Το σύνδρομο του απατεώνα: Συνήθεια ή ψυχική διαταραχή

Το 1978 οι κλινικοί ψυχολόγοι Pauline Clance και Suzanne Imes ανακάλυψαν το Σύνδρομο του απατεώνα, γνωστό και ως Σύνδρομο απάτης ή φαινόμενο του απατεώνα. Αναφέρεται σε φιλόδοξα άτομα που αδυνατούν να εσωτερικεύσουν ή να ταυτιστούν με τα επιτεύγματά τους. Τα άτομα αυτά νιώθουν ότι είναι απατεώνες και για αυτό το λόγο δεν αξίζουν την επιτυχία. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι εμφανίζεται, κυρίως, σε γυναίκες με υψηλές επιδόσεις.

Η πεποίθηση αυτή συνοδεύεται από έναν επίμονο φόβο – εμμονή ότι θα εκτεθούν ως ‘απάτη’. Παρά τα εξωτερικά αποδεικτικά στοιχεία της επιτυχίας τους (πχ. ένα βραβείο σε κάποιο διαγωνισμό, ένα βιβλίο best seller κ.ά.) θεωρούν ότι οι δεξιότητες τους είναι απόρροια τύχης ή αποτέλεσμα της επιδέξιας εκ μέρους τους εξαπάτησης των άλλων να πιστέψουν ότι είναι ευφυείς και ικανοί!

Το σύνδρομο  του απατεώνα δεν αντιμετωπίζεται ως ψυχική διαταραχή, ούτε ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας. Σαφώς και έχει υπάρξει αντικείμενο έρευνας για πολλούς ψυχολόγους, αλλά τείνει να μελετάται ως αντίδραση σε συγκεκριμένα ερεθίσματα και γεγονότα και όχι ως ασθένεια.

Αν και παραδοσιακά θεωρείται έμφυτο στοιχείο του χαρακτήρα, η πεποίθηση αυτή δεν έχει αποδειχτεί επιστημονικά. Για αυτόν τον λόγο και δεν περιλαμβάνεται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς σε αυτό το φαινόμενο από ότι άλλοι με βάση συγκεκριμένες κλίμακες μέτρησης της προσωπικότητας.

Ωστόσο, σύμφωνα με ψυχολογική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, 2 στους 5 επιτυχημένους ανθρώπους θεωρούν τον εαυτό τους απάτη! Κοντά σε αυτό, άλλες μελέτες δείχνουν ότι το 70 – 75% όλων των ανθρώπων παγκόσμια, έχουν αισθανθεί ως απατεώνες κάποια στιγμή στη ζωή τους!

4 Χαρακτηριστικά Γυναικών με το Σύνδρομο του Απατεώνα

Σύμφωνα με τους Imes και Clance οι γυναίκες με υψηλές επιδόσεις που παρουσιάζουν το σύνδρομο του απατεώνα έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά συμπεριφοράς:

1. Υπέρμετρη Επιμέλεια

Οι χαρισματικές γυναίκες εργάζονται πολύ σκληρά υπό τον επικείμενο φόβο ότι οι άλλοι θα ανακαλύψουν ότι είναι “απατεώνες.” Πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα αποτρέψουν τους άλλους από  το να σκεφτούν ότι τους εξαπατούν. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο: H υπέρμετρη προσήλωση οδηγεί σε περισσότερους επαίνους και η επιτυχία διαιωνίζει το συναίσθημα του ‘απατεώνα’ και αυξάνει τον κίνδυνο ότι μπορεί να τους ανακαλύψουν.

Επίσης, με την εξαντλητική εργασία αποδεικνύουν στους άλλους ότι η επιτυχία τους δεν οφείλεται σε υψηλό δείκτη νοημοσύνης ή σπάνια χαρίσματα, αλλά στη σκληρή δουλειά. Τέλος, η ‘απατεώνας’ καταλήγει να είναι ‘υπέρ του δέοντος’ προετοιμασμένη και με εμφανή εμμονή στις λεπτομέρειες. Εξαντλείται και συχνά, χάνει τον ύπνο της.

2. Χρήση Γοητείας

Στη συνέχεια, οι προικισμένες γυναίκες χρησιμοποιούν συχνά, τη γοητεία τους, αφενός για να αποσπάσουν την έγκριση και τον έπαινο από τους επόπτες κι αφετέρου για να συνάψουν σχέσεις μαζί τους. Ασυνείδητα λοιπόν, πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο οι ανώτεροι θα τις βοηθήσουν να αυξήσουν τις διανοητικές και δημιουργικές ικανότητες τους, αφού μόνες τους ‘δεν μπορούν’.

Ωστόσο – πάλι στο φάσμα του ίδιου φαύλου κύκλου – στο τέλος, νιώθουν ότι ο έπαινος ή η αναγνώριση που έλαβαν είναι αποτέλεσμα της γοητείας τους και της σχέσης που ανέπτυξαν με τον επόπτη και όχι λόγω των χαρισμάτων τους.

