Το φαινόμενο του φωτοστέφανου: η αλλαγή αντίληψης του ανθρώπου

Ο άνθρωπος στην καθημερινότητά του περιτριγυρίζεται από πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους. Ωστόσο, παρατηρείται ότι ελκύεται κατά κύριο λόγο από ανθρώπους που του είναι αρεστοί. Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να είναι όμορφοι ή να έχουν πετύχει σε κάτι ή να είναι εμφανισιακά πιο επιμελής. Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσεγγίζουν το άτομο με αποτέλεσμα να προσκομίζει μετέπειτα σε αυτούς τους ανθρώπους μόνο θετικά πράγματα. Αυτή η συμπεριφορά ονομάζεται φαινόμενο του φωτοστέφανου (Halo Effect). Κατατάσσεται ως ένα είδος γνωστικής προκατάληψης. Η γνωστική προκατάληψη είναι ένα είδος συμπεριφοράς απέναντι σε ένα άτομο που εντυπωσιάζει και μέσω αυτού επηρεάζει τον τρόπο σκέψης και πράξης των υπολοίπων ανθρώπων. Με άλλα λόγια, αν ένας άνθρωπος είναι ωραίος/α θα υποθέσει κάποιος ότι είναι και έξυπνος/η.

Ιστορική αναδρομή

Το Halo Effect δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, καθώς υπάρχει εδώ και έναν αιώνα. Ο όρος πρωτοεμφανίστηκε το 1920 από τον ψυχολόγο Έντγουαρντ Θόρτνταϊκ σε άρθρο του “Το συνεχές λάθος των ψυχολογικών μετρήσεων”. Ο επιστήμονας μελετούσε τις συμπεριφορές που είχαν τα ανώτερα στελέχη ενός στρατού απέναντι στους στρατιώτες. Τους ζήτησε να αξιολογήσουν τους κατώτερούς τους βάση μιας σειράς από χαρακτηριστικά όπως ηγεσία, ευφυΐα, αξιοπιστία, πίστη και φυσική εμφάνιση. Στόχος της έρευνας ήταν να παρατηρήσει αν ορισμένα χαρακτηριστικά θα είχαν την ίδια εκτίμηση με άλλα διαφορετικά. Το αποτέλεσμα ήταν πως όσα ορισμένα χαρακτηριστικά ήταν στη βαθμολογική κατάταξη ψηλά, αντίστοιχα θα ήταν και τα άλλα. Το ίδιο ακριβώς έγινε και με την αρνητική βαθμολογία.

Τα αποτελέσματα αυτού του πειράματος οφείλονται καθαρά στην ελκυστικότητα. Παραδείγματος χάρη, αν γνωρίσει κάποιος ένα άτομο και το θεωρεί από τη πρώτη στιγμή ελκυστικό, αυτομάτως θα θεωρεί ότι έχει θετικά χαρακτηριστικά. Το αντίστοιχο θα ισχύει και για έναν άνθρωπο που δεν θα είναι ελκυστικός. Να αναφερθεί ότι στο συγκεκριμένο πείραμα έπαιξε σημαντικό ρόλο και η γνωριμία που υπήρχε ήδη. Οι ανώτεροι ήξεραν ποιους θα αξιολογήσουν, συνεπώς θα είχαν ήδη δική τους γνώμη για τον καθένα. Σε αυτή τη περίπτωση ταιριάζει και πάρα πολύ η φράση “τον πήρε με καλό μάτι” καθώς η πρώτη εντύπωση μετράει.

Παρατηρήσεις για το φαινόμενο του φωτοστέφανου:

• Χώρος εργασίας:
  

  Το φαινόμενο του φωτοστέφανου ειδικά στο τομέα της εργασίας εφαρμόζεται παντού. Από καταστήματα με ενδύματα, καφετέριες μέχρι στέλεχος εταιρίας ή πολιτευόμενος. Η ελκυστικότητα θα δώσει στο άτομο το πλεονέκτημα να πάρει προαγωγή ή να αποκτήσει κάποια προτερήματα. Αν ήδη βέβαια βρίσκεται σε υψηλή θέση, μπορεί να προσεγγίσει τους κατώτερούς του ώστε να συμφωνούν μαζί ή να κάνουν κάτι. Αυτή η αντιμετώπιση καθιστά άδικη για τους υπόλοιπους εργαζομένους που θα έχουν περισσότερα προσόντα. Το ευνοημένο άτομο συνήθως αξιολογείται για ένα χαρακτηριστικά που ως συνέπεια επηρεάζει το συνολικό αποτέλεσμα. Παραδείγματος χάρη, αν μια εμφανίσιμη κοπέλα εργάζεται σε ένα χώρο αισθητικής, όλες οι πελάτισσες θα επιθυμούσαν να εξυπηρετηθούν από αυτήν. Αυτό οφείλεται στο σκεπτικό ότι εφόσον είναι περιποιημένη έχει πολλές γνώσεις στο χώρο της αισθητικής. Συνεπώς έχουν την ψευδαίσθηση ότι θα τους κάνει ίδιες εκθαμβωτικές σαν την υπάλληλο.

