Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιηθούν τη μουσική θεραπευτικά (μουσικοθεραπεία) σε καθημερινή βάση χωρίς καν να έχουν συνειδητοποιήσει τη δράση της. Πόσοι από εσάς ακούτε μουσική που είναι πιο αισιόδοξη όταν χρειάζεστε λίγη επιπλέον ενέργεια; Ή, αντίθετα, όταν αισθάνεστε θλιμμένοι, ακούτε λυπητερά τραγούδια; Η μουσική λειτουργεί κρυφά ως αγωγός για την απελευθέρωση ή την έκφραση συναισθημάτων.
Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι κάνουν το ερώτημα: «Τι ακριβώς είναι η μουσικοθεραπεία;» Η American Music Therapy Association (AMTA) ορίζει τη μουσικοθεραπεία ως «η συνταγογραφούμενη χρήση μουσικής από ειδικευμένο άτομο για να επιφέρει θετικές αλλαγές στην ψυχολογική, σωματική, γνωστική ή κοινωνική λειτουργία ατόμων με προβλήματα υγείας ή εκπαίδευσης».
Για να πραγματοποιηθεί η μουσικοθεραπεία, πρέπει να υλοποιηθεί με, από ή υπό τη συμβουλή ενός πιστοποιημένου μουσικοθεραπευτή. Οι ασκήσεις – παρεμβάσεις της μουσικοθεραπείας επιτρέπουν στους ασθενείς να εκφράσουν τις σκέψεις, τις απόψεις και τα συναισθήματά τους, με μη λεκτικό, ασφαλή και εποικοδομητικό τρόπο.
Ιστορική αναδρομή της μουσικοθεραπεία;
Η σύγχρονη και καθιερωμένη υπηρεσία θεραπείας της μουσικοθεραπείας προέκυψε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπήρχαν εθελοντές μουσικοί, ερασιτέχνες και επαγγελματίες, που επισκέπτονταν νοσοκομεία για να ψυχαγωγήσουν τραυματισμένους στρατιώτες κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο νοσοκομείο.
Οι γιατροί και οι νοσοκόμες παρατήρησαν ότι οι ασθενείς που λάμβαναν μουσική έφευγαν νωρίτερα από το νοσοκομείο. Η συνειδητοποίηση αυτή οδήγησε στην πρόσληψη μουσικών από νοσοκομεία. Αυτή είναι μια πολύ σύντομη ιστορία της μουσικοθεραπείας όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.
Μαρτυρίες μουσικοθεραπείας
Ασθενής που είχε “θάψει” τα συναισθήματά της για χρόνια, περιέγραψε την ισχυρή επιρροή της μουσικής στην αναζωπύρωση αυτών των συναισθημάτων. Ανέφερε: «Τίποτα δεν φαινόταν να ξεπερνά τα εμπόδια που είχα στήσει στο μυαλό μου και στην καρδιά μου. Σε μια τυπική ψυχοθεραπεία θα προσπαθούσαν να με κάνουν να μιλήσω για τα συναισθήματά μου. Όμως δεν θα μπορούσα να βρω τις λέξεις, καθώς οι λέξεις μου ήταν τόσο ανεπαρκής τρόπος για να περιγράψω αυτό που συνέβαινε στο μυαλό μου. Η πρώτη μου μέρα στη μουσικοθεραπεία, έκλαψα, πραγματικά έκλαψα για πρώτη φορά από τότε που μου είπαν να μην κλαίω ως μικρό κορίτσι. Δεν είμαι σίγουρη τι συνέβη, αλλά η μουσική φαινόταν να διαπερνά την πέτρινη καρδιά μου και να γκρεμίζει όλες τις άμυνες που είχα. Ήταν δύσκολο γιατί ένιωθα ευάλωτη στην αρχή.»
Ο ασθενής με διαταραχές πρόσληψης διατροφής βιώνει πολλά αντικρουόμενα συναισθήματα, όπως ο φόβος της απόρριψης, η ευαλωτότητα και η έλλειψη αυτοπεποίθησης. Επιπλέον, πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους έχουν μάθει να ικανοποιούν τις ανάγκες των άλλων και να παραμελούν τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να αποκτούν ελαττωματικές διαπροσωπικές σχέσεις. Λόγω της μυστικότητας και της ντροπής τους για τη διαταραχή, δεν μπορούν να είναι ειλικρινείς στις σχέσεις τους.
Η μουσικοθεραπεία είναι σε θέση να αντιμετωπίσει αυτά τα ζητήματα αναδιαρθρώνοντας τον τρόπο με τον οποίο βλέπει κάποιος τον εαυτό του και σε σχέση με τους άλλους.
Πώς γίνεται η μουσικοθεραπεία;
Οι ασκήσεις – παρεμβάσεις της μουσικοθεραπείας που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται σε:
- Συγγραφή τραγουδιού
- Δημιουργία μουσικής
- Χαλάρωση με τη μουσική
- Μουσικές και εικαστικές εμπειρίες
- Ομαδικό τραγούδι
- Καραόκε
- Τύμπανα
- Παιχνίδι ρόλων χρησιμοποιώντας τη μουσική ως μέσο επικοινωνίας κ.λπ.
Η συγγραφή τραγουδιού στη μουσικοθεραπεία
Συχνά, οι άνθρωποι που απέτυχαν να κάνουν την επιθυμητή πρόοδο σε συνεδρίες ψυχοθεραπείας έχουν δυσκολευτεί επειδή είτε δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις λέξεις είτε χρησιμοποιούν τις λέξεις ως άμυνα. Η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ξεπεράσει αυτές τις άμυνες για να συνδεθεί με βαθύτερα ζητήματα μέσω συμβολισμών και μεταφορών. Αυτά τα σύμβολα μπορούν να στερεοποιηθούν μέσω της γραφής. Για παράδειγμα: ζητήθηκε από ασθενείς να γράψουν ένα τραγούδι που να περιγράφει συναισθήματα που σχετίζονται με τη διατροφική τους διαταραχή. Ο παρακάτω στίχος δείχνει πόσο ισχυροί είναι οι συμβολισμοί και η μεταφορά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν με ακρίβεια την οξύτητα του πόνου και του φόβου.
