Οι δυσκολίες και οι αντιξοότητες αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της ζωής μας. Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι οι άνθρωποι, στη διάρκεια της ζωής τους έχουν κληθεί να αντιμετωπίσουν τουλάχιστον μια απαιτητική κατάσταση. Η σημερινή συνθήκη με την πανδημία