Βία: τι είναι και με ποιες μορφές εμφανίζεται

Το τελευταίο διάστημα στην επικαιρότητα βρίσκεται η βία για τον λόγο ότι, πολύ σοφά, τα θύματα ξεκίνησαν να σπάνε τη σιωπή τους. Πρόκειται για ένα διαχρονικό και πολυπρόσωπο φαινόμενο που στην πραγματικότητα δεν έπαψε ποτέ να είναι επίκαιρο.

Μπορεί να συμβεί στον καθένα. Συμβαίνει μέσα σε όλες τις διαπροσωπικές σχέσεις. Οικογενειακές, επαγγελματικές, φιλικές και ερωτικές, αλλά μπορεί να διαπραχθεί και από ξένους και αφορά όλες τις ηλικίες και όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Τι είναι η βία και γιατί συμβαίνει;

Βία είναι κάθε συμπεριφορά που ως σκοπό έχει να εξαναγκάσει, να κυριαρχήσει, να πληγώσει και να απομονώσει ένα άτομο. Είναι κάθε μορφή εξουσίας που επιβάλλεται με σκοπό να διατηρήσει την κυριαρχία και τον έλεγχο, τόσο της σχέσης όσο και της συμπεριφοράς του θύματος.

Η βία ορίζεται ως η εσκεμμένη, πραγματική ή απειλούμενη, χρήση εξουσίας και σωματικής δύναμης, που έχει ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό, τη ψυχολογική και σωματική βλάβη, την κακή ανάπτυξη,  τη στέρηση ή ακόμη και τον θάνατο.

Η βία ασκείται κυρίως για την εγκαθίδρυση και την διατήρηση της εξουσίας και του ελέγχου του θύματος και συχνά υποδηλώνει μια ανισορροπία δυνάμεων μεταξύ θύτη και θύματος.

Πρόκειται για μια τραυματική εμπειρία, όπου και με όποια μορφή και αν εκφραστεί, που αφήνει πίσω της έντονα ψυχικά τραύματα. Η επούλωση των ψυχικών τραυμάτων χρειάζεται χρόνο.

Οι άμεσες αντιδράσεις του θύματος συχνά περιλαμβάνουν το σοκ, τον φόβο, τη δυσπιστία, την ενοχή και τη δυσφορία. Οι επιπτώσεις της συχνά περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, το άγχος, την θλίψη, την απομόνωση, την κατάθλιψη, το μετατραυματικό στρες, την ανασφάλεια και την χαμηλή αυτοεκτίμηση. Επίσης, η βία μπορεί να επηρεάσει τραυματικά την προσωπικότητα του θύματος και την συναισθηματική και ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη και ωρίμανση.

Συχνά, είναι πιθανό ως αποτέλεσμα του τραυματικού γεγονότος της βίας, οι γνωστικές λειτουργίες του θύματος να διαταράσσονται. Δηλαδή, μπορεί το άτομο να έχει αποδιοργανωμένη σκέψη και μνήμη και μειωμένη συγκέντρωση.

Επιπλέον, τα άτομα που έχουν υποστεί κάποια μορφή βίας, συχνά αναφέρουν διαταραχές στον ύπνο και στις διατροφικές συνήθειες, καθώς και διάφορα σωματικά συμπτώματα, αφού μπορεί να σωματοποιήσουν όλα τα έντονα συναισθήματα που βίωσαν.

Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που θύματα βίας στράφηκαν στην κατανάλωση αλκοόλ και ουσιών, έτσι ώστε να διαχειριστούν το ψυχικό βάρος, ή κατέληξαν στην αυτοκτονία ως έσχατη λύση προκειμένου να ξεφύγουν από την κατάσταση και την ψυχική δυσφορία που βίωναν.

