[Η παρακάτω κριτική περιλαμβάνει spoilers για την σειρά Dark, συμπεριλαμβανομένου του φινάλε της τρίτης σεζόν.]
Ανασκόπηση της ιστορίας
Μια σύντομη ανακεφαλαίωση των δύο πρώτων σεζόν
Το Dark διαδραματίζεται στο ζοφερό και μυστηριώδες Winden. Ένα μικρό χωριό στη Γερμανία, που ζει στη σκιά ενός εργοστασίου παραγωγής πυρηνικής ενέργειας. Άνθρωποι αυτοκτονούν, παιδιά εξαφανίζονται και αλλοπρόσαλλοι χαρακτήρες εμφανίζονται από το πουθενά. Η κοινότητα βρίσκεται σε σύγχυση και δεν αργεί να αποκαλυφθεί ότι οι τέσσερις πρωταγωνιστικές οικογένειες είναι πιόνια ενός ατέρμονα βρόγχου. Εξαιτίας μιας ανωμαλίας, οι κάτοικοι του Winden μπορούν να ταξιδέψουν στον χρόνο. Τα ταξίδια που πραγματοποιούν, στην προσπάθειά τους, άλλοτε να διευθετήσουν προσωπικά δράματα και άλλοτε να αποτρέψουν συλλογικές καταστροφές, φαίνεται κάθε φορά να επηρεάζουν ανεπανόρθωτα το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Σε μια ιστορία που εκτείνεται στις χρονολογίες 1888/ 1921/ 1954/ 1987/ 2020/ 2053, οι κεντρικοί ήρωες πασχίζουν να κατανοήσουν το ταξίδι στον χωροχρόνο και να αποτρέψουν ένα αποκαλυπτικό συμβάν, ταυτόχρονα όντας αντιμέτωποι με μελλοντικούς και παρελθοντικούς εαυτούς τους.
Τα νέα δεδομένα της τρίτης σεζόν
Η τρίτη σεζόν του Dark έρχεται να περιπλέξει ακόμα περισσότερο μια ήδη υπερβολικά σύνθετη – για τα δεδομένα της σύγχρονης τηλεόρασης – πλοκή. Φαίνεται πως υπάρχει ένα σύμπαν παράλληλο με αυτό που ακολουθούσε το κοινό στους δύο πρώτους κύκλους. Ένα σύμπαν όπου όλα έχουν συμβεί σχεδόν ακριβώς, όπως στο σύμπαν του πρωταγωνιστή Jonas. Μόνο που εδώ Jonas δεν υπάρχει και μιλάμε για τον κόσμο της Martha, που ενέχει μικρές διαφοροποιήσεις. Πρόκειται για μια εξέλιξη που είναι ασαφές εάν συνέβη επειδή ήταν αναπόφευκτη ή εάν ήταν μια απόπειρα των δημιουργών να αναγάγουν την περιπλοκότητα – που τόσο κόσμο ελκύει – σε αυτοσκοπό. Ό,τι και να ισχύει, η τρίτη αυτή σεζόν φαίνεται να λειτουργεί άψογα. Επεκτείνεται, μάλιστα, σε μερικά πολύ ενδιαφέροντα φιλοσοφικά ζητήματα. Το Dark παίρνει τον εαυτό του στα σοβαρά, τόσο όσο χρειάζεται.
Πλέον, το παιχνίδι φαίνεται να κινούν ένας ηλικιωμένος Jonas (γνωστός πλέον ως Adam) και μια ηλικιωμένη Martha (Eva), η οποία προέρχεται από το παράλληλο σύμπαν. Πρόκειται για αντίπαλες δυνάμεις, για χάρη των οποίων δουλεύουν οι μεσήλικες εαυτοί τους, που προσπαθούν να καθοδηγήσουν τους νεαρούς εαυτούς τους αντίστοιχα. Σύντομα αποκαλύπτονται τα συμφέροντα των δύο πλευρών. Ο Adam προσπαθεί να δώσει τέλος στον αιώνια επανάληψη των γεγονότων. H Martha προσπαθεί να την διαιωνίσει, προκειμένου να σώσει το παιδί τους. Την απάντηση στα ερωτήματα σχετικά με την ύπαρξη αυτών των συμπάντων και το πως μπορεί να δοθεί ένα τέλος, ωστόσο, τη δίνει μια τρίτη πλευρά. Η Claudia. Ένας ακόμη χαρακτήρας που λόγω προσωπικών συμφερόντων ενεπλάκη στη μάχη για επικράτηση στον χωροχρόνο.
