Γιατί καταρρέουν τα ιστορικά κτήρια στην Αθήνα;

Απορίας άξιο είναι το ερώτημα για την κατάρρευση χιλιάδων ιστορικών κτηρίων στην πρωτεύουσα, τα οποία είναι τα τελευταία ίχνη της αρχιτεκτονικής ταυτότητας και πηγές ιστορικού πλούτου. Βλέπουμε ιστορικά κτήρια του 19ου και του 20ου αιώνα να καταρρέουν, να κατεδαφίζονται και να εγκαταλείπονται στον χρόνο. Περιλαμβάνονται και κτήρια του Μεσοπολέμου, που έχουν έντονη ιστορική χροιά. Γιατί λοιπόν καταρρέουν τα ιστορικά κτήρια στην Αθήνα; Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση;

Αρχικά, τα κτήρια από το 1830 στη συμπλήρωση 100 ετών είναι εν δυνάμει νεότερα μνημεία και εξετάζονται για το αν θα κηρυχθούν ως διατηρητέα. Περνάμε, έτσι, στην αιτία μη συντήρησης των ιστορικών κτηρίων στην Αθήνα. Οι ιδιοκτήτες θέλουν να αποφύγουν την κήρυξη τους ως διατηρητέα, διότι αυτό συνεπάγεται την ανάγκη προστασία τους και άρα την δαπάνη οικονομικών πόρων. Το δυσάρεστο ωστόσο, της σημερινής πραγματικότητας αφορά στη μετατόπιση της προστασίας των κτηρίων ως σημαντική αρχιτεκτονική κληρονομιά με πολιτιστικές και κοινωνικές προεκτάσεις σε ανεπιθύμητη υποχρέωση και <<βάρος>> των ιδιοκτητών.

Λόγω ακριβώς του δυσβάσταχτου κόστους και της ανάγκης υλοποίησης ειδικών εργασιών επί του θέματος χωρίς κρατική βοήθεια οι ιδιοκτήτες παρουσιάζουν τη στάση αυτή και δεν επιθυμούν να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες για τη συντήρηση των ιστορικών κτηρίων (επισημαίνει αρχιτέκτονας επί του θέματος). Συνεπώς, καταλαβαίνουμε ότι τα ιστορικά κτήρια στην Αθήνα κατεδαφίζονται νωρίς από τους ιδιοκτήτες πριν κηρυχθούν ως νεότερα μνημεία ή διατηρητέα.

Τα διατηρητέα κτήρια εφάπτονται στον αρχιτεκτονικό πλούτο της Αθήνας αν και η οικονομική αξία συντήρησής τους είναι τεράστια και η αισθητική τους αξία παραμένει πολλές φορές δυσδιάκριτη στους πολλούς και αναγνωρίζεται μόνο από τους ειδικούς. Παραδείγματα διατηρητέων κτηρίων είναι: Το κτήριο του 1870 που έζησε ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, ο Πύργος της οικογένειας Ταλπάδου, μονοκατοικίες της Κηπούπολης Κυπριάδου στο τέρμα των Πατησίων κλπ.

Είμαστε μάρτυρες της καταστροφής του αρχιτεκτονικού μας πλούτου και της πλαισίωσης στη θέση του κακέκτυπων του εξωτερικού που σε καμία περίπτωση δεν συνάδουν με την υφιστάμενη αισθητική. Ήδη από το 1920 με τη Μικρασιατική Καταστροφή και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών συνέρρεαν προς την Ελλάδα και ιδίως την πρωτεύουσα χιλιάδες πρόσφυγες. Το αποτέλεσμα ήταν η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού άρα και των αναγκών του με μείζον πρόβλημα το στεγαστικό. Στην πρωτεύουσα τότε κυριαρχούσε το νεοκλασικό ύφος συναρτήσει με τις νέες εισηγμένες τάσεις και μία δεκαετία αργότερα, το 1930, η Αθήνα κοσμήθηκε από πολυκατοικίες Bauhaus και κομψά art deco μέγαρα.