Επομένως, βία είναι κάθε συμπεριφορά που αποσκοπεί στη δημιουργία και διατήρηση του ελέγχου, δημιουργώντας σωματικό ή και ψυχικό πόνο και μπορεί να συμβεί στον καθένα. Εκφράζεται με πολλούς τρόπους και αποτελεί την παραβίαση των δικαιωμάτων του θύματος.

Ποιες είναι οι μορφές της βίας;

Παρότι οι πλέον γνωστές μορφές βίας είναι η σωματική και η σεξουαλική, η βία δεν είναι μόνο σωματικής και σεξουαλικής φύσεως. Υφίσταται με πολλά πρόσωπα.

Οι αναγνωρισμένες μορφές βίας είναι η σωματική βία, η σεξουαλική βία, η λεκτική βία, η ψυχολογική βία, η πολιτιστική και πνευματική βία, η χρηματοοικονομική βία, η παραμέληση.

Σωματική βία:

Η σωματική βία έχει ως σκοπό την υποταγή του θύματος. Πρόκειται για μια από τις πιο γνωστές μορφές και εκφράζεται είτε ως ένοπλη ή ως άοπλη σωματική βία, μικρής, μεσαίας ή μεγάλης έντασης. Έχει ως αποτέλεσμα τον πόνο και τον εξευτελισμό και μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο ακόμα και για τη ζωή του θύματος. Οι επιπτώσεις της σωματικής βίας, εκτός από τα εμφανή σημάδια, είναι και ψυχοσυναισθηματικής φύσεως. Η σωματική βία επιβαρύνει σοβαρά την ψυχική υγεία του ατόμου, με κύρια συμπτώματα πολλές φορές να είναι ο φόβος, το άγχος, η θλίψη, η ανασφάλεια, η δυσφορία, η απομόνωση, η κατάθλιψη, το μετατραυματικό στρες και οι δυσκολίες στη διατροφή, στον ύπνο και στην καθημερινότητα.

Σεξουαλική βία:

Η σεξουαλική βία είναι η επιβολή της σεξουαλικής πράξης ή κάποιων σεξουαλικών συμπεριφορών που πραγματοποιούνται ενάντια στη θέληση του θύματος. Διαπράττεται όταν ένα άτομο αναγκάζεται να συμμετέχει χωρίς την συγκατάθεσή του, σε οποιασδήποτε σεξουαλική δραστηριότητα.

Πρόκειται για την ανεπιθύμητη σεξουαλική δραστηριότητα, με τον θύτη να χρησιμοποιεί βία, να απειλεί ή να εκμεταλλεύεται το θύμα. Οι άμεσες αντιδράσεις στη σεξουαλική κακοποίηση περιλαμβάνουν το αρχικό σοκ, τον φόβο ή/και τη δυσπιστία για ότι συνέβη. Επιπλέον, τα μακροπρόθεσμα συμπτώματα της σεξουαλικής βίας, συχνά περιλαμβάνουν άγχος, φόβο ή διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Λεκτική βία:

Συχνά θεωρείται ότι η λεκτική βία συμβαίνει μόνο μεταξύ ερωτικών συντρόφων ή μιας σχέσης γονέα-παιδιού. Όμως στην πραγματικότητα μπορεί επίσης να συμβεί σε άλλες οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς και στην εργασία.

Η λεκτική βία είναι η χρήση του προφορικού ή του γραπτού λόγου για την χειραγώγηση και τον έλεγχο ενός ατόμου. Υφίσταται όταν κάποιος χρησιμοποιεί  λέξεις για να χειραγωγήσει, να υποτιμήσει, να τρομάξει, να προσβάλει, να υποτάξει,  να ταπεινώσει, να γελοιοποιήσει ή να ελέγξει το άτομο.

Η λεκτική κακοποίηση δεν αφήνει απτά σημάδια. Ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, συχνά έχει τις ενοχές, τη θλίψη, την κατάθλιψη, το άγχος και την απομόνωση.

