Ο Κάρλο Οσβάλντο Γκολντόνι (Carlo Osvaldo Goldoni) γεννήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 1707 στη Βενετία από τον Τζούλιο και την Μαργκερίτα Γκολντόνι. Παρόλο που o πατέρας του τον έστειλε στο αυστηρό Κολέγιο Ghislieri στην Παβία, εκείνος περνούσε το χρόνο του διαβάζοντας αρχαίες ελληνικές και λατινικές κωμωδίες, που βρίσκονταν στη βιβλιοθήκη του πατέρα του.
Εμφανίζεται στα γράμματα με το ποίημα – λίβελλο «Ο Κολοσσός», που λοιδορούσε τις κόρες των καλών οικογενειών της Παβίας. Εξαιτίας αυτού ο νεαρός Κάρλο αποβλήθηκε από το σχολείο κι εγκατέλειψε την πόλη το 1725 για να μετακομίσει στο Ούντινε και να εγγραφεί στη Νομική Σχολή. Δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις κωμωδίες των Plautus, Terence και Αριστοφάνη και αργότερα, ακολουθεί τις σπουδές του στα γαλλικά προκειμένου να διαβάσει Μολιέρο. Αποφοίτησε έξι χρόνια αργότερα από τη Νομική της Μόντενα. Δούλεψε ως δικαστικός υπάλληλος της Ενετικής Δημοκρατίας και παρότι εξάσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στη Βενετία (1731–33) και την Πίζα (1744–48), η πραγματική του αγάπη ήταν τα έργα που έγραφε για το Teatro San Samuele στη Βενετία.
Η ζωή του θα αλλάξει δραματικά το 1731 με το θάνατο του πατέρα του. Τότε είναι που αποφασίζει να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στο θέατρο. Το 1732 φεύγει από τη Βενετία και να μετακομίζει στο Μιλάνο. Εκεί γράφει την τραγωδία «Αμαλασούνθα», που περνά απαρατήρητη. Συνέχισε το 1734 με τον «Βελισάριο», που σημείωσε σχετική επιτυχία. Δύο γνωριμίες υπήρξαν καταλυτικές για την ζωή του Γκολντόνι: εκείνη με τον θεατρικό ιμπρεσάριο Τζουζέπε Ιμέρ, ο οποίος του δείχνει το δρόμο για την κωμωδία και του γνωρίζει τη μελλοντική του σύζυγο Νικολέτα Κόνιο, και εκείνη με τον κωμικό και ιμπρεσάριο Αγκοστίνο Μεντεμπάκ, ο οποίος τον πείθει να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στο θέατρο.
Ο Κάρλο Γκολντόνι συνειδητοποίησε ότι η ιταλική σκηνή χρειαζόταν μια μεγάλη ανανέωση. Με το ιδιαίτερο στυλ γραφής του, που συνδύαζε το ύφος του Μολιέρου και τη δυναμική της Κομέντια ντελ άρτε, αναμόρφωσε την κωμωδία κι έστρεψε το μυθογραφικό ενδιαφέρον στην καθημερινότητα της εποχής του. Είναι ο πρώτος που απορρίπτει τις μάσκες από τους από τους τυποποιημένους χαρακτήρες της «Κομέντια Ντελ’ Άρτε» (Αρλεκίνος, Πανταλόνε, Ντοτόρος κ.ά.) αντικαθιστώντας τες με εξατομικευμένα πρόσωπα και περνά από τον αυτοσχεδιασμό στην πλοκή και τους ολοκληρωμένους χαρακτήρες. Οι ήρωες του είναι ζωντανοί, απρόβλεπτοι και διασκεδαστικοί. Εστιάζει στους γυναικείους χαρακτήρες, τους οποίους πλάθει επιτυχώς με λεπτότητα και ακρίβεια, όπως κάνει ο Μολιέρος για τους άνδρες, αλλά διαφοροποιείται από αυτόν διαποτίζοντας τα έργα του με μεγαλύτερες δόσεις αισιοδοξίας. Χαρακτηριστική η πρώτη του κωμωδία, που παρουσίασε το 1738, με τίτλο L’uomo di mondo. Την περίοδο 1750–51, δημιούργησε ορισμένα από τα καλύτερα έργα του, με τα I pettegolezzi delle donne (Κουτσομπολιό Γυναικών), στη βενετσιάνικη διάλεκτο, Il bugiardo (Ο Ψεύτης), γραμμένο στο στιλ της commedia dell’arte και Il vero amico (Ο Αληθινός Φίλος), να ξεχωρίζουν.