3. Δεν Εκφράζουν τη Γνώμη τους

Οι γυναίκες με τα συναισθήματα του απατεώνα δίνουν στους επόπτες ή καθηγητές τους απαντήσεις που πιστεύουν ότι θέλουν. Αποφεύγουν να πουν τη γνώμη τους ή να εκφράσουν την προσωπική τους σκέψη από φόβο ότι θα είναι λάθος και έτσι θα αποδειχθεί ότι εξαπατούν. Συμμορφώνονται, λοιπόν, με τα θέλω των ανωτέρων τους, γεγονός το οποίο γεννά υποψίες, αυξάνει την αίσθηση του ψεύτικου και άρα της απάτης.

4. Φοβούνται την Απόρριψη

Οι γυναίκες με υψηλές επιδόσεις θεωρούν ότι αν πραγματικά πιστέψουν στον εαυτό τους, τη νοημοσύνη και τις ικανότητες τους οι άλλοι θα τους απορρίψουν! Αποφεύγουν, λοιπόν, να δείχνουν εμπιστοσύνη στα επιτεύγματα τους για να αποφύγουν τη απόρριψη! Πείθουν στην κυριολεξία τον εαυτό τους ότι δεν είναι ευφυείς, ξεχωριστές και χαρισματικές και δεν αξίζουν την επιτυχία που έχουν κατακτήσει!

Σημείωση: Ενώ το σύνδρομο αυτό συναντάται περισσότερο σε γυναίκες, δε σημαίνει ότι δεν ταλαιπωρεί κι ένα ποσοστό αντρών. Επίσης, μέλη μειονοτήτων όπως οι αφροαμερικανοί, μεταπτυχιακοί φοιτητές κι άλλοι επιστήμονες ταλανίστηκαν, ειδικά στην αρχή, με συναισθήματα απάτης.

Διαχείριση και Θεραπεία

Αν τα συναισθήματα αυτά δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, τα θύματα αναπτύσσουν έντονο στρες, άγχος, ιδιαίτερα χαμηλή αυτοπεποίθηση, κατάθλιψη, μελαγχολία με έντονο το συναίσθημα της ντροπής και της ενοχής. Αντανακλούν την ακραία αποτυχία και την προκαλούν! Ζουν με λάθη και αρνητικά σχόλια, καθώς τα μαγνητίζουν! Σπάνια αναζητούν νέες εμπειρίες, περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο καινούρια βήματα στη ζωή τους, αφού ο φόβος της αποτυχίας τους κατακλύζει!

Αρχικά, ένας αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης του εν λόγω φαινομένου είναι η επικοινωνία του θέματος με άλλα άτομα, όσο πιο νωρίς γίνεται στην πορεία της καριέρας τους. Κλειδί στην θεραπεία είναι η αντανάκλαση των συναισθημάτων πάνω σε ομοπαθείς.

Δεύτερον, η θεραπεία γραφής επιτρέπει στο άτομο να οργανώσει τις σκέψεις του, πρώτα γραπτώς. Η γραπτή μαρτυρία του σκοπού των επιτευγμάτων του ατόμου οδηγεί το άτομο να συνδέσει αυτές τις επιτυχίες με την πραγματικότητα. Η θεραπεία γραφής ανακουφίζει άμεσα την αίσθηση ανεπάρκειας του ατόμου, ενώ μια απλή ερασιτεχνική λίστα με θετικά σχόλια, επιτεύγματα και ιστορίες επιτυχίας βοηθά πολύ στη μείωση των επίπονων συναισθημάτων.

Τρίτον, η θεραπεία συνοχής ισχυρίζεται ότι μπορεί να σκαλίσει το μεταιχμιακό σύστημα, στο δεξί ημισφαίριο και τις περιοχές επεξεργασίας συναισθήματος του εγκεφάλου. Οι θεραπευτές συνοχής βοηθούν το άτομο να δει μέσα από βιωματικές αντιπαραθέσεις ότι η αυτοκριτική δεν ταιριάζει με τον πυρήνα συναισθηματικής κατανόησης του εαυτού τους.

Γενικά, η ανάπτυξη ενός ισχυρού συστήματος υποστήριξης με θετικό σχολιασμό σχετικά με τις επιδόσεις του ατόμου και οι συζητήσεις σχετικά με το σύνδρομο του απατεώνα σε τακτική βάση, είναι επιτακτική ανάγκη και βάλσαμο για εκείνους που αντιμετωπίζουν το σύνδρομο.

Σημείωση: Υπάρχουν και κρυφά οφέλη σε αυτή την ιστορία. Oι άνθρωποι που δεν πιστεύουν ότι είναι επιδέξιοι στο αντικείμενο τους, έχουν περισσότερη ενσυναίσθηση, γίνονται καλύτεροι ακροατές και εκμαιεύουν εύκολα πληροφορίες. Ως εκ τούτου, εφευρίσκουν ευκολότερα καινοτόμες ιδέες και λύσεις.

Εσείς ;

Μήπως βρίσκεστε ανάμεσα στο 70 – 75% των ανθρώπων που έχουν βιώσει συναισθήματα απάτης, όπως η Gigi Hadid; Αν ναι, επικοινωνήστε το! Μπορεί να ανακαλύψετε ότι δεν είστε οι μόνοι. Καταγράψτε τις επιτυχίες σας σε ένα χαρτί. Ξεκινήστε να διαβάζετε αυτό το χαρτί σε καθημερινή βάση! Δεν είναι δύσκολο!

Πηγές: www.el.wikipedia.org, www.psychologynow.gr, www.iefimerida.gr, www.jenny.gr, www.oneman.gr