Ψυχολογία | Η ιατρικοποίηση της γέννας και οι επιπτώσεις στην ψυχοσωματική υγεία μητέρας & βρέφους

Την τελευταία 20ετία έχει παρατηρηθεί και στη χώρα μας μια έντονη ιατρικοποίηση της γέννας, με άσχημες επιπτώσεις σε πολλούς τομείς. Η μαία έχει υποβιβαστεί σε βοηθητικό προσωπικό, οι χειρούργοι-γυναικολόγοι σε πλέον αρμόδιους όσον αφορά την παρακολούθηση, την εξέλιξη και την έκβαση μιας εγκυμοσύνης, οι ιδιωτικές κλινικές κυριαρχούν στην επιλογή των γυναικών για τη γέννα και τα δημόσια νοσοκομεία έχουν εξοστρακιστεί ως «παρακατιανή» επιλογή, με την ιδέα της γέννας με το εφημερεύον προσωπικό να τρομοκρατεί τις γυναίκες, οι οποίες θεωρούν αναγκαία προϋπόθεση τον δικό τους προσωπικό ιατρό.

Όσον αφορά την προγεννητική περίοδο στην Ελλάδα, η μηνιαία παρακολούθηση μιας εγκυμοσύνης,με τις εκάστοτε μηνιαίες εξετάσεις, τους υπέρηχους να φτάνουν τους 10-15 για το σύνολο των 9 μηνών, και τα συμπληρώματα να συνταγογραφούνται χωρίς ιατρικές ενδείξεις, μετατρέπει τις εγκυμονούσες σε ασθενείς, με ανάλογο ψυχικό, σωματικό, αλλά και οικονομικό κόστος.

Πολλοί επιστήμονες και έρευνες σήμερα δέχονται το γεγονός ότι τα βιώματα του εμβρύου, οι καταστάσεις που βίωνε η εγκυμονούσα, η έκβαση του τοκετού, καθώς και η ψυχολογική της κατάσταση έχουν ιδιαίτερο αντίκτυπο στο χαρακτήρα και στην ψυχολογία του παιδιού αυτού, αλλά και στη μετέπειτα πορεία στη ζωή του. Τα παιδιά δεν γεννιούνται πλέον υπό την στέγη της θαλπωρής, αλλά σε άψυχες αίθουσες,κάτω από έντονο φως και θορύβους, με γιατρούς που βιάζονται να τελειώσουν τη διαδικασία, μητέρες στην ουσία αμέτοχες, αφού κανείς δεν τους δίνει λόγο, κατόπιν ραντεβού και λήψης αναισθητικών φαρμάκων.

Η ψυχολογία της γυναίκας αλλάζει άρδην, αφού ο τοκετός που θα ήθελε μοιάζει απόμακρο όνειρο, επηρεάζοντάς την τόσο στο νέο της ρόλο όσο και στη γυναικεία της φύση. Οι παρεμβάσεις στη γέννα είναι τόσες που ο φυσιολογικός τοκετός μοιάζει με κακοποιητική διαδικασία. Χρήση οξυτοκίνης και άνευ λόγου προκλήσεις, κλύσμα, επώδυνο ψαχούλεμα του τραχήλου, «ελικοπτεράκι», περινεοτομή, χρήση επισκληριδίου χωρίς καν να έχει ξεκινήσει διαστολή, κι όλα αυτά χωρίς να ζητείται η συγκατάθεση της επιτόκου, καθιστούν τη γυναίκα αδύναμη να ορίσει την ίδια της τη γέννα. Η καισαρική τομή, πλέον εξαιρετικά διαδεδομένη, φτάνει να θεωρείται επέμβαση ρουτίνας, με πρόσφατη αναβάθμισή της σε «φιλικό» και ακίνδυνο τρόπο τοκετού, όπως συχνά διαφημίζουν γυναικολόγοι μέσω αναρτήσεων τους σε blog, facebook και λοιπά μέσα ενημέρωσης.

