Θρησκεία στην ψυχική υγεία: Ανασκόπηση της σχέσης

Ο ρόλος που διαδραματίζει η θρησκεία στην ψυχική υγεία, έχει τη ρίζα του στα προϊστορικά χρόνια και την απαρχή των πολιτισμών. Γενικά, οι δυσκολίες που προέκυψαν στη σχέση θρησκείας και ψυχικής υγείας ήταν πολλές, στο πέρασμα των αιώνων. Ειδικότερα, πολλές θρησκείες αντιμετώπιζαν τους ψυχικά ασθενείς ως παρίες, τους οποίους ο θεός τιμωρεί για τα παραπτώματά τους. Επιπλέον, ο στιγματισμός και περιθωριοποίηση των ασθενών ήταν φαινόμενα σε έντονη συχνότητα. Εν αντιθέσει, μετά την εξέλιξη της νευροψυχιατρικής επιστήμης, πολλοί επιστήμονες αντιμετώπισαν την θρησκεία, ως επικίνδυνη για την ορθολογική προσέγγιση της ασθένειας. Στη σημερινή εποχή παρατηρούμε μια εξομάλυνση αυτής της σχέσης. Αυτό συμβαίνει αφενός, επειδή η θρησκεία δεν επεμβαίνει στην επιστημονική αντιμετώπιση των ψυχικών παθήσεων, όσο παλαιότερα. Αφετέρου η επιστήμη, άρχισε πλέον να ερευνά την ευεργετική επίδραση της θρησκείας, σε άτομα με ψυχικές διαταραχές. Στη συνέχεια θα δούμε μια ανασκόπηση των πεποιθήσεων για τη θρησκεία στην ψυχική υγεία κατά το πέρας των αιώνων.

Ψυχικές παθήσεις σε προϊστορικούς και αρχαίους πολιτισμούς

Σε προϊστορικούς πολιτισμούς είναι εύκολο να κατανοήσουμε τον κυρίαρχο ρόλο που διαδραμάτιζε η θρησκεία στην ψυχική υγεία. Συνήθως, η ύπαρξη ψυχικής διαταραχής σήμαινε κάποια τιμωρία για πράξεις που τέλεσε ο πάσχων. Γενικά, οι άνθρωποι πίστευαν πως οι θεοί τιμωρούν τους ανθρώπους, είτε γιατί παραβίασαν κάποιο θείο νόμο, είτε επειδή δεν ήταν πιστοί στα τελετουργικά τους καθήκοντα. Επίσης κυριαρχούσε οι αντίληψη, ότι υπάρχουν κακόβουλα πνεύματα, δαίμονες δηλαδή, που καταλαμβάνουν τον άνθρωπο και προκαλούν την πάθηση.  Ξόρκια, μάγια, εξορκισμοί και τρύπες στο κρανίο, ήταν μόνο μερικές από τις μεθόδους ίασης που ακολουθούσαν.

Πρώιμη ιατρική και θρησκεία στην ψυχική υγεία σε αρχαίους πολιτισμούς

Σε διάφορους αρχαίους πολιτισμούς, η απαρχή της πρώιμης ιατρικής, συνδυάστηκε με τη θρησκεία.Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι στην άμεση σχέση της θρησκείας με την ψυχική υγεία. Επιπλέον θεωρούσαν ότι οι ψυχικές παθήσεις ήταν αποτέλεσμα εισβολής δαιμονίων στο ανθρώπινο σώμα.

Η θρησκεία στην ψυχική υγεία είχε εξέχουσα θέση και για τους αρχαίους Ινδούς. Οι αρχαίοι Ινδοί προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τις ψυχικές παθήσεις μέσα από διάφορες ιεροτελεστίες. Ειδικότερα, ακολουθούσαν θρησκευτικά τελετουργικά και μυσταγωγίες για να επαναφέρουν τη χαμένη ισορροπία στον ασθενή.

Στον αρχαίο Ιουδαϊκό πολιτισμό πίστευαν ότι η ψυχική ασθένεια αποτελεί τιμωρία του θεού για τις πράξεις του ανθρώπου. Επίσης, η ανυπαρξία εγκράτειας, ταπεινότητας και μετάνοιας ήταν αιτία για να ασθενήσει ψυχικά ένας άνθρωπος. Επιπλέον κυριαρχούσε ταυτόχρονα, η αντίληψη ότι τα δαιμόνια καταλάμβαναν τους ανθρώπους, κυρίως τους αμαρτωλούς.

Στην αρχαία Ελλάδα, μέχρι και πριν την εποχή του Ιπποκράτη, κυριαρχούσαν τα ασκληπιεία. Ειδικότερα, τα ασκληπιεία ήταν θρησκευτικοί χώροι στους οποίους οι άνθρωποι προσέφευγαν για τη θεραπεία παθήσεων ψυχικής υγείας. Πιο συγκεκριμένα, η θεραπεία περιείχε ιατρικές πρακτικές σε συνδυασμό με θρησκευτικά τελετουργικά.

Θρησκεία στην ψυχική υγεία στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Κατά την περίοδο των Βυζαντινών χρόνων υπήρξε σημαντική εξέλιξη στον τομέα της ψυχικής υγείας.  Η θρησκεία στην ψυχική υγεία συνεχίζει να παίζει σημαντικότατο ρόλο. Ωστόσο, την φροντίδα των ασθενών ψυχικής υγείας αναλαμβάνουν πλέον επίσκοποι με σπουδές θεολογικές και ιατρικές. Οι ψυχικά άρρωστοι δεν αντιμετωπίζονται πάντα ως δαιμονισμένοι. Αντιθέτως έχουν οριστεί συγκεκριμένα κριτήρια που διαχωρίζουν την ψυχική πάθηση με τον δαιμονισμό.