Μεταπολεμικά όμως, αλλάζουν τα δεδομένα. Στη δεκαετία του 1950 με την έλευση κι άλλων ανθρώπων στην Αθήνα στη διαδικασία αναζήτησης μιας καλύτερης ζωής οι αστικές συνοικίες άλλαξαν, γιγαντώθηκαν και πνίγηκαν στις πολυκατοικίες. Πολλές φορές παραλληλίζονται ως μυρμηγκότρυπες, γιατί βγαίνουν συνέχεια πολλά άτομα από ένα μόνο κτήριο. Έτσι, στην ανάγκη της στέγασης που προέκυψε χτίζονταν πολυκατοικίες ολοένα και περισσότερο με βιασύνη και προχειρότητα ενδεχομένως.

Η εικόνα της πόλης σταδιακά γινόταν χειρότερη, πόσο μάλλον δε τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 με την εμφάνιση ακόμη περισσότερων τέτοιων κτηρίων. Δεν λέμε ότι οι πολυκατοικίες έχουν μόνο αρνητικά για την αισθητική στοιχεία. Είναι χρήσιμες και εξυπηρετούν όλους μας, ωστόσο δεν υπήρχε κάποια συνοχή με το γενικότερο περιβάλλον στο οποίο χτίστηκαν, ήταν άλλης αισθητικής και προκαλούταν ανομοιομορφία (ούτε οι προσόψεις δεν εμφάνιζαν κοινά στοιχεία με τον περιβάλλοντα χώρο).

Άρα, ήδη από τότε αλλοιώνονταν τα νεοκλασικά κτήρια και τοποθετούνταν άλλης φύσης οικήματα.

Πρέπει βέβαια να επισημάνουμε όχι μόνο την ανάγκη προστασίας της αισθητικής αξίας των εναπομεινάντων ιστορικών κτηρίων στην Αθήνα αλλά και την ανάγκη της δημόσιας ασφάλειας. Στην Αθήνα τα επικινδύνως ετοιμόρροπα κτήρια είναι 2.500 (αριθμός που έγινε γνωστός μέσω των οργανώσεων που ασχολούνται με τα ιστορικά κτήρια). Ποια είναι η πιθανή λύση που μπορεί να δοθεί;

Σημαντική είναι η οικονομική ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με επικέντρωση σε πολιτικές και χρηματοδοτήσεις για τα κτήρια αυτά. Εδώ και μερικά χρόνια γνωστό είναι το πρόγραμμα <<Διατηρώ>> με στόχευση τη θωράκιση των ιστορικών κτηρίων μέσω ευρωπαϊκών κονδυλίων. Ποιο είναι το κόστος; Ποιες είναι οι αρχικές υποθέσεις για τις δαπάνες;

Το κόστος συντήρησης των ιστορικών κτηρίων είναι διπλάσιο ή και τριπλάσιο της κοινής οικοδομικής κατασκευής γι’ αυτό και απουσιάζουν τα κίνητρα για τη συντήρηση των ιστορικών κτηρίων. Η πρόβλεψη συντήρησης ήταν τα 250 εκατομμύρια αν και τελικά δεν δεσμεύτηκαν τόσα (σύμφωνα με την Εύη Μαμιδάκη). Τελικά, τα χρήματα που θα δεσμευτούν ήταν 85 εκατομμύρια, πολύ λιγότερα της αρχικής πρόβλεψης. Πρέπει βέβαια, να υπογραμμίσουμε ότι οι 11 οργανώσεις πρότειναν 500 εκατομμύρια για την ορθή συντήρηση τόσο της αισθητικής όσο και της ασφάλειας των κτηρίων.

Για να χρηματοδοτηθούν βέβαια οι συντηρήσεις των ιστορικών κτηρίων στην Αθήνα απαιτούνται οι αδειοδοτήσεις και οι εγκρίσεις από τους αρμόδιους φορείς, Υπουργείο Πολιτισμού, Περιβάλλοντος κτλ. Καταλαβαίνουμε έτσι, ότι οι ιδιοκτήτες πρέπει να έχουν όλους τους φακέλους, τα στατικά και όποια άδεια απαιτείται. Μέχρι στιγμής λοιπόν το πρόγραμμα <<Διατηρώ>> εγγυάται την κάλυψη των εξόδων με την παρουσία όλων των έννομων εντύπων. Αυτό που εκλείπει από το πρόγραμμα είναι η προστασία των εγκαταλελειμμένων κτηρίων τα οποία είναι συνήθως και διατηρητέα.

