Νότιος Λίβανος: Οδοιπορικό στην Τύρο και τη Σιδώνα

Ο νότιος Λίβανος είναι ο τόπος όπου η ανατολική ταυτότητα της χώρας γίνεται περισσότερο αντιληπτή. Η Βηρυτός, η πρωτεύουσα του Λιβάνου, είναι η φωλιά όπου η δύση αναμιγνύεται έντονα με την παράδοση, αλλά οι πόλεις και η ύπαιθρος του νότου είναι το σημείο όπου ο επισκέπτης θα μυρίσει την ανατολή. Οι κυριότερες πόλεις είναι φυσικά η Sayda (ελληνιστί Σιδώνα) και η Sur, η γνωστή και ως Τύρος. Καθώς μεγάλες -για τα δεδομένα της χώρας- πόλεις, συγκεντρώνουν πλήθος βιομηχανικών δραστηριοτήτων, αλλά ο χαρακτήρας τους παραμένει περισσότερο τοπικός.

Γενικές πληροφορίες και πρώτες εντυπώσεις

Από τη Βηρυτό φτάνει κανείς στις πόλεις αυτές μέσω των σερβίς, του ιδιαίτερου αυτού ταξί της χώρας. Τα εισιτήρια είναι πολύ φθηνά (ίσως και λιγότερο από 4 ευρώ από την πρωτεύουσα προς την κοντινότερη Σιδώνα), αλλά και οι αποστάσεις είναι μικρές. Σε αυτά τα «υπεραστικά ΚΤΕΛ» η στενή επαφή με τους ντόπιους προσφέρει μια μελαγχολία.

Οι ματιές, άλλοτε περίεργες, άλλοτε καθαρές, άλλοτε καχύποπτες, λειτουργούν καταπραϋντικά. Ο νότιος Λίβανος ωθεί τον επισκέπτη να συνειδητοποιήσει ότι τα επώνυμα ρούχα και υποδήματα δεν πρωταγωνιστούν. Οι επιμήκεις και κατασκοπικοί φυτογραφικοί φακοί εδώ μοιάζουν απειλητικοί, ένα όπλο που εισβάλει με μένος και περιέργεια στην καθημερινότητα και απλοϊκότητα των ντόπιων.

Εδώ τα παιδιά παίζουν. Υπάρχουν παιδιά, ο άνεμος φυσάει παιδικότητα. Στην κοινότητα του Kharayeb, φερ’ ειπείν, είναι ξέχειλη από φωνές παιδιών. Όλα τα παιχνίδια της γειτονιάς που επέζησαν μέχρι την δεκαετία του 1990 στην Ελλάδα, αποκτούν σάρκα και οστά εδώ. Τα έξυπνα κινητά σα να θεωρούνται ανόητα. Απουσιάζουν. Τη θέση τους παίρνουν οι μαυροπίνακες για το παιχνίδι του δασκάλου, το ποδήλατο και το κυνηγητό.

Σιδώνα: η πόλη του σαπουνιού

Σε μικρή απόσταση από την πρωτεύουσα βρίσκεται η Σιδώνα. Σύγχρονη πόλη, αλλά με μεγάλη παράδοση και ιστορία, προσφέρει ευκαιρίες καλοπέρασης, αλλά και σημαντικά μνημεία του φοινικικού και του ελληνιστικού κόσμου. Μέσα στα σοκάκια της (souk) χάνεσαι κυριολεκτικά μέσα σε μια ανθρώπινη κυψέλη. Οι φωνές των τοπικών εμπόρων σε αποπροσανατολίζουν. Εδώ, στα στενά σοκάκια της πόλης, το κεραμιδί χρώμα των κτιρίων κυριαρχεί και πάνω από το βλέμμα σου συχνά υπάρχει ένας πυκνός ιστός από καλώδια. Ένας καμβάς από πολύχρωμα και μυρωδάτα μπαχαρικά συνθέτουν το τοπίο, ενώ εδώ υπάρχει σε μεγάλη αφθονία και το παραδοσιακό σαπούνι (saboon).

