ξεκινάει το δυνατό ταξίδι για την λαϊκή τέχνη. Δουλεύει επαγγελματικά πλέον ως καραγκιοζοπαίχτης για το θέατρο Σκιών, βάζοντας το λιθαράκι για κάτι πολύ μεγαλύτερο που δεν έμεινε μόνο στα ελληνικά περίχωρα.

Στην όμορφη περίοδο μεταξύ 1945-1950, περιοδεύει σε όλη την Ελλάδα, και πέρα από τους υπαίθρους χώρους, εισάγει τον «καραγκιόζη» σε θέατρα και κινηματογράφους όλης της χώρας. Για την τόσο επιτυχημένη συνταγή του λαϊκού ήρωα, γίνεται λόγος σε ετήσια φεστιβάλ και διοργανώσεις, όπως για παράδειγμα στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης είχε τον πλήρη έλεγχο της παράστασης.

Έφτιαχνε μόνος του τις φιγούρες, σκαρώνοντάς τες από χαρτόκουτα και μπακαλόχαρτα. Πίσω από το πανί έχει έναν ή δύο βοηθούς, για να τον βοηθούν με τις φιγούρες, τον τραγουδιστή, που γνώριζε όλα τα παραδοσιακά τραγούδια της υπαίθρου, αλλά και το «τουρκάκι», τον δεύτερο τραγουδιστή που ήξερε τους αμανέδες και τα τούρκικα τραγούδια. Όλα αυτά μας δείχνουν πως απαιτείται εξαιρετική γνώση της λαϊκής κουλτούρας, καθώς και της ιστορίας και πως ομιλούμε για έναν πατριώτη και αγωνιστή της Ελευθερίας, άνθρωπο. Το υλικό που αναφέρεται στους αγωνιστές όπως ο Διάκος, ο Κολοκοτρώνης και ο Κατσαντώνης γίνονται κυρίαρχα πρόσωπα στο θεατρικό του σκηνικό και φυσικά αφού μετέπειτα μιλάμε για την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, τον Ευγένιο Σπαθάρη θα συλλάβουν και θα οδηγήσουν στην Κομαντατούρ και για να τον αφήσουν ελεύθερο, τον υποχρέωσαν να δώσει δύο παραστάσεις αποκλειστικά για τα μάτια του φρούραρχου!

Η χάρη του «Καραγκιόζη» όπως αναφέραμε και νωρίτερα, έφθασε και στο εξωτερικό. Στην δεκαετία του ’50 ειδικά, ο Σπαθάρης, περιόδευσε στην Αμερική, τον Καναδά, και μέχρι την Κούβα επίσης, το 1953. Αυτή η παγκόσμια αγάπη, ήταν ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα για τον Ευγένιο Σπαθάρη, που χάρισε σημαντικότατη φήμη για την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά. Κατάφερε όμως ταυτοχρόνως, να είναι απέραντα ταπεινός. Ένα περιστατικό ειδικά, μας το δείχνει περίτρανα αυτό. Στο Κρεμλίνο όταν έκανε παράσταση για δεύτερη φορά, και σε ένα κοινό 5.000 Ρώσων, του προτάθηκε να έχει ένα πανί 22 μέτρων, αλλά εκείνος προτίμησε να το κρατήσει στα φυσιολογικά επίπεδα, αυτά δηλαδή των 2,5 μέτρων, όπως ορίζεται.

Στην επόμενη χρυσή δεκαετία του δημιουργικού «Καραγκιόζη», ο γνωστός ήρωας επεκτείνεται ακόμα περισσότερο, και έχουμε από το 1962 και μετά τις πρώτες ηχογραφημένες κλασσικές θεατρικές παραστάσεις, ενώ το 1966 με την δημιουργία του Πειραματικού Σταθμού Τηλεόρασης, έχουμε την πρώτη εμφάνιση στο γυαλί του αγαπημένου ήρωα, που συνεχίστηκε αυτό μέχρι και το 1992.

Η διαχρονικότητα του «Καραγκιόζη» συνεχίζεται και την δεκαετία του ’70, όπου συνεχίζονται οι παραστάσεις εντός και εκτός Ελλάδας, και κυριότερα, γιατί έχουμε πλέον και τα πρώτα του εικονογραφημένα κείμενα. Το 1979 έρχεται και το πρώτο βιβλίο «Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων», από τις εκδόσεις Νεφέλη.

Σε όλη αυτή την δημιουργικότητα πορεία, ο Ευγένιος Σπαθάρης, ξεκινώντας το ταλέντο του ως ζωγράφος και καραγκιοζοπαίχτης, κατάφερε να δώσει τα ύψιστα στον ελληνικό ( και όχι μόνο ) λαό. Τον είδαμε επίσης, ως συγγραφέα, ως τραγουδιστή, ως ηθοποιό τόσο στο θέατρο, με τις φιγούρες του αλλά και με κανονικούς ηθοποιούς να εισάγει στην σκηνή, καθώς και στον κινηματογράφο. Όλα αυτά σε συνεχή ροή μέχρι και το 1999.

Σημαντικότατη επισήμανση είναι η δημιουργία του «Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών» το 1991 στο Μαρούσι, το όποιο έφτιαξε με την σύζυγο του από το 1958. Πόση αφοσίωση, τουλάχιστον θαυμασμό και δέος προκαλεί.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, έζησε μια γεμάτη καλλιτεχνικότητα ζωή και άφησε την τελευταία του πνοή, στις 9 Μαΐου 2009, σε ηλικία 85 ετών.

Τι και αν είναι μακριά μας, ο ευγενής Ευγένιος Σπαθάρης βρίσκεται και θα βρίσκεται για πάντα στις καρδιές μας. Απολαμβάνουμε και θα απολαμβάνουμε για πολύ ακόμα την απίστευτα πλούσια κληρονομιά που μας άφησε και τον ευχαριστούμε απέραντα για αυτό.