Έτσι λοιπόν, πολλές γυναίκες μετά από προτροπή -συχνά και εκφοβισμό- των επαγγελματιών υγείας, καταλήγουν σε προγραμματισμένες προκλήσεις τοκετών ή καισαρικές τομές, χωρίς να είναι οι ίδιες ενημερωμένες επαρκώς. Φράσεις όπως «γιατί να περιμένεις κι άλλο, έλα να κάνουμε μια πρόκληση να ξεμπερδεύεις», «γιατί να πονέσεις, αφού με μια καισαρική δεν θα καταλάβεις τίποτα», «θα ανοίξεις από κάτω και θα βαλτώσει η ερωτική σου ζωή», «το μωρό είναι μεγάλο/μικρό/δεμένο με τον ομφάλιο/ζορίζεται», «η λεκάνη σου είναι στενή/είσαι κοντή/είσαι παχιά/είσαι μεγάλη/έχεις μυωπία, άρα δεν μπορείς να γεννήσεις φυσιολογικά», αποτελούν συνήθη εμφυολογήματα, ώστε να πείσουν τη γυναίκα να προχωρήσει σε μια επέμβαση, με αμφίβολα μελλοντικά αποτελέσματα για το κορμί της και το βρέφος. Επιπλέον, η προϋπόθεση του να έχει το δικό της γιατρό παρών στον τοκετό συχνά οδηγεί σε προσυμφωνημένο ραντεβού τοκετού, μιας που και οι γυναικολόγοι έχουν το δικό τους πρόγραμμα διακοπών, εορτών, συνεδρίων, και δεν είναι πάντα διαθέσιμοι την ώρα που το βρέφος αποφασίζει να γεννηθεί.

Κάπως έτσι η Ελλάδα έχει φτάσει στο τραγικό ποσοστό 50% με 70% στις καισαρικές τομές, την ώρα που το ανάλογο ποσοστό την Ευρώπη κυμαίνεται στο 25%, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να αιτιολογεί μόνο το 10% με 15% των καισαρικών τομών ως απαραίτητο. Υπάρχει μεγάλη και αμφιβόλου ποιότητας ενημέρωση σχετικά με τα οφέλη της καισαρικής τομής ως ασφαλούς πρακτικής, ενώ ελλειπέστατη είναι η ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους της, τη μετεγχειρητική πορεία και τη δυσκολία της, καθώς και τις ψυχολογικές επιπτώσεις στη ψυχολογία της γυναίκας.

Οι επιπτώσεις πολλές, πρωτίστως για τη γυναίκα. Η επιλόχεια κατάθλιψη, η αργοπορία επίτευξης δεσμού προσκόλλησης με το βρέφος, η μη επίτευξη του θηλασμού. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα ενώ σχεδόν το 89% των μητέρων δείχνουν πρόθεση να θηλάσουν, μόνο ένα μικρό ποσοστό τα καταφέρνει, με αυτό να μειώνεται κατακόρυφα μετά το εξάμηνο σε λιγότερο από 10%. Οι περισσότερες γυναίκες που γεννούν με καισαρική τομή αδυνατούν να θηλάσουν λόγω μετεγχειρητικού πόνου, δυσκολίας τοποθέτησης του βρέφους λόγω της τομής, καθυστερημένης επαφής με το νεογνό και τις άσχημες επιπτώσεις της ολικής ή της επισκληρηδίου αναισθησίας, καθώς και των φαρμάκων που αναγκάζεται η μητέρα να λαμβάνει λόγω της επέμβασης, αλλά και λόγω της πεσμένης ψυχολογίας.

Οι έρευνες δείχνουν πως οι μητέρες μετά την καισαρική (ιδιαίτερα όταν αυτή είναι μη αναμενόμενη) αναφέρονται με ιδιαίτερα αρνητικούς χαρακτηρισμούς στην εμπειρία της γέννησης, παρουσιάζουν αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης, μεγαλύτερη σωματική κόπωση, υπνηλία, αυξημένη συχνότητα συμπτωμάτων άγχους και θλίψης. Παρόμοια ψυχολογική κατάπτωση σημειώνεται έπειτα από φυσιολογικούς τοκετούς, οπού όμως η γυναίκα έχει βιώσει άσχημη συμπεριφορά και βίαιες παρεμβάσεις από τους επαγγελματίες υγείας. Επιπλέον, συχνή είναι η πιο παθητική και αποδυναμωμένη στάση απέναντι στο βρέφος, με τη μητέρα να αρνείται να αναλάβει πρωτοβουλίες στη φροντίδα του βρέφους, να αρνείται να θηλάσει, να αργεί να σχηματίσει δεσμό με το νεογνό, να αισθάνεται ανεπαρκής στην εκτέλεση του μητρικού της ρόλου.

Στην τελική αναδρομή, η μητέρα αισθάνεται αποσυνδεδεμένη με το σώμα της, «προδομένη» από το κορμί της που δεν συνεργάστηκε στην πιο ιδιαίτερη στιγμή της ζωής της, καθώς και αποτυχημένη η ίδια ως γυναίκα να επιτελέσει το ρόλο που της έδωσε η φύση, να φέρει σε πέρας τη γέννηση του παιδιού της, να ικανοποιήσει το σύντροφό της, να ξεκινήσει την οικογένεια της όπως ονειρευόταν.