Θρησκεία στην ψυχική υγεία στο μεσαίωνα

Ο μεσαίωνας αποτέλεσε την μαύρη εποχή για κάθε μορφή ορθολογισμού. Κυριότερα χαρακτηριστικά αυτής της εποχής, ήταν ο  θρησκευτικός δογματισμός, οι δεισιδαιμονίες, ο φόβος και οι προλήψεις. Συγκεκριμένα, οι άνθρωποι διώκουν τους ασθενείς ψυχικών παθήσεων ως πιόνια του διαβόλου. Επιπλέον, πολλές γυναίκες, ψυχικά υγιείς, αντιμετώπισαν κατηγορίες για μαύρη μαγεία και δαιμονισμό άλλων ανθρώπων και κάηκαν στην πυρά. Εντέλει το μεσαίωνα, οι άνθρωποι τοποθέτησαν τόσο λανθασμένα τη θρησκεία στην ψυχική υγεία, με αποτέλεσμα να υπάρξουν αμέτρητες ζοφερές απώλειες.

Θρησκεία στην ψυχική υγεία κατά τη σημερινή εποχή

Στη σημερινή εποχή, η σύνδεση θρησκείας με την ψυχική υγεία λιγοστεύει σε σχέση με παλαιότερα χρόνια. Ωστόσο, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι η θρησκεία δεν έχει σταματήσει να  επηρεάζει την ψυχική υγεία. Μέσα σε αυτή την αμφιλεγόμενη σχέση μπορούμε να ξεχωρίσουμε διάφορα θετικά και αρνητικά γνωρίσματα. Είναι βέβαιο πως η θρησκεία μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά για τον ανθρώπινο νου, μειώνοντας τους στρεσογόνους παράγοντες. Επιπλέον η προσευχή, αποδεδειγμένα, ηρεμεί το πνεύμα και ρυθμίζει τις απότομες αντιδράσεις. Η θρησκεία μπορεί επιπλέον, να βοηθήσει τους ψυχικά ασθενείς να παραμείνουν μακριά από καταχρήσεις.

Στον αντίποδα, υπάρχουν φορές που η θρησκεία στη ψυχική υγεία μπορεί να έχει αρνητικό πρόσημο. Συγκεκριμένα, ορισμένες θρησκείες μπορούν να προκαλέσουν αντίθετα αποτελέσματα στους ψυχικά ασθενείς. Για παράδειγμα, αν η θρησκεία περιέχει φονταμενταλιστικές πεποιθήσεις και ακραία ρητορική, μπορεί να προκαλέσει στους ψυχικά ασθενείς επιδείνωση της πάθησης. Τα δυσάρεστα συναισθήματα που προκαλούν κάποιες θρησκευτικές πεποιθήσεις, οδηγούν σε διαταραχή της ψυχικής ηρεμίας του ασθενούς. Επιπλέον οι δογματικές θρησκείες συνήθως προκαλούν ασφυκτικά συναισθήματα στον ασθενή και σταδιακά την παραίτηση του.

Συμπερασματικά

Συνοψίζοντας, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και σήμερα η θρησκεία στην ψυχική υγεία έχει παίξει σημαντικό ρόλο. Επιπλέον μπορούμε να πούμε πως η θρησκεία βοήθησε αρκετά πολλούς ψυχικά ασθενείς ανά τους αιώνες. Ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις η θρησκεία κατέληξε να βλάψει τους ψυχικά αρρώστους μέσα από τη δεισιδαιμονία και την προκατάληψη. Καθώς η σύνδεση θρησκείας και ψυχικής υγείας παραμένει ζωντανή, αξίζει να θυμόμαστε ότι μπορεί να λειτουργήσει θετικά, αν το επιλέξουμε.

Πηγές άρθρου:

https://www.mednet.gr/archives/2014-3/pdf/263.pdf Κ.Θ. KΙΟΥΛΟΣ και Ι.Δ. ΜΠΕΡΓΙΑΝΝΑΚΗ Θρησκευτικότητα, πνευματικότητα και κατάθλιψη (τελευταία ανάκτηση 29/10/2022)

https://www.vasiliadis-books.gr/Vasiliadis-books/wp-content/uploads/2015/10/%CE%94%CE%B5%CE%AF%CF%84%CE%B5-%CE%91%CF%80%CF%8C%CF%83%CF%80%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%BF%CF%85-90.pdf H ιστορία της Ψυχιατρικής ∆. Πλουμπίδης, Β. Αλεβίζος, Γ.Ν. Παπαδημητρίου ΣYΓΧΡΟΝΗ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚH Γ.Ν. Παπαδημητρίου, Ι.Α. Λιάππας, Ε. Λύκουρας Εκδόσεις ΒΗΤΑ, Αθήνα, 2013:2–17 (τελευταία ανάκτηση 29/10/2022)

https://www.mixanitouxronou.gr/pos-tha-mas-antimetopizan-an-imastan-psychastheneis-stin-archaia-ellada-ston-mesaiona-sto-vyzantio/ (τελευταία ανάκτηση 29/10/2022)

https://www.huffingtonpost.gr/2015/10/10/-life-thriskeia-psyxiki-ygeia_n_8256198.html (τελευταία ανάκτηση 29/10/2022)