Φυσική δραστηριότητα και ψυχική υγεία

Τι είναι η φυσική δραστηριότητα και τι η ψυχική υγεία;

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας φυσική δραστηριότητα είναι οποιαδήποτε κίνηση του σώματος πραγματοποιείται χάρη στη λειτουργία των σκελετικών μυών και απαιτεί δαπάνη ενέργειας. Οι σκελετικοί μύες είναι αυτοί των οποίων τη σύσπαση ρυθμίζουμε εκκούσια, όπως για παράδειγμα οι μύες των ποδιών και των χεριών. Διαφέρει από τη σωματική άσκηση που είναι μία υποκατηγορία της φυσικής δραστηριότητας. Η σωματική άσκηση είναι μία οργανωμένη, δομημένη και επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα που έχει ως στόχο τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης. Σύμφωνα με τις συστάσεις των διεθνών οργανισμών, η φυσική δραστηριότητα είναι καθοριστικός παράγοντας για την υγεία και οι ενήλικες είναι καλό να πραγματοποιούν τουλάχιστον 30 λεπτά φυσικής δραστηριότητας μέτριας έντασης την ημέρα.

Παράλληλα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η ψυχική υγεία είναι η κατάσταση ψυχικής ευεξίας, στην οποία τα άτομα έχουν πλήρη επίγνωση των ικανοτήτων τους, διαχειρίζονται τις συνήθεις
στρεσογόνες καταστάσεις της ζωής, εργάζονται παραγωγικά και γόνιμα, συνεισφέροντας στην κοινωνία τους.

Πώς η φυσική δραστηριότητα επηρεάζει την ψυχική υγεία;

Πολυάριθμες μελέτες έχουν αποδείξει τα οφέλη της φυσικής δραστηριότητας σε διάφορες πτυχές της υγείας όπως η φυσική κατάσταση, η ζωτικότητα, η πρόληψη χρόνιων μη μεταδιδόμενων ασθενειών αλλά και η ψυχική υγεία. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τον τομέα της ψυχικής υγείας, η φυσική δραστηριότητα βελτιώνει τη διάθεση, τονώνει την αυτοπεποίθηση και δρα κατά της κατάθλιψης και του άγχους. Μάλιστα, όσοι ασκούνται συστηματικά εμφανίζουν πιο σπάνια κατάθλιψη και άγχος σε σχέση με όσους δεν ασκούνται. Έτσι, οι επιστήμονες συχνά προτείνουν την άσκηση ως μέρος της θεραπείας αυτών των ψυχικών διαταραχών.

Γενικά οι μελέτες έχουν δείξει ότι η αερόβια άσκηση επιφέρει τις περισσότερες θετικές αλλαγές στη διάθεση.  Για παράδειγμα, μία μελέτη απέδειξε ότι ένα πρόγραμμα αερόβιας άσκησης διάρκειας 16 εβδομάδων  οδήγησε σε σημαντική μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων σε άτομα με μείζονα κατάθλιψη.  Βέβαια, υπάρχουν στοιχεία ότι ακόμα και η αναερόβια άσκηση έχει θετική επίδραση στη θεραπεία της κλινικής κατάθλιψης. Όσον αφορά τις διαταραχές άγχους ακόμα και μικρής διάρκειας άσκηση οποιασδήποτε μορφής έχει θετικά αποτελέσματα.

Ψυχολογικοί μηχανισμοί με τους οποίους η φυσική δραστηριότητα επιδρά στην ψυχική υγεία

Τρεις ψυχολογικοί μηχανισμοί έχουν προταθεί κατά βάση για την ερμηνεία της επίδρασης της φυσικής δραστηριότητας στην ψυχική υγεία: 1) η θεωρία του περισπασμού, 2) η θεωρία της αυτοαποτελεσματικότητας, 3) η θεωρία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Πρώτον, σύμφωνα με τη θεωρία του περισπασμού η φυσική δραστηριότητα επιτρέπει στο μυαλό να ξεφύγει από δυσάρεστες και αγχωτικές σκέψεις κατά τη διάρκεια της άσκησης. Δεύτερον, η θεωρία της αυτοαποτελεσματικότητας προτείνει ότι η άσκηση είναι μία απαιτητική δραστηριότητα και κατά συνέπεια η ικανότητα ενός ατόμου να φέρει εις πέρας μία προπόνηση ή να ακολουθήσει ένα πλάνο γυμναστικής τονώνει την αυτοπεποίθηση. Τρίτον, η θεωρία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης προτείνει ότι η φυσική δραστηριότητα χτίζει δεσμούς αλληλοϋποστήριξης ανάμεσα στα άτομα που συμμετέχουν στην ίδια δραστηριότητα επηρεάζοντας έτσι, θετικά την ψυχική υγεία.