• Χώρος θεάματος / Hollywood:

  Στο χώρο της showbiz παρατηρούνται άτομα με καλλίγραμμα σώματα, αψεγάδιαστα πρόσωπα και εκπέμπουν οικειότητα. Αυτά τα άτομα αντίστοιχα παρατηρείται ότι πρωταγωνιστούν σε πολλές ταινίες ή κάνουν καλές πράξεις όπως δωρεές. Υπάρχουν φυσικά και άλλοι άνθρωποι που κάνουν ακριβώς τα ίδια όμως δεν τους γνωρίζει ο κόσμος. Η συγκεκριμένη επιλεγόμενη μνήμη ενός διάσημου προσώπου γίνεται λόγω ελκυστικότητας. Ανέκαθεν ο άνθρωπος θα επιθυμήσει να δει μια ταινία με τον/ην αγαπημένο/η του ηθοποιό διότι τον θαυμάζει ή ταυτίζεται. Αντίστοιχα συμβαίνει με τον/ην τραγουδιστή/τρια. Μέσω της ελκυστικότητας ο διάσημος αποκτάει περισσότερη φήμη και παράλληλα περισσότερα χρήματα. Πολλοί άνθρωποι τον παρακολουθούν και εύκολα μπορεί να χειραγωγήσει τους θαυμαστές του. Αυτό μπορεί να γίνει και με την αγορά ενός προϊόντος ή την παρακολούθηση μιας ταινίας.

• Εκπαίδευση:

  Το φαινόμενο του φωτοστέφανου δρα μέχρι και με γνώμονα τα παιδιά. Ένας εκπαιδευτικός μπορεί να αξιολογήσει ένα παιδί μόνο από τη συμπεριφορά του. Το παιδί, ανεξαιρέτως ηλικίας, αν παρουσιάσει ότι είναι σαν παιδί καλός, αυτομάτως θα θεωρείται γενικά καλός. Ο δάσκαλος έτσι θα επηρεαστεί και πολύ πιθανό να διαφοροποιηθεί η κρίση του στα διαγωνίσματα που θα κάνει ο μαθητής. Σε αυτή τη περίπτωση υπάρχει μια αδικία προς τα υπόλοιπα παιδιά. Πολύ πιθανό αυτό το παιδί να μην είναι καλός μαθητής και αυτοί που είναι να μην επαινούνται.

• Δημόσιοι χώροι:

  Έχει παρατηρηθεί έπειτα από πείραμα ότι ακόμη και σε δημόσιους χώρους υπάρχει διάκριση. Στο πείραμα που διεξήχθη στο Λονδίνο δύο διαφορετικές κοπέλες ήθελαν να ανεβάσουν τις βαλίτσες τους από τις σκάλες. Η ελκυστική γυναίκα το κατάφερε πιο γρήγορα από τη μη ελκυστική. Έπειτα, η ελκυστική γυναίκα ζητούσε αν μπορούσαν να της δανείσουν χρήματα και το κατάφερε και αυτό. Φαίνεται ότι η προσιτή κοπέλα είχε τη δυνατότητα να αποκτήσει ό,τι επιθυμούσε.
  Η συνέχεια του πειράματος διαδραματίστηκε στη Νέα Υόρκη με δύο άντρες. Η διαφορά τους ήταν το ύψος, ένας ήταν ψηλός ενώ ο άλλος κοντός. Στόχος να παρατηρηθεί ποιος πιστεύουν ότι είναι πιο πετυχημένος στη δουλειά του. Τον ψηλό άντρα τον έκαναν για γιατρό ή δικηγόρο κατά κύριο λόγο και ότι έχει καλό εισόδημα. Αντίθετα, ο κοντός άντρας φαινόταν σεφ, δυστυχισμένος, σύμφωνα με τους περαστικούς και με χαμηλό μισθό.