Ψυχολογική βία:

Η ψυχολογική βία αποτελείται από τη χρήση απειλής που έχει ως σκοπό την πρόκληση φόβου. Κύριος στόχος του θύτη που ασκεί ψυχολογική βία είναι η απόκτηση του ελέγχου του θύματος.

Είναι μια ύπουλη μορφή βίας και γεμίζει το θύμα με ενοχές. Ως ψυχολογική βία μπορεί να θεωρηθεί η χειραγώγηση και η πίεση ενός ατόμου να κάνει κάτι που δεν θέλει.

Επομένως, κάθε συμπεριφορά που βλάπτει τη συναισθηματική ή/και τη ψυχολογική ακεραιότητα ενός ατόμου, χωρίς απαραίτητα να εμπλέκεται η άσκηση σωματικής βίας, θεωρείται ψυχολογική βία. Πρόκειται επίσης για τη συστηματική υποτίμηση του ατόμου και της ψυχοσυναισθηματικής του κατάστασης. Στόχος του θύτη είναι να ελέγξει, να απαξιώσει, να εκφοβίσει, να απομονώσει και να τιμωρήσει το άτομο. Ο θύτης χρησιμοποιεί ως κύρια μέσα τον φόβο, την υποτίμηση και την ταπείνωση και οι επιπτώσεις στο άτομο είναι ψυχοσυναισθηματικές.

Όπως και η λεκτική βία, έτσι και η ψυχολογική δεν αφήνει απτά σημάδια. Είναι ύπουλη και απίστευτα καταστροφική για την ψυχική υγεία. Οι επιπτώσεις της ψυχολογικής βίας στο θύμα συχνά είναι η θλίψη, οι ενοχές, η δυσπιστία, η απομόνωση, η κατάθλιψη, το άγχος, η ανασφάλεια καθώς και η σωματοποίηση των δυσφορικών συναισθημάτων.

Το άτομο που έχει υποστεί αυτή τη μορφή βίας, μπορεί να αγχώνεται κάθε φορά που ο θύτης το πλησιάζει, η καχυποψία του και για άλλους να αυξάνεται, να αποσύρεται εντελώς και χάνει το ενδιαφέρον του τόσο για τους άλλους όσο και για τον ίδιο του τον εαυτό.

Πολιτιστική και πνευματική βία:

Η πολιτιστική και πνευματική βία αφορούν στον ψυχικό τραυματισμό που έρχεται  ως αποτέλεσμα πρακτικών που αποτελούν μέρος του πολιτισμού, της κουλτούρας, της θρησκείας ή της παράδοσής του ατόμου.

Συνδέονται με μορφές βίας, όπως ο ρατσισμός, η καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ως σκοπό έχουν την χειραγώγηση, την εκμετάλλευση, τον έλεγχο  και την κυριαρχία του ατόμου και συναντώνται καθημερινά στην κοινωνία. Σε αυτήν την μορφή βίας, πτυχές του πολιτισμού όπως η ιδεολογία, τα στερεότυπα και η γλώσσα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δικαιολογήσουν ή να νομιμοποιήσουν την βία που ασκείται στο άτομο.

Οι επιπτώσεις της πολιτιστικής και της πνευματικής βίας στο άτομο συχνά είναι η απόσυρση, η απομόνωση, η θλίψη και το άγχος, καθώς το άτομο μπορεί να νιώσει μεγάλη μοναξιά, διαφορετικότητα και έντονη ψυχική δυσφορία. Και αυτές οι μορφές βίας μπορούν να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση του ατόμου δημιουργώντας έντονα αισθήματα ενοχής.

Χρηματοοικονομική βία:

Η χρηματοοικονομική βία αφορά στον έλεγχο ή/και την κατάχρηση των οικονομικών πόρων ενός ατόμου χωρίς τη συγκατάθεσή του.