Η προέλευση
Φαίνεται, λοιπόν, πως τα δύο αυτά σύμπαντα αποτελούν διαχωρισμό ενός αρχικού «γονεϊκού» σύμπαντος. Σε αυτό τον αρχικό κόσμο, ένας κβαντικός φυσικός και πατέρας που θρινεί τον θάνατο της οικογένειάς του, κατασκευάζει μια μηχανή. Δεν είναι σαφές εάν πρόκειται για χρονομηχανή, ή για μηχάνημα που μπορεί να τον μεταφέρει σε ένα παράλληλο σύμπαν, όπου τα πράγματα δεν έχουν πάει τόσο στραβά για αυτόν. Το σίγουρο, ωστόσο, είναι ότι προκαλεί τον διαχωρισμό του κόσμου του, σε δύο παράλληλους. Ο Jonas και η Martha συνειδητοποιούν ότι προκειμένου να σπάσουν την αλυσίδα της αιτιότητας, θα πρέπει να επιστρέψουν στο σημείο όπου η οικογένεια του φυσικού (Tannhaus) ζει ακόμα και να αποτρέψουν τον πρόωρο θάνατό της. Έτσι, η μηχανή δεν κατασκευάζεται ποτέ, το σύμπαν δεν διαχωρίζεται και όλοι οι χαρακτήρες που γεννήθηκαν μέσω χρονικών παραδόξων δεν υπάρχουν πλέον. Αυτό, φυσικά, περιλαμβάνει τους περισσότερους πρωταγωνιστές του Dark. Ένα τέλος απρόσμενα χαρούμενο για μια τόσο σκοτεινή σειρά.
Φυσικά, το Dark είναι μια σειρά με πολλούς χαρακτήρες, σε διαφορετικές ηλικίες ανά τα χρόνια. Αυτή είναι μια σύντομη ανασκόπηση της σεζόν, που δεν καλύπτει όλες τις αναρίθμητες υποπλοκές και τα πολλαπλά αναπάντητα ερωτήματα της σειράς. Είναι, όμως, απαραίτητη, προτού προχωρήσουμε στην ανάλυση μερικών βασικών ιδεών.
Ανάλυση των φιλοσοφικών και επιστημονικών κόνσεπτ του Dark
Η γάτα του Σρέντιγκερ
Το έβδομο επεισόδιο της τρίτης σεζόν του Dark ξεκινά με έναν μονόλογο. Ο Tannhaus εξηγεί το νοητικό πείραμα της γάτας του Σρέντιγκερ. Πρόκειται για ένα παράδοξο που είναι και το κλειδί του αινίγματος του Dark και που σίγουρα βρισκόταν από πολύ πριν στο μυαλό των εξοικειωμένων – με την επιστημονική φαντασία – θεατών.
Σύμφωνα με το πείραμα του φυσικού Έρβιν Σρέντιγκερ, μια γάτα βρίσκεται κλειδωμένη σε ένα ατσάλινο κουτί. Μαζί της βρίσκονται μια μικρή ποσότητα ραδιενεργής ουσίας, ένας μετρητής Γκάιγκερ, ένα δοχείο με δηλητήριο και ένα σφυρί. Μόλις αποσυντεθεί ένα ραδιενεργό άτομο, ο μετρητής το ανιχνεύει και ενεργοποιεί το σφυρί. Αυτό, με τη σειρά του, σπάει το δοχείο. Η γάτα είναι νεκρή από το δηλητήριο. Ωστόσο, εξαιτίας της κυματικής μορφής του κβαντικού κόσμου, η αποσύνθεση του ατόμου ταυτόχρονα έχει συμβεί και δεν έχει συμβεί, έως ότου ανοίξουμε το κουτί (αρχή της αβεβαιότητας). Η γάτα είναι ταυτόχρονα ζωντανή και νεκρή στο επίπεδο του μικρόκοσμου. Το ερώτημα που τίθεται, είναι εάν κάτι τέτοιο μπορεί να ισχύει και στον μακρόκοσμο. Μπορούν δύο πραγματικότητες να υπάρχουν παράλληλα; Είναι εφικτό να διαχωρίσουμε τον χρόνο; Πόσες πραγματικότητες είναι δυνατόν να συνυπάρχουν; (Δείτε εδώ και εδώ για πιο ολοκληρωμένη ανάλυση.)
