Ο John Forbes Nash ήταν Αμερικανός μαθηματικός και οικονομολόγος. Το 1994 τιμήθηκε με το Νόμπελ Οικονομικών, μαζί με τους Reinhard Selten και John Harsanyi για τη συμβολή του στη θεωρία παιγνίων. Ο υπέροχος νους του, όπως και ο αγώνας του με τη σχιζοφρένεια, σημείωσαν επιτυχία και στον κινηματογράφο με τη βραβευμένη με 4 Όσκαρ ταινία A Beautiful Mind, όπου ο Russell Crowe ενσαρκώνει τον ιδιαίτερο μαθηματικό. Πολλά από τα γνωρίσματα της σχιζοφρένειας παρουσιάζονται στη γνωστή ταινία, όμως ποιος είναι ο ορισμός της και ποια η πλήρης κλινική της εικόνα; Και αλήθεια, μπορεί να θεραπευτεί;
Η σχιζοφρένεια δεν είναι μια «διχασμένη προσωπικότητα», όπως πολλοί άνθρωποι θεωρούν, κρίνοντας από το όνομά της. Ονομάζεται «σχιζο» (εκ του «σχίζω», δηλαδή κατακερματισμένος ή χωρισμένος στα δύο) «φρένεια» (εκ του «φρην», νους), διότι εξαιτίας της τα άτομα βιώνουν μεγάλη δυσκολία να σκεφτούν με διαύγεια και να νιώσουν τα φυσιολογικά συναισθήματα. Ορίζεται από την παρουσία χαρακτηριστικών συμπτωμάτων, όπως οι ψευδαισθήσεις, οι παραληρητικές ιδέες, τα αρνητικά συμπτώματα, η σημαντική έκπτωση στην κοινωνική και επαγγελματική λειτουργικότητα καθώς και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Απαιτείται συνεχής παρουσία των συμπτωμάτων της διαταραχής για τουλάχιστον 6 μήνες.
Η πάθηση μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά η ηλικία εκδήλωσης του πρώτου ψυχωτικού επεισοδίου είναι συνήθως τα 18-25 έτη για τους άνδρες και τα 21-30 έτη για τις γυναίκες. Στην περίπτωση του Nash, η ασθένεια εκδηλώθηκε και διαγνώστηκε στα 30 του χρόνια, οπότε και εισήχθη στην ψυχιατρική κλινική του Harvard. Η ηλικία έναρξης συσχετίζεται τόσο με γενετικούς όσο και με περιβαλλοντικούς παράγοντες, αν και παραμένει άγνωστη η αιτία διαφοροποίησης μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια, σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, συνήθως δεν παντρεύονται και είναι λιγότερο πιθανόν να αποκτήσουν παιδιά. Η σύζυγος του Nash περίμενε ήδη το πρώτο τους παιδί όταν εκδηλώθηκε η νόσος του.
Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο για εκδήλωση αυτοκτονικής συμπεριφοράς. Στους παράγοντες κινδύνου για αυτοκτονία περιλαμβάνονται το άρρεν φύλο, η ηλικία μικρότερη των 30 ετών, η ανεργία, η χρονιότητα της πάθησης, προϋπάρχουσα κατάθλιψη, προηγούμενη θεραπεία για κατάθλιψη, ιστορικό κατάχρησης ουσιών και η πρόσφατη έξοδος από το νοσοκομείο. Σε μία από τις σκηνές της ταινίας A Beautiful Mind, παρουσιάζεται ο αυτοτραυματισμός του John Nash κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του στην ψυχιατρική κλινική.
Η σχιζοφρένεια χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό διαφορετικών συμπτωμάτων, τα οποία κατατάσσονται σε 3 διαστάσεις (ή ομάδες συναφών μεταξύ τους συμπτωμάτων): τη διάσταση του ψυχωτισμού ή κυρίως ψυχωτική, αυτήν της αποδιοργάνωσης και, τέλος, τη διάσταση των αρνητικών συμπτωμάτων.