Αυτή η μορφή βίας αφορά τον οικονομικό έλεγχο και είναι ποικιλόμορφη. Για παράδειγμα, ένας θύτης μπορεί να πείσει το θύμα να διαχειριστεί με κάποιον τρόπο τα χρήματα του υποθηκεύοντας την περιουσία του, άλλα μπορεί και να ελέγχει ή να παρακρατεί τις καταθέσεις/εισπράξεις του.

Οι επιπτώσεις της χρηματοοικονομικής βίας στο άτομο μπορεί να περιλαμβάνουν την αίσθηση εξάρτησης πλέον από τον θύτη, καθώς μπορεί να χάνεται η οικονομική ανεξαρτησία του ατόμου. Επιπλέον, το άτομο, μεταξύ άλλων, συχνά αισθάνεται μεγάλη ψυχοσυναισθηματική πίεση, ανασφάλεια, άγχος, θλίψη, και δυσφορία.

Παραμέληση/στέρηση:

Η παραμέληση ως μορφή βίας αφορά στην ελλιπή ή πλήρη απουσία  της φροντίδας  από κάποιον που έχει την ευθύνη να την παρέχει. Αναφέρεται στην αδυναμία ενός  προσώπου φροντίδας να παρέχει την κάλυψη των βασικών φυσικών και ιατρικών αναγκών, ενός εξαρτώμενου προσώπου. Πρόκειται για συναισθηματική ή και πρακτική στέρηση ή/και εγκατάλειψη.

Αν και αφορά κυρίως τα παιδιά, μπορεί να συμβεί σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Η κακοποίηση μπορεί να συνυπάρχει με την παραμέληση. Δηλώνει την απουσία κάθε συναισθηματικής υποστήριξης και κάλυψης των βασικών αναγκών επιβίωσης.

Δηλαδή, τόσο οι βασικές ανάγκες επιβίωσης όσο και οι ανάγκες συναισθηματικής εγγύτητας, ασφάλειας, εποπτείας και τρυφερότητα στερούνται πλήρως από το άτομο.

Οι επιπτώσεις της παραμέλησης είναι σαφώς μεγάλης ψυχοσυναισθηματικής και αναπτυξιακής φύσεως. Το άτομο που έχει υποστεί παραμέληση συχνά εμφανίζει συμπτώματα ανασφάλειας, συναισθηματικής αστάθειας και δυσφορίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος, θλίψη και ενοχές. Εκτός από τις δυσκολίες στον ύπνο και στη διατροφή που μπορεί να έχει το άτομο ως αποτέλεσμα της παραμέλησης, μπορεί να επηρεαστεί τραυματικά η προσωπικότητα του και η συναισθηματική και ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη και ωρίμανση.

Τα ψυχικά σημάδια που αφήνει η παραμέληση, ειδικά σε νεαρές ηλικίες, επιδρούν στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και στην στάση ζωής του θύματος απέναντι σε άλλους ανθρώπους.

Η βία είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο.

Για να βάλουμε ένα τέλος σε αυτό χρειάζεται να μιλήσουμε όλοι. Να μιλήσουν όχι μόνο τα θύματα αλλά και όλοι οι άνθρωποι. Επομένως, χρειάζεται συλλογική προσπάθεια αντιμετώπισης της. Καλύπτοντας τη βία ή σωπαίνοντας, η αλυσίδα της μεγαλώνει έχοντας δυσάρεστες συνέπειες.

Χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε όλοι την φωνή μας για να σπάει η αλυσίδα της βίας. Μη ξεχνάμε ότι οπουδήποτε και αν εκδηλωθεί επηρεάζει και την κοινωνία. Επομένως, δεν αποτελεί μόνο προσωπική υπόθεση του θύματος, αλλά και κοινωνικό πρόβλημα που μας αφορά όλους.

Ας επιλέξουμε και ας διαμορφώσουμε τον κόσμο που θέλουμε να ζούμε. Ας αποκτήσουμε όλοι φωνή απέναντι σε αυτό το φαινόμενο για να εξαφανιστεί κάθε είδος βίας.