Αναφορικά με τα διατηρητέα κτήρια είναι πιο περίπλοκη η διαδικασία, διότι ίσως υπάρχουν πολλοί ιδιοκτήτες ή είναι αγνώστου ιδιοκτήτη. Υπήρξε μία προσπάθεια αντιμετώπισης της κατάστασης των διατηρητέων, τα οποία <<αφήνονται στην τύχη τους>> με ένα νομοσχέδιο που δεν εξελίχθηκε. Στα πλαίσια αυτού του νομοσχεδίου θα διαχειρίζονταν οι δήμοι για 50 έτη τα διατηρητέα κτήρια προβαίνοντας στις ανάλογες αλλαγές και αναδομήσεις, χωρίς ωστόσο οι ιδιοκτήτες να χάνουν την εξουσία τους στο ακίνητο. Τελικά, δεν προχώρησε το νομοσχέδιο, διότι κρίθηκε αντισυνταγματικό σχετικά με τη χρήση της ιδιωτικής εξουσίας.

Υπήρξαν κάποιες βελτιώσεις στους όρους του νομοσχεδίου αναφορικά με την ιδιωτικά κτήρια αν και όπως φημολογείται δεν θα εφαρμοστεί άμεσα. Η Ελένη Μαΐστρου ανέφερε ότι για τη συντήρηση των ιστορικών κτηρίων απαιτείται η πλήρης καταγραφή τόσο των ιδιοκτητών όσο και των κτηρίων (που δεν υπάρχει). Στην καταγραφή της ΕΛΛΕΤ τα κτήρια που καταγράφηκαν τοποθετούνται χρονικά στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου χαρακτηριζόμενα ως νεοκλασικά και ορισμένα ως εκλεκτικιστικά (η ΕΛΛΕΤ συνέταξε και μία πρόταση αντιμετώπισης χωρίς επιρροής της ιδιοκτησίας).

Γιατί καταρρέουν τα ιστορικά κτήρια στην Αθήνα; Μη συντήρηση, έλλειψη κινήτρων, εγκατάλειψη κτηρίων. Τα ιστορικά κτήρια του Μεσοπολέμου κατεδαφίζονται στα πλαίσια της αστικής ανοικοδόμησης αν και συζητείται ένα καθεστώς προστασίας το οποίο δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες. Από την περίοδο 1830-1940 διατηρούνται 11.500 κτήρια που όμως, κινδυνεύουν από τη σύγχρονη τάση ανοικοδόμησης και κατεδάφισης.

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι τα ιστορικά κτήρια καταρρέουν από ανάγκη συντήρησης και κρατικής παρέμβασης. Έτσι, η κατάσταση της πόλης μας αντικατοπτρίζει την πολιτιστική μας υποδομή και το γνωστικό μας υπόβαθρο χαρακτηριστικά που καταδεικνύουν την κατανοητική δυνατότητα πολιτών και αρμόδιων φορέων.

Πηγές:

Καρατζίου Ντίνα. Ανακτήθηκε από https://www.lifo.gr/articles/giati-katarreoyn-hiliades-istorika-ktiria-stin-athina?fbclid=IwAR0OSgL1FK9AxAaRUwkK0Bf9B43pp3QPelvIxPGUZ942Ms_mkIorQGhwIFU (τελευταία πρόσβαση 28/2/2023)

Κατσαράκης Βασίλης. Ανακτήθηκε από https://www.mixanitouxronou.gr/giati-katastrafikan-ta-neoklasika-tis-athinas-i-katedafisi-ton-poliorofon-bauhaus-polikatikion-ke-ton-kompson-art-deco-megaron-mesa-sti-lelapa-tis-antiparochis/ (τελευταία πρόσβαση 28/2/2023)

Άρθρο στο διαδίκτυο. Ανακτήθηκε από https://eptanews.gr/politismos/giati-katarreoyn-chiliades-istorika-ktiria-stin-athina/ Τίτλος άρθρου: Γιατί καταρρέουν χιλιάδες ιστορικά κτίρια στην Αθήνα; (τελευταία πρόσβαση 28/2/2023)