Μπορεί να εξηγήσει η Κβαντική Θεωρία γιατί κάτι είναι αστείο;

–  Τι είπε η υποατομική πάπια;
–  Quark.

Είτε γελάσατε με το παραπάνω αστείο, είτε υποφέρατε για λίγο σιωπηρά εξαιτίας του, η αντίδρασή σας σχετίζεται με το αν το αναγνωρίζετε ως αστείο. Μέχρι στιγμής, δεν έχει υπάρξει  ολοκληρωμένο γνωσιακό ή άλλο μοντέλο που να εξηγεί τι καθιστά κάτι αστείο. Μία νέα, όμως, έρευνα που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Frontiers in Physics, προτείνει μια εντελώς νέα προσέγγιση: την Κβαντική Θεωρία!

Πώς ξεκίνησε αυτή η έρευνα;

Με αρχικό σκοπό να απαντήσουν στο τι είδος θεωρίας χρειάζεται ώστε να φτιάξουν ένα μοντέλο που αντιπροσωπεύει γνωσιακά ένα αστείο, η Liane Gabora από το Πανεπιστήμιο British Columbia και η Kirsty Kitto από το Πανεπιστήμιο Queensland, πρότειναν την Κβαντική Θεωρία. Το αρχικό τους μοντέλο δοκιμάστηκε σε μία μελέτη, όπου οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν το πόσο αστεία τους φάνηκαν ορισμένα γλωσσικά λογοπαίγνια και ευφυολογήματα. Αξιολόγησαν επίσης και συγκεκριμένες μεταβλητές των λογοπαιγνίων αυτών. Μερικές από αυτές τις μεταβλητές, ήταν το πόσο αστείες θεωρούσαν τις τελευταίες λέξεις του λογοπαίγνιου και το πώς αυτό στήθηκε σιγά σιγά.

Τα αποτελέσματα υπέδειξαν πως εκτός από την λήψη της πληροφορίας του αστείου, συνέβαινε και κάτι ακόμα σε γνωσιακό επίπεδο. Και αυτό το κάτι ακόμα, καθιστούσε συνολικά το ευφυολόγημα αστείο σε αντίθεση με τα αποδομημένα «συστατικά» του, που δεν το έκαναν να μοιάζει και τόσο αστείο τελικά. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η προσέγγιση της Κβαντικής Θεωρίας φαίνεται κατάλληλη για τη μελέτη του εν λόγω φαινομένου.

Εδώ και αρκετές δεκαετίες, ερευνητές από διάφορα επιστημονικά πεδία έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν το φαινόμενο του χιούμορ και τι συμβαίνει σε γνωσιακό επίπεδο, ακριβώς τη στιγμή που καταλαβαίνουμε ένα αστείο.  Στην Ψυχολογία, συγκεκριμένα, έχουν χρησιμοποιηθεί αρκετές διαφορετικές προσεγγίσεις για αυτό τον λόγο. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, βλέπουμε ότι η Κβαντική Θεωρία χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο σε έρευνες για τη μελέτη διαφόρων ψυχολογικών φαινομένων. Ωστόσο, αυτή ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε για τη μελέτη του χιούμορ και της πολυπλοκότητάς του.

Πώς προσέγγισαν το φαινόμενο του χιούμορ οι προηγούμενες θεωρητικές προσεγγίσεις;

Ορισμένα προηγούμενα υπολογιστικά μοντέλα για το χιούμορ έχουν υποδείξει ότι το στοιχείο που δίνει κωμικότητα σε ένα αστείο θα μπορούσε να εξηγηθεί από τη δυνατότητα μιας λέξης να ενέχει δύο διαφορετικές έννοιες (Bisociation) καθώς επίσης και από την ύπαρξη πολλαπλών, αλλά ασύμβατων μεταξύ τους, τρόπων ερμηνείας μιας πρότασης (Ιncongruity). Καθώς εκτυλίσσεται λεκτικά το αστείο, ερμηνεύουμε αυτό που περιγράφει με έναν ορισμένο τρόπο. Όταν αυτό φτάσει σε πλήρη κλιμάκωση και ολοκληρωθεί, ο τρόπος που συλλαμβάνουμε και εννοούμε την κατάσταση που περιγράφηκε, έχει τροποποιηθεί τόσο πολύ που θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει σχεδόν «αλλοιωθεί». Και αυτό είναι που δημιουργεί το κωμικό στοιχείο σε ένα αστείο.

Η εξήγηση του φαινομένου με βάση τη Κβαντική Θεωρία.

Παρ’ όλα αυτά, οι ερευνητές που διεξήγαγαν την εν λόγω μελέτη, διαφωνούν με την ιδέα ότι το αστείο αποκτά την αστεία του ταυτότητα όταν αυτό ολοκληρωθεί και έχει πλέον αλλάξει ο τρόπος που το εννοούμε και το ερμηνεύουμε. Προσέδωσαν, αντιθέτως, την ιδιότητά μας να αντιλαμβανόμαστε κάτι ως κωμικό, στη γνωσιακή δυνατότητα να αντιλαμβανόμαστε και τις δύο ερμηνείες που ένα αστείο επιδέχεται ταυτοχρόνως. Για αυτόν ακριβώς το λόγο η Κβαντική Θεωρία θα μπορούσε να εξηγήσει το πολυσύνθετο του χιούμορ με έναν τρόπο που προηγούμενα μοντέλα δεν μπόρεσαν.

Σύμφωνα με την Liane Gabora, ο κβαντικός φορμαλισμός είναι ιδιαιτέρως χρήσιμος για να περιγράψει τις γνωσιακές καταστάσεις (Cognitive States) που κληροδοτούν την αμφισημία αυτής της μορφής. Το κωμικό στοιχείο δεν είναι προϋπάρχον της πραγματικότητας και συνεπώς δεν μπορεί να «μετρηθεί» ως τέτοιο. Αντιθέτως, προκύπτει από την αλληλεπίδραση μεταξύ της υποκείμενης φύσης του αστείου, τη γνωσιακή κατάσταση του ακροατή και άλλους, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Θα χρειαστεί περαιτέρω μελέτη και έρευνα πριν την οριστική διατύπωση ενός κβαντικού μοντέλου για το χιούμορ, που να εξηγεί τις γνωσιακές πτυχές αντίδρασης σε έναν αστεϊσμό. Τα πρώτα ευρήματα της εν λόγω έρευνας, ωστόσο, θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση για τη δημιουργία ενός πιο αποχρώντος μοντέλου για το χιούμορ, στο μέλλον.

Για περισσότερες πληροφορίες:

http://journal.frontiersin.org/article/10.3389/fphy.2016.00053/full
http://study.com/academy/lesson/cognitive-states-definition-examples-quiz.html