Τέλος, η καισαρική τομή ενδεχομένως να συμβάλλει στη δυσκολία απόκτησης περισσότερων παιδιών, καθώς κάθε νέα καισαρική αυξάνει τον κίνδυνο ανωμαλιών στην εγκυμοσύνη, υστερεκτομής, και συμφύσεων στη μήτρα. Άγνωστο παραμένει το πόσες επεμβάσεις μπορεί να αντέξει αυτό το τόσο ουσιαστικό γυναικείο όργανο, αφού κάθε οργανισμός είναι διαφορετικός, με τους ειδικούς συνήθως να συστήνουν ως δυο γέννες.

Εξάλλου στην Ελλάδα , επικρατεί η λογική «μια φορά καισαρική, πάντα καισαρική», με την επιλογή του φυσικού τοκετού μετά από καισαρική (vbac), να συνοδεύεται από τρομοκρατία των γυναικών για ρήξη μήτρας, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ωστόσο, να καταρρίπτει αυτόν τον μύθο και να προτρέπει τις γυναίκες σε φυσιολογικό τοκετό, ακόμη και μετά από δυο καισαρικές τομές.

Όσον αφορά το παιδί, οι πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως η καισαρική τομή αυξάνει τις πιθανότητες δερματολογικών και αναπνευστικών προβλημάτων καθώς και σωρεία άλλων ασθενειών όπως η ανάπτυξη νεανικού σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 σε ποσοστό 23%, άσθματος, αλλεργιών, κοινού τύπου παιδικής λευχαιμίας σε ποσοστό 60%, νευροβλαστώματος, κοιλιοκάκης σε ποσοστό που φτάνει το 80% , συγκριτικά με τα παιδιά που γεννήθηκαν με φυσιολογικό τοκετό.

Η πιθανότητα νοσηλείας του βρέφους και παραμονής του σε θερμοκοιτίδα αυξάνεται λόγω ανωριμότητας των πνευμόνων ή του πεπτικού συστήματος. Άμεση συνέπεια, το βρέφος να στερείται την αγκαλιά και τη ζεστασιά των γονιών από τις πρώτες ώρες της ζωής του, με ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες για την ομαλή πορεία της ψυχοσωματικής του υγείας. Η συσχέτιση της κ.τ. με πιθανές επιπτώσεις στον εγκέφαλο ερευνώνται συστηματικά, μιας που προς το τέλος της εγκυμοσύνης αρχίζει η εναπόθεση μυελίνης στα νευρικά κύτταρα και οργανώνεται ο εγκέφαλος. Οι μαθησιακές δυσκολίες, η εμφάνιση αυτισμού και Asperger, είναι επίσης τομείς που συσχετίζονται ολοένα και περισσότερο με την εβδομάδα γέννησης και με την καισαρική τομή.

Πρόσφατα, έγινε ο διαχωρισμός μεταξύ τελειόμηνα πρόωρου βρέφους (37-38 εβδομάδες) και τελειόμηνου βρέφους (39-41 εβδομάδες), ενώ στη 42η εβδομάδα γέννησης χαρακτηρίζεται ως τελειόμηνα όψιμο. Επιπλέον, το μεγαλύτερο ποσοστό γεννά, με αυτόματη έναρξη τοκετού, ανάμεσα 40η με 41η εβδομάδα. Οι περισσότεροι μαιευτήρες, όμως, δίνουν διορία την ΠΗΤ (Πιθανή Ημερομηνία Τοκετού), που αντιστοιχεί στις 40 εβδομάδες, ενώ οι ιατρικές παρεμβάσεις αρχίζουν απο τις αρχές του ένατου, οι επαναληπτικές καισαρικές ορίζονται στις 37-38 εβδομάδες, τα ραντεβού για πρόκληση τοκετού στις 38-40 εβδομάδες. Ως άμεση συνέπεια έχουμε έναν ανώριμο τράχηλο, ένα βρέφος που δεν είναι έτοιμο να γεννηθεί και έναν ακόμη τοκετό που καταλήγει σε καισαρική τομή.

Επιπλέον, τα βρέφη που γεννιούνται με καισαρική τομή, φέρεται να έχουν πιο ανήσυχο ύπνο, πιο συχνούς κολικούς και πιο υψηλά επίπεδα κορτιζόλης στον οργανισμό τους, τομείς που συχνά δείχνουν έλλειψη ψυχικής ευεξίας. Καθώς η ψυχική υγεία της μητέρας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτήν του βρέφους, το βρέφος θα επηρεαστεί από τη διάθεση της μητέρας και τις πιθανές συνέπειες που είχε η καισαρική τομή στη ψυχολογία της. Ο δεσμός προσκόλλησης επηρεάζεται αρνητικά και συχνά είναι αμφιθυμικός και όχι ασφαλής.