Φυσιολογικοί μηχανισμοί με τους οποίους η φυσική δραστηριότητα επιδρά στην ψυχική υγεία

Πέρα από τις άμεσες επιδράσεις της στην ψυχολογία, η φυσική δραστηριότητα επηρεάζει την ψyχική υγεία μέσω φυσιολογικών μηχανισμών. Αρχικά, η θεωρεία των μονοαμινών υποστηρίζει ότι η φυσική δραστηριότητα αυξάνει την έκκριση μονοαμινών από τον εγκέφαλο. Οι μονοαμίνες είναι χημικές ουσίες που λειτουργούν ως διαμεσολαβητές μηνυμάτων στο νευρικό σύστημα (νευροδιαβιβαστές) και έχουν αντίστοιχη επίδραση με τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Αντίστοιχα, η φυσική δραστηριότητα αυξάνει την έκκριση των ενδογενών οπιοειδών από τον εγκέφαλων, τις ενδορφίνες. Οι ενδορφίνες έχουν κατασταλτική επίδραση  στο νευρικό σύστημα και ευθύνονται για το αίσθημα χαλάρωσης και καλής διάθεσης μετά την άσκηση.

Επιπλέον, ένας ακόμα μηχανισμός αφορά στην αύξηση των επιπέδων του νευροτροφικού παράγοντα, μία άλλης ουσίας που παράγεται στον εγκέφαλο και σχετίζεται με την καλή διάθεση. Ακόμα, η άσκηση μειώνει το οξειδωτικό στρες μακροπρόθεσμα γεγονός που μπορεί να συμβάλλει σε βελτιωμένη διάθεση. Μάλιστα, αυξημένο οξειδωτικό στρες έχουν οι ασθενείς με μείζονα κατάθλιψη και διπολική διαταραχή προσωπικότητας. Τέλος, οι βιολογικές και ψυχολογικές επιδράσεις της άσκησης μπορούν να ερμηνευτούν από επιγενετικούς μηχανισμούς, δηλαδή επιδράσεις στα γονίδια τα οποία μακροπρόθεσμα ευνοούν την καλή διάθεση.

Συμπερασματικά

Τα οφέλη τη φυσικής δραστηριότητας για την ψυχική υγεία είναι ποικίλα και επαρκώς αποδεδειγμένα. Παρόλα αυτά, η άσκηση πρέπει να είναι εξατομικευμένη ανάλογα με τη φυσική κατάσταση και τις προτιμήσεις του κάθε ατόμου. Όταν η άσκηση υπερβαίνει τα υγιή όρια και γίνεται καταναγκαστικό έργο μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές εθισμού και να υποβιβάσει την ψυχική υγεία.

Βιβλιογραφία

Mandolesi, L., Polverino, A., Montuori, S., Foti, F., Ferraioli, G., Sorrentino, P., & Sorrentino, G. (2018). Effects of Physical Exercise on Cognitive Functioning and Wellbeing: Biological and Psychological Benefits. Frontiers in Psychology, 9. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.00509

World Health Organization (2010). Global Recommendations on Physical Activity for Health. Geneva: WHO Press.

Bavelier, D., and Neville, H. J. (2002). Cross-modal plasticity: where and how? Nat. Rev. Neurosci. 3, 443–452. doi: 10.1038/nrn848

Mammen, G., and Faulkner, G. (2013). Physical activity and the prevention of depression: a systematic review of prospective studies. Am. J. Prev. Med. 45, 649–657. doi: 10.1016/j.amepre.2013.08.001

DeBoer, L. B., Powers, M. B., Utschig, A. C., Otto, M. W., and Smits, J. A. J. (2012). Exploring exercise as an avenue for the treatment of anxiety disorders. Expert Rev. Neurother. 12, 1011–1022. doi: 10.1586/ern.12.73

Carek, P. J., Laibstain, S. E., and Carek, S. M. (2011). Exercise for the treatment of depression and anxiety. Int. J. Psychiatry Med. 41, 15–28. doi: 10.2190/PM.41.1.c

Knapen, J., Sommerijns, E., Vancampfort, D., Sienaert, P., Pieters, G., Haake, P., et al. (2009). State anxiety and subjective well-being responses to acute bouts of aerobic exercise in patients with depressive and anxiety disorders. Br. J. Sports Med. 43, 756–759. doi: 10.1136/bjsm.2008.052654

Craft, L. L., and Perna, F. M. (2004). The benefits of exercise for the clinically depressed. Prim. Care Companion J. Clin. Psychiatry 6, 104–111. doi: 10.4088/PCC.v06n0301

Fernandes, J., Arida, R. M., and Gomez-Pinilla, F. (2017). Physical exercise as an epigenetic modulator of brain plasticity and cognition. Neurosci. Biobehav. doi:10.1016/j.neubiorev.2017.06.012

Monteiro Peluso, Μ. Α., Guerra de Andrade, L. H. S. (2005). Physical activity and mental health: The association between exercise and mood. Clinics. https://doi.org/10.1590/S1807-59322005000100012