Νότιος Λίβανος — Πηγή εικόνας: Φωτογραφία από Elias Muhanna από το Twitter

Μουσείο Σαπουνιού

Μέσα στο παλιό souk της πόλης, εκτός από φθηνά ρούχα, τουριστικά αναμνηστικά και παραδοσιακά γλυκίσματα υπάρχουν και πολλά μα πολλά σαπούνια. Το παραδοσιακό, αυτό με κύριο συστατικό το ελαιόλαδο, κυριαρχεί, ωστόσο υπάρχουν κάθε λογής σαπουνιών σε πολυποίκιλα αρώματα.

Διαβάστε επίσης 3+1 γιορτινές εκδρομές μια ανάσα από την Αθήνα

Υπάρχει και το γνωστό Μουσείο Σαπουνιού που στεγάζεται σε ένα κτίριο του 17^ου αι. Παλαιότατο εργαστήριο σαπουνιού, λειτούργησε έως το 1975 και άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό ως μουσείο το 2000, έπειτα από την χορηγία και αναστύλωση του Audi Foundation. Μέσα από βιντεοπροβολές και εκθέματα ο επισκέπτης ταξιδεύει σε όλη την διαδικασία παρασκευής του παραδοσιακού σαπουνιού.

Το εσωτερικό του μουσείο είναι μυστηριακό, ενώ και οι μυρωδιές των σαπουνιών και ο λιγοστός φωτισμός δίνουν το εισιτήριο για ένα ταξίδι αισθήσεων. Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν η έκθεση από τις στάμπες των σαπουνιών, οι πύργοι από κύβους σαπουνιών, τα αρωματικά έλαια και τα απαραίτητα υποδήματα που χρησιμοποιούσαν οι βιοτέχνες για να πιέζουν το σαπούνι πριν από την πλήρη πήξη του. Ο επισκέπτης δεν πρέπει να αμελήσει μια επίσκεψη στο Museum Shop, αλλά και στην πολύ γραφική καφετέρια του μουσείου.

Ναός του Εσμούν

Σε μικρή απόσταση από τη Σιδώνα και σε μια εύφορη περιοχή με το όνομα Boustan Ech Cheikh βρίσκεται το ιερό του θεού Εσμούν. Σημαντικός θεραπευτής θεός του φοινικικού πανθέου, ταυτίστηκε κυρίως με τον Διόνυσο, τον Απόλλωνα, αλλά και τον Ασκληπιό. Σε κακή κατάσταση σώζονται και δύο ζωφόροι του 3^ου αι. π.Χ. Στη μία (στο λεγόμενο κτίριο των παιδιών) ξεχωρίζει η μορφή ενός νέου να ιππεύει ένα ελάφι, ενώ στην άλλη (στη λεγόμενη piscine du trône d’Astarté) ένας νεαρός έφιππος κυνηγά ένα ελάφι. Το ιερό εκτείνεται σε μια αρκετά μεγάλη έκταση, ενώ ορισμένα κτίρια διασώζονται σε μεγάλο βαθμό. Η πρόσβαση είναι εύκολη και δεν απαιτείται η αγορά εισιτηρίου.

Τύρος: το σημείο συνάντησης της αρχαίας και σύγχρονης ανατολής

Μια μεγάλη πόλη, πολύ κοντά στα σύνορα με το Ισραήλ. Πανάρχαια, φοινικική πόλη περιοριζόταν αρχικά σε ένα μικρό νησί. Αποτελεί μία από τις αρχαιότερες μεγαλουπόλεις, καθώς φαίνεται πως ιδρύθηκε το 2750 π.Χ. Κατά την απέλασή του προς ανατολάς, ο Μέγας Αλέξανδρος κατασκεύασε έναν ισθμό που ένωνε το νησί με τη στεριά και με τα χρόνια οι προσχώσεις είχαν ως αποτέλεσμα την τωρινή εικόνα της πόλης.

Μεγάλο μέρος της αρχαίας πόλης βρίσκεται θαμμένο ακόμη και σήμερα, ωστόσο ένα σημαντικό κομμάτι της είναι επισκέψιμο. Αυτό που ξεχωρίζει ο επισκέπτης είναι τα ρωμαϊκά λουτρά, οι δύο παλαίστρες, η αρένα και οι κιονοστοιχίες κατά μήκος της κεντρικής οδού. Εξίσου σημαντικά είναι και τα συντρίμμια ενός καθεδρικού ναού του 1100, αλλά και οι μερικώς σωζόμενοι τοίχοι ενός πύργου από την εποχή των Σταυροφοριών.