Για ποιους λόγους λοιπόν προτιμάται η καισαρική τομή;

Από τους επαγγελματίες υγείας, λόγω ελλειπούς ενημέρωσης ή εκπαίδευσής τους, λόγω ευκολίας και γρήγορης εξέλιξης τοκετού, με μεγάλο κέρδος χρονικό και οικονομικό,και με επίτευξη ενός σίγουρου αποτελέσματος -ένα υγιές δίδυμο, μητέρας-βρέφους, ασχέτως μελλοντικών επιπλοκών.
Από τις γυναίκες, λόγω παραπληροφόρησης, μιας λανθασμένης αντίληψης πως η καισαρική τομή είναι πιο ασφαλής για το έμβρυο, λόγω φόβου πιθανών επιπλοκών, αλλά και των ωδινών.
Από το ιδιωτικό σύστημα υγείας, σαφέστατα λόγω οικονομικού κέρδους, αφού η καισαρική τομή απαιτεί τουλάχιστον τριήμερη περίθαλψη, αναισθησιολόγο, πιθανή παραμονή του παιδιού σε θερμοκοιτίδα.

Τα τελευταία δεδομένα συνηγορούν με απόλυτο τρόπο υπέρ του φυσιολογικού τοκετού, και δη υπέρ του φυσικού τοκετού, χωρίς περιττές παρεμβάσεις, χαρακτηρίζοντάς τον ως «ένεση υγείας στο παιδί», ενώ η καισαρική τομή χαρακτηρίζεται από ειδικούς ψυχικής και περιγεννητικής υγείας ως «βιασμός» του βρέφους, με ανάλογο κόστος για τη μητέρα.

Η πολιτεία θα έπρεπε να λάβει σοβαρά υπόψιν της τα ερευνητικά δεδομένα των τελευταίων ετών, παρέχοντας δωρεάν σεμινάρια ψυχοπροφυλακτικής υγείας και ενημέρωσης σε επικείμενους γονείς, λαμβάνοντας μέτρα για την άμεση μείωση των καισαρικών τομών, καθώς και κυρώσεις σε επαγγελματίες υγείας και φορείς. Αλλά και οι ίδιες οι γυναίκες, καθώς και οι σύντροφοί τους, θα έπρεπε να φροντίζουν για τη σφαιρική ενημέρωσή τους και να μην εναποθέτουν τον τοκετό τους έχοντας τυφλή εμπιστοσύνη στους ισχυρισμούς του προσωπικού τους ιατρού, μόνο και μόνο λόγω ιδιότητας.

Η αλήθεια είναι πως σπάνια οι γονείς εκδηλώνουν επιθυμία για διενέργεια καισαρικής τομής ή πρόκλησης τοκετού. Συνήθως, η απόφαση λαμβάνεται κατόπιν προτροπής, σύστασης ή και απόφασης των επαγγελματιών υγείας, χωρίς να τους έχουν επεξηγηθεί πλήρως τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κάθε μεθόδου, μερικές φορές χωρίς να έχουν ερωτηθεί καν.

Επιπλέον, όταν οι γυναίκες έχουν το κατάλληλο υποστηρικτικό περιβάλλον, που θα τις προετοιμάσει ψυχικά και σωματικά, θα τις καθησυχάσει και θα φροντίσει να τις ενημερώσει για τα οφέλη και την ευεξία που προσφέρει ένας φυσικός τοκετός, είναι σχεδόν σίγουρο πως δεν θα προχωρήσουν σε καισαρική τομή. Η πιθανή ευκολία του σήμερα, αποτελεί σίγουρη δυσκολία του αύριο, και αυτό θα έπρεπε να επικοινωνηθεί στις μέλλουσες μητέρες.Ο σεβασμός στη μέλλουσα μητέρα και στο βρέφος θα έπρεπε να θεωρείται δεδομένος, και όχι δικαίωμα προς διεκδίκηση.

Η γυναικεία φύση γνωρίζει πως να επιτελέσει το έργο της και η κάθε επίτοκος θα έπρεπε να αισθάνεται ασφαλής και δυνατή να φέρει στον κόσμο το παιδί της με τον τρόπο που η ίδια επιθυμεί. Και κάθε βρέφος έχει δικαίωμα να γεννηθεί με τον τρόπο που του αξίζει, όταν το ίδιο αποφασίσει να έρθει στη ζωή.