Οι ψευδαισθήσεις και οι παραληρητικές ιδέες εντάσσονται στην πρώτη διάσταση, την ψυχωτική. Οι ψευδαισθήσεις συνιστούν αντιληπτικά βιώματα από τα αισθητήρια όργανα χωρίς την παρουσία εξωτερικού ερεθίσματος και έχουν μια ποιότητα παρόμοια με αυτήν μιας αληθούς αντίληψης. Συνηθέστερες είναι οι ακουστικές ψευδαισθήσεις. Βέβαια, στην ταινία A Beautiful Mind παρουσιάζονται χαρακτηριστικά οι οπτικές ψευδαισθήσεις του John Nash με έναν φίλο στο πανεπιστήμιο που ποτέ δεν υπήρξε, όπως και με πράκτορες που του ανέθεταν μυστικές αποστολές. Πρόκειται, δηλαδή, για σύνθετες οπτικές ψευδαισθήσεις.
Το ζήτημα των μυστικών πρακτόρων μάς οδηγεί στο σύμπτωμα των παραληρητικών ιδεών. Αυτές αποτελούν κυρίως μια διαταραχή στη σκέψη παρά στην αντίληψη. Αποτελούν αναληθείς, εξωπραγματικές και αντίθετες προς το μορφωτικό και πολιτισμικό υπόβαθρο του ασθενούς πεποιθήσεις, τις οποίες ωστόσο υποστηρίζει ακλόνητα. Είναι δυνατόν να έχουν περιεχόμενο μεγαλείου, σωματικό, θρησκευτικό, μηδενιστικό, σεξουαλικό ή διωκτικό. Το είδος και η συχνότητά τους εξαρτώνται από το πολιτισμικό πλαίσιο του ασθενούς, γι’ αυτό στις Η.Π.Α. ένας ασθενής μπορεί να πιστεύει πως είναι θύμα παρακολούθησης από το FBI ή τη CIA. Ο Nash αναφέρει για την ασθένειά του: «Άρχισα να αισθάνομαι πως το προσωπικό του MIT, και αργότερα ολόκληρη η Βοστόνη, συμπεριφερόταν περίεργα απέναντί μου… Άρχισα να βλέπω κρυπτοκομμουνιστές παντού… Άρχισα να πιστεύω πως είμαι σημαντική θρησκευτική προσωπικότητα και άκουγα φωνές συνεχώς. Άρχισα να ακούω κάτι σαν τηλεφωνήματα, από ανθρώπους που αντιτίθεντο στις ιδέες μου…».
Η διάσταση της αποδιοργάνωσης περιλαμβάνει τον αποδιοργανωμένο λόγο, την αποδιοργανωμένη ή αλλόκοτη συμπεριφορά και το απρόσφορο συναίσθημα. Έχουν αναπτυχθεί συγκεκριμένοι ορισμοί για τις διάφορες μορφές των διαταραχών της σκέψης, όπως ο εκτροχιασμός (χάλαση των συνειρμών), η πενία λόγου, η πενία του περιεχομένου του λόγου και η περιστασιακή λεπτολογία. Η επιδείνωση της κοινωνικής συμπεριφοράς εμφανίζεται συχνά σε συνδυασμό με κοινωνική απόσυρση. Οι ασθενείς παραμελούν τον εαυτό τους, εμφανίζονται ατημέλητοι και ρυπαροί, φορούν βρώμικα ή αταίριαστα ρούχα. Ο Daniel D. Feenberg, φοιτητής τη δεκαετία του 1970 στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον, θυμάται για τον John Nash: «Τα ρούχα του ήταν παράταιρα. Έμοιαζε άδειος. Πήγαινε να διαβάσει στη βιβλιοθήκη ή περπατούσε ανάμεσα στα κτίρια. Ήταν συνήθως σιωπηλός…». Όσο για το απρόσφορο συναίσθημα, αυτό χαρακτηρίζεται από την τάση των ασθενών να χαμογελούν απρόσφορα όταν μιλούν για ουδέτερα ή ακόμη και δυσάρεστα θέματα, ή να γελούν χωρίς προφανή λόγο.
Στην τρίτη και τελευταία διάσταση, αυτήν των αρνητικών συμπτωμάτων, περιλαμβάνονται η αλογία, η συναισθηματική επιπέδωση, η αβουλία και η ανηδονία. Η αλογία χαρακτηρίζεται από ελαχιστοποίηση του όγκου του αυθόρμητου λόγου ή από λόγο κενό ή πτωχό σε περιεχόμενο. Η συναισθηματική επιπέδωση ή αμβλύτητα συνίσταται σε μείωση της συναισθηματικής έκφρασης και ανταπόκρισης. Στην αβουλία παρατηρείται απώλεια της ικανότητας έναρξης μιας στοχοκατευθυνόμενης συμπεριφοράς και συνέχισής της μέχρι την ολοκλήρωσή της. Τέλος, η ανηδονία είναι η ανικανότητα βίωσης ευχαρίστησης. Οι ασθενείς δεν μπορούν πλέον να απολαύσουν δραστηριότητες από τις οποίες προηγουμένως αντλούσαν ευχαρίστηση.
Ποια είναι, όμως, η πορεία της νόσου; Τα τυπικά στάδια της σχιζοφρένειας είναι τα εξής: πρόδρομη φάση (ύπουλη έναρξη από μηνών ή ετών), ενεργός φάση (ανάπτυξη ψυχωτικών συμπτωμάτων που οδηγούν σε ιατρική παρέμβαση), υπολειμματική φάση (τα συμπτώματα της ενεργού φάσης δεν προεξάρχουν πλέον ή απουσιάζουν εντελώς, ωστόσο μπορεί να υπάρξει οξεία υποτροπή). Η πρόγνωση της πάθησης ποικίλλει και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες έκβασης. Σε αυτούς περιλαμβάνονται ο δείκτης νοημοσύνης, ο οποίος είναι και ο ισχυρότερος, η ηλικία έναρξης της νόσου, το φύλο, η βαρύτητα της πάθησης, το είδος των αρχικών συμπτωμάτων και οι δομικές βλάβες του εγκεφάλου. Πιο συγκεκριμένα, στην καλή έκβαση της νόσου συμβάλλουν μεταξύ άλλων η υψηλή νοημοσύνη, ο έγγαμος βίος, η οξεία εισβολή, το θήλυ φύλο και η ηλικία έναρξης μεταξύ 30 και 40 ετών.
Χρειάστηκαν περίπου 30 χρόνια για τον John Nash ώστε να καταφέρει να ζήσει με τις ψευδαισθήσεις του συνειδητοποιώντας ότι πρόκειται για ψευδαισθήσεις, γεγονός που παρουσιάζεται χαρακτηριστικά και στην ταινία. Στο συγκεκριμένο βίντεο https://www.youtube.com/watch?v=ehhy-_Cg4QU, το οποίο περιέχει χαρακτηριστικές σκηνές της ταινίας που αφορούν στη σχιζοφρένεια του πρωταγωνιστή, συγκεντρώνονται αρκετές από τις προαναφερθείσες εκφάνσεις της νόσου. Θεραπεία εκλογής είναι η αντιψυχωτική φαρμακευτική αγωγή. Στα μέτρα αντιμετώπισης και διαχείρισης της νόσου περιλαμβάνονται, επίσης, οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, η οικογενειακή θεραπεία, η γνωστική αποκατάσταση, η εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων και η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση.
Τελικά μπορεί ένας υπέροχος νους να υπερνικήσει τον ίδιο του τον εαυτό; Το πρόβλημα εντοπίζεται στον ίδιο τον νου, μα ο νομπελίστας μαθηματικός απέδειξε πως τίποτα δεν είναι ισχυρότερο από την ομορφιά του μυαλού και της αγάπης που γεννιέται σε αυτό…
Πηγή:
Εισαγωγή στην ψυχιατρική, Donald W. Black, Nancy C. Andreasen