Διαβάστε επίσης Καρίτσα: Η ήρεμη δύναμη!

Η επίσκεψη στα ρωμαϊκά –κυρίως- κατάλοιπα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα σύγχρονα μεγάφωνα της πόλης. Η προσευχές από τα τζαμιά της πόλης περιπλέκονται και φτιάχνουν έναν ακουστικό αραχνοΰφαντο που ντύνει την καψάλα του αρχαιολογικού χώρου. Ο μουεζίνης δημιουργεί τέτοιο κλίμα, που ωθεί κάθε επισκέπτη να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στην προσπάθεια να κατανοήσει την αρχαία πόλη και την καθημερινή ζωή μιας άλλη εποχής. Είναι, θα έλεγε κανείς, το μέρος όπου πολλοί πολιτισμοί και θρησκείες ενώνονται σε πολυαισθητηριακό επίπεδο.

Ο προσφυγικός καταυλισμός του El Bass

Οχήματα των Ηνωμένων Εθνών οργώνουν συχνά την πόλη, ενώ εδώ βρίσκεται ο προσφυγικός καταυλισμός El Bass. Μόλις 1.5 χιλιόμετρο νότια της Τύρου και ακριβώς δίπλα στη ρωμαϊκή-βυζαντινή νεκρόπολη, ο καταυλισμός αυτός είχε κατασκευαστεί τη δεκαετία του 1930 για Αρμένιους πρόσφυγες. Μόλις δρομολογήθηκε η μεταφορά των Αρμενίων σε άλλη τοποθεσία, στον καταυλισμό εγκαταστάθηκαν Παλαιστίνιοι. Τα τελευταία χρόνια, μετά τον πόλεμο στη Συρία και την εισροή Σύριων προσφύγων, ο καταυλισμός έχει υπερδιογκωθεί με αποτέλεσμα το κλίμα να είναι ασφυκτικό.

Η χώρα έχει δεχτεί πολλά εκατομμύρια προσφύγων. Μόνο από τη Συρία έχουν εισέλθει περίπου 900.000 πρόσφυγες τα τελευταία χρόνια. Από την άλλη, μόνο οι επίσημα εγγεγραμμένοι από τον ΟΗΕ παλαιστίνιοι προσφυγές αγγίζουν τους 500.000 στα προσφυγικά καταλύματα. Το συνολικό ποσοστό είναι μεγάλο, εάν αναλογιστεί κανείς πως ο πληθυσμός του Λιβάνου δεν ξεπερνά τους 3.800.000 κατοίκους.

Στον καταυλισμό του El Bass δυστυχώς η φτώχεια είναι παντού εμφανής. Θυμίζουν αρκετά τις γνωστές φαβέλες, όπου ορατός διαχωρισμός μεταξύ κατοικιών δεν υπάρχει. Υπάρχει, όμως, αυτή η πολυχρωμία στις γειτονιές, αποτέλεσμα των συχνών «μπαλωμάτων» για την πρόχειρη διόρθωση μεγάλων ζημίων.

Η διάσχιση με τα πόδια αποτελεί σχολείο για τον επισκέπτη. Μέσα σε τόσο πόνο, απόγνωση και φτώχεια, τα γέλια και οι φωνές δεν λείπουν. Ένα μάθημα πως η ζωή συνεχίζεται μαζί με όλες της τις περιπέτειες. Ωστόσο, δυστυχώς, η επί σειρά δεκαετιών παραμονή των προσφύγων στο El Bass, κάνει μια ενδεχόμενη μετακίνησή τους σε περισσότερο βιώσιμες περιοχές και κατοικίες να φαντάζει αδύνατη.

Η Τύρος και η Νεκρόπολη του El Bass

Διασχίζοντας τον προσφυγικό καταυλισμό του El Bass, ο επισκέπτης φτάνει στην περίφημη Νεκρόπολη του El Bass. Οι σαρκοφάγοι κυριαρχούν. Πολλές από αυτές, μάλιστα, φιλοξενούν ακόμη τα οστά των ενοίκων τους, δημιουργώντας ένα κλίμα απόκοσμο. Άλλες πιο απλές, άλλες με περίτεχνους διακόσμους, χρονολογούνται κυρίως στη ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο (1^ος-7^ος αι. μ.Χ.), ενώ ο αριθμός μεμονωμένων ταφών ξεπερνά τις 800.