Μετά το 1748, ο Γκολντόνι συνεργάστηκε με το συνθέτη Μπαλτασάρε Γκαλούπι, συνεισφέροντας σημαντικά στην ανάπτυξη της Όπερα μπούφα (κωμική όπερα, με στοιχεία της ιταλικής θεατρικής κωμωδίας, η οποία προέκυψε από τα σύντομα κωμικά μουσικά επεισόδια που παίζονταν ανάμεσα στις τρεις πράξεις μιας σοβαρής όπερας και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι το ανσάμπλ και τα περίφημα φινάλε που καμιά φορά είναι τόσο μεγάλα που μπορεί να καταλαμβάνουν τη μισή και παραπάνω διάρκεια της κάθε πράξης). Στις κωμωδίες του που ακολουθούσαν αυτή τη φόρμα, ο Γκολντόνι ενσωμάτωσε χαρακτήρες της Κομέντια ντελ άρτε με αναγνωρίσιμα στοιχεία από την σύγχρονή του πραγματικότητα, συνήθειες και χαρακτήρες της μεσαίας τάξης και της καθημερινότητας της Βενετίας.
Από το 1753 μέχρι το 1762, ο Γκολντόνι γράφει για το Teatro San Luca (τώρα Teatro Goldoni). Ο Κάρλο Γκολντόνι ενδιαφερόταν για τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, τη φιλοσοφία, το κίνημα του Ουμανισμού, ενώ ασκούσε κριτική στην αλαζονεία, στην αδιαλλαξία και την κατάχρηση εξουσίας. Συχνά σατίριζε τους υπερόπτες ευγενείς και τους φτωχούς που δεν είχαν τιμιότητα και αξιοπρέπεια. Στα έργα του δραματοποιεί τη ζωή, τις αξίες και τις συγκρούσεις της μεσαίας τάξης. Κάτι που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι πως τα έργα που γράφτηκαν όσο ο συγγραφέας ήταν στην Ιταλία δεν έχουν θρησκευτικό ή εκκλησιαστικό θέμα ούτε εκφράζουν σκέψεις για το θάνατο ή τη μετάνοια, παρ όλη την αυστηρή καθολική ανατροφή του.
Για τις καινοτομίες του επικρίθηκε από τους ομοτέχνους του και ιδιαίτερα από τον Κάρλο Γκότσι, διάσημο δραματουργό της εποχής του, που έμεινε προσκολλημένος στις συμβάσεις της «Κομέντια Ντελ Αρτε». Ο Γκότσι τον κατηγόρησε ότι στέρησε από το Ιταλικό θέατρο την ποίηση και τη φαντασία, τον κατήγγειλε σε ένα σατιρικό ποίημα το 1757, και στη συνέχεια γελοιοποίησε και τον Γκολντόνι στην κωμωδία L’amore delle tre melarance «Η Αγάπη των Τριών Πορτοκαλιών». Ο Γκολντόνι τότε μετακόμισε αγανακτισμένος στο Παρίσι, όπου έγινε δεκτός στην Αυλή και τέθηκε υπεύθυνος του Ιταλικού Θεάτρου. Μετά τη μετοίκησή του στη Γαλλία, η θέση του έγινε πιο ξεκάθαρη, καθώς τα έργα του είχαν έντονο αντι-εκκλησιαστικό τόνο και συχνά σατίριζαν την υποκρισία των μοναχών και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Στην αυλή του Λουδοβίκου του 16ου έγραψε πολλά έργα του στα γαλλικά και το 1783 τα περίφημα απομνημονεύματά του με τον μακρόσυρτο τίτλο «Αναμνήσεις που θα χρησιμεύσουν στην ιστορία της ζωής μου και στην ιστορία του θεάτρου μου», από τα οποία αντλούμε πολλές πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του. Οι κωμωδίες του Γκολντόνι γνώρισαν μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία και ο Λουδοβίκος του έδωσε μια τιμητική σύνταξη στα γεράματά του. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, η σύνταξή του καταργήθηκε και τελικά πέθανε στις 6 Φεβρουαρίου 1793 στην απόλυτη ανέχεια. Η Εθνοσυνέλευση κατάφερε να την επαναφέρει μία μέρα μετά το θάνατό του, αναγνωρίζοντας την αξία του.
Στον ελληνικό χώρο, ήταν γνωστός και προ της Επαναστάσεως του 1821, χάρις σε ερασιτεχνικές και πρόχειρες μεταφράσεις έργων του στα ελληνικά. Μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους, τα έργα του Γκολντόνι γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, χάρις στις μεταφράσεις του πρώην ηγεμόνα της Βλαχίας Ιωάννη Καρατζά. Τη δημοφιλία του Γκολντόνι διέκοψε η κυριαρχία του κωμειδυλλίου, αλλά πολλά έργα του («Ο Υπηρέτης των Δύο Αφεντάδων», «Λοκαντιέρα», «Καβγάδες στην Κιότζια», «Οι Αγροίκοι» κ.ά.) παίζονται και σήμερα με επιτυχία.
Ο Κάρλο Γκολντόνι έγραψε τραγωδίες, τραγικοκωμωδίες, κωμωδίες, όπερα, όπερα μπούφα, καντάτες, σερενάτες, ποίηση, ιντερμέδια, ξεπερνώντας σε σύνολο τα 250 έργα.
Κάρλο Γκολντόνι
Κάρλο Γκολντόνι
Κάρλο Γκολντόνι