Στον κόσμο του Dark, η απάντηση ως προς την ύπαρξη παράλληλων συμπάντων είναι θετική. Τι σημαίνουν, όμως, όλα αυτά σε φιλοσοφικό επίπεδο;
Κοσμικός πεσιμισμός
Οι δημιουργοί του Dark χτίζουν έναν κόσμο όπου το ταξίδι στον χρόνο είναι εφικτό. Το κοινό μπορεί να δει χαρακτήρες να ταξιδεύουν δεκάδες χρόνια στο παρελθόν, προκειμένου να ξεκινήσουν μια δική τους ζωή, ταυτόχρονα ξεκινώντας μια σειρά από αλυσιδωτά γεγονότα. Οικογένειες και γενιές ολόκληρες είναι βασισμένες σε χωροχρονικά παράδοξα και άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Και φυσικά, όλα αυτά σε μια λούπα. Οι χαρακτήρες, όσο και να προσπαθούν να αποκτήσουν γνώσεις και δύναμη πάνω στο χωροχρονικό ταξίδι, δεν μπορούν παρά να είναι ανίσχυροι μπροστά στις κοσμικές δυνάμεις. Αυτό δεν είναι ένα καινούριο κόνσεπτ. Πρόκειται για μια φιλοσοφία που ενέταξε στη λογοτεχνία ο H. P. Lovecraft, στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Ο κοσμικός τρόμος, όπως λέγεται, υποστηρίζει ότι οι ζωές μας είναι πολύ σύντομες και ο τρόπος σκέψης μας πολύ περιορισμένος, για να κατανοήσουμε πραγματικά πως λειτουργεί το σύμπαν. Και όσοι προσπαθούν να φτάσουν τέτοιου είδους γνώση, συνήθως τρελαίνονται, ενώ, όσα και να γνωρίζουν, πάντοτε παραμένουν ανίσχυροι.
Βέβαια, το φινάλε αντιστέκεται στη φιλοσοφία και οπτική που ακολουθούσε η σειρά έως τότε. Οι πρωταγωνιστές καταφέρνουν να βρουν ένα «παραθυράκι», ώστε να αλλάξουν την πορεία των γεγονότων. Χρησιμοποιούν το ένα λεπτό της πυρηνικής καταστροφής του 2020, όπου ο χρόνος σταματά, ώστε να σπάσουν την αλυσίδα της αιτιότητας. Και το καταφέρνουν. Όλα λήγουν αισιόδοξα και τα τρομακτικά γεγονότα ενός βρόγχου 165 ετών δεν είναι πλέον παρά ένας εφιάλτης που είδε την προηγούμενη νύχτα η Hannah. Σίγουρα αυτό το τέλος δεν συγκαταλέγεται στη σφαίρα του κοσμικού πεσιμισμού. Ωστόσο, δεν ξέρω κατά πόσο αδικεί τη σειρά. Προσωπικά, πάντως, δεν μπορώ να σκεφτώ τέλος που να μου αρέσει περισσότερο.
Ντετερμινισμός και ατομική ταυτότητα
Μια άλλη φιλοσοφία που έχει τόσο σταθερή παρουσία στη σειρά όσο και ξαφνική ακύρωση στο φινάλε, είναι ο ντετερμινισμός. Σε αυτή την ατελείωτη συνέχεια αιτίου και αιτιατού, οι χαρακτήρες φαίνεται να αδυνατούν να αλλάξουν το μέλλον τους. Φαίνεται πως ανεξαρτήτως των επιλογών τους, ο Jonas, η Martha και όλοι οι υπόλοιποι κάτοικοι του Winden κάνουν εν τέλει τις ίδιες επιλογές. Μετατρέπονται στους ενήλικες εαυτούς τους. Ακόμα και όταν ο Jonas και η Martha σπάνε την αλυσίδα και κάνουν διαφορετική επιλογή, δεν ζουν αρκετά ώστε να φτάσουν την ηλικία των μεγαλύτερων εαυτών τους. Το πλέον ενδιαφέρον, όμως, είναι ότι οι ενήλικοι αυτοί εαυτοί τους έχουν πολύ διαφορετικά συμφέροντα, στόχους, επιθυμίες και φόβους από τους ίδιους. Είναι, εν ολίγοις, διαφορετικοί άνθρωποι. Αυτό είναι κάτι που η τρίτη σεζόν επαναφέρει πολύ συχνά στο προσκήνιο. Το γεγονός ότι πραγματικά είμαστε οι εμπειρίες και οι αναμνήσεις μας. Και όταν αυτές αλλάζουν, αλλάζουμε κι εμείς.
Τι αφήνουμε πίσω μας;
Ταιριάζει, ίσως, να κλείσει η ανάλυση με μια πιο συναισθηματική νότα, όπως ακριβώς και η σειρά. Όταν το πρωταγωνιστικό ζευγάρι κατορθώνει να παρέμβει επιτυχώς και τόσο οι ίδιοι, όσο και τα δύο σύμπαντα σιγά σιγά σβήνουν, ξυπνά μέσα τους μια πολύ ανθρώπινη ανάγκη. «Αναρωτιέμαι αν θα απομείνει τίποτα από εμάς. Ή αν είμαστε απλά ένα όνειρο και ποτέ δεν υπήρξαμε πραγματικά.» Αυτά είναι τα τελευταία λόγια της Martha. Και, πάνω κάτω, ένα από τα βασικά ερωτήματα που βασανίζουν την ανθρωπότητα.