Διαβάστε επίσης Ανάσες και σκέψεις στους πρόποδες του Everest

Μόνο αισθήματα θαυμασμού προκαλεί η μεγάλη ρωμαϊκή αψίδα του 2^ου αι. μ.Χ. με τις τρεις πύλες της. Αν και κατεστραμμένη αρχικά σε σημαντικό βαθμό, αναστηλώθηκε πριν από λίγες δεκαετίες και το αποτέλεσμα είναι αποστομωτικό. Μια επίσκεψη και στον ιππόδρομο αξίζει για να νιώσει ο επισκέπτης πρωταγωνιστής των αρχαίων δρώμενων. Χρονολογείται κι αυτός τον 2^ο αι. μ.Χ. και το μήκος του ξεπερνά τα 500 μέτρα. Ο επισκέπτης μπορεί να ανέβει και στις κερκίδες του ιπποδρόμου, από την κορυφή των οποίων η θέα αποδεικνύεται συγκλονιστική.

Εν κατακλείδι, ο νότιος Λίβανος έχει μεγάλο ενδιαφέρον για την ανθρωπογεωγραφία του, με τον καταυλισμό του El Bass να αποτελεί σημαντικό σταθμό παρατήρησης και αναστοχασμού. Στο λεγόμενο Νότιο Κυβερνείο του Λιβάνου υπάρχουν και πολλές αρχαιολογικές θέσεις. Έντονη είναι η παρουσία της αρχαιοελληνικής, αλλά και της ρωμαϊκής και βυζαντινής ιστορίας, με τη νεκρόπολη του El Bass και την αρχαία πόλη της Τύρου να κλέβουν τις εντυπώσεις. Δεν πρέπει να λησμονεί ο επισκέπτης και μια επίσκεψη στο ιερό του Εσμούν, του σημαντικού αυτού θεού των Φοινίκων, σε μικρή απόσταση από τη Σιδώνα.

Ίσως ο αληθινός νότιος Λίβανος να βρίσκεται κάπου κρυμμένος στα σοκάκια των πόλεών του. Ίσως να βρίσκεται και στη Βηρυτό, όπου ο Λίβανος προσπαθεί να αγκαλιάσει όσο γίνεται πιο αρμονικά τη δύση. Ίσως, όμως, ο αληθινός Λίβανος να κρύβεται παντού· σε κάθε souk, σε κάθε ρωμαϊκή σαρκοφάγο, σε κάθε βυζαντινή αψίδα, σε κάθε σαπούνι, σε κάθε μπαχαρικό, σε κάθε μουεζίνη… Όπως και κάθε τόπος, έτσι και ο Λίβανος μεταφράζεται ξεχωριστά σε κάθε ψυχοσύνθεση, σε κάθε εμπειρία, σε κάθε προσωπικό ερέθισμα. Γι’ αυτό, εξάλλου, ο Λίβανος έχει τόσες πτυχές, όσες και οι επισκέπτες που τον πάτησαν.

Πηγές άρθρου:

De Jong, L. 2010. Performing Death in Tyre: The Life and Afterlife of a Roman Cemetery in the Province of Syria. American Journal of Archaeology 114, 4, pp. 597-630.
Lictenberger, A. 2011. The Decapolis and Phoenicia. ARAM 23, pp. 559-583.
McCasland, S. V. 1939. The Asklepios Cult in Palestine. Journal of Biblical Literature 58, pp. 221-227.
United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees (UNRWA): https://www.unrwa.org/where-we-work/lebanon (Τελευταία πρόσβαση: 24/08/2020).
Central Administration of Statistics (CAS): http://www.cas.gov.lb/index.php/about-lebanon-en (Τελευταία πρόσβαση: 24/08/2020).
The United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR): Syrian Refugee Reference Response: https://data2.unhcr.org/en/situations (Τελευταία πρόσβαση: 24/08/2020).
Sidon Soap Museum – Khan al Saboun: https://www.sobeirut.com/sidon-soap-museum-khan-al-saboun (Τελευταία πρόσβαση: 24/08/2020).