«Ονειρεύτηκα ένα σκοτεινό και στενό μονοπάτι. όπου αντιμετώπισα την λαβή ενός δράκου,
Με κράτησε σφιχτά μέσα στη γροθιά του και ανέπνευσε μια αποπνικτική ομίχλη.
Με έπνιξε και μου έκλεψε τη φωνή, πιστεύοντας ότι δεν υπήρχε άλλη επιλογή,
Δημιουργώντας ψέματα, άνοιξα το δρόμο για ένα μονοπάτι που παρέσυρε.»
Όχι μόνο μπορεί ένας ασθενής να εκφράσει συναισθήματα που σχετίζονται με τη διαταραχή της αλλά παράλληλα δίνεται και η δυνατότητα να ασχοληθεί με τη συγγραφή τραγουδιών, και να βιώσει ότι είναι μέλος μιας ομάδας, όπου η συμβολή της εκτιμάται.
Τα τύμπανα στη μουσικοθεραπεία
Σύμφωνα με τον Carl Seashore στο Psychology of Music (1967 σελ. 140-145), υπάρχουν έντεκα βασικοί τρόποι με τους οποίους ο ρυθμός επηρεάζει την αντίληψή μας. Στην πραγματικότητα, ο ρυθμός κάνει τα εξής:
- Ευνοεί την αντίληψη.
- Ρυθμίζει την ένταση της προσοχής.
- Μας δίνει μια αίσθηση ισορροπίας.
- Μας δίνει μια αίσθηση ελευθερίας.
- Μας δίνει μια αίσθηση δύναμης.
- Διεγείρει και νανουρίζει (όσο αντιφατικό κι αν φαίνεται αυτό).
- Είναι ενστικτώδης.
- Συντονίζει ολόκληρο τον οργανισμό.
Κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας με τύμπανα, μια ασθενής ανέφερε ότι ήταν σε θέση να φανταστεί τη διατροφική της διαταραχή ως μια ξεχωριστή οντότητα, όχι μέσα της, αλλά στο κεφάλι του τυμπάνου. Για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, μπόρεσε να αισθανθεί μια αίσθηση ενδυνάμωσης για τη διατροφική της διαταραχή καθώς χτυπούσε επανειλημμένα το κεφάλι του τυμπάνου. Η αίσθηση δύναμης που ένιωθε κατά τη διάρκεια του κύκλου του τυμπάνου ήταν το αντίθετο της αδυναμίας που αισθάνονταν συχνά.
Το καραόκε
Όπως προαναφέρθηκε, οι ασθενείς έχουν δείξει επιτυχία στη χρήση συμβολισμών και μεταφοράς για να εκφράσουν συναισθήματα που σχετίζονται με τις διατροφικές τους διαταραχές. Συχνά χρησιμοποιούμενες συμβολικές λέξεις, όπως «ασφυξία», «βουβός», «μπλοκαρισμένος» και «μόνος», μεταφέρουν συναισθήματα απογοήτευσης λόγω ελλείψεις στις επικοινωνιακές δεξιότητες λόγω της διαταραχής πρόσληψης τροφής.
Είτε λόγω έλλειψης αυτοεκτίμησης είτε λόγω φόβου απόρριψης, η επικοινωνία είναι συχνά τεταμένη. Το καραόκε, ή το να τραγουδάς ένα σόλο μπροστά σε μια ομάδα, είναι ένα ισχυρό μέσο για την ανάπτυξη δεξιοτήτων διεκδικητικής επικοινωνίας. Ο φόβος της απόρριψης, η έλλειψη τελειότητας, η ευπάθεια κ.λπ., κάνουν τους περισσότερους ασθενείς να αντιστέκονται στη συμμετοχή σε ασκήσεις καραόκε. Όταν όμως ένας ασθενής πιέζει τον εαυτό της να αντιμετωπίσει τους φόβους του, μαθαίνει ότι υπάρχει ένα πηγάδι προσωπικής δύναμης μέσα του και ότι έχει την ικανότητα να ξεπεράσει το φόβο του που σχετίζεται με το άγχος της απόδοσης.
Οι ασκήσεις που περιγράφονται σε αυτό το άρθρο αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μέρος μουσικοθεραπευτικών παρεμβάσεων που εφαρμόζονται στη θεραπεία ασθενών με διατροφικές διαταραχές. Οι μουσικοθεραπευτές και η μουσικοθεραπεία μπορούν να προσφέρουν πολλά επίπεδα εμπειριών που διευκολύνουν περαιτέρω στόχους και διαδικασίες.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
American Music Therapy Association. (n.d.). Retrieved May 8, 2015, from http://www.musictherapy.org
Boblin, M. (2008) Music therapy in the treatment of eating disorders. In S.L. Brooks (Ed.), The Creative Therapies and Eating Disorders (pp. 142-158). Springfield, IL: Charles C. Thomas.
Mithen, S. J. (2005) The Singing Neanderthals: the Origins of Music, Language, Mind and Body Cambridge, Mass. : Harvard University Press, 2006. Weidenfeld & Nicolson, London.
Trondalen, G. (2003) “Self-listening” in music therapy with a young woman suffering from anorexia nervosa. Nordic Journal of Music Therapy, 12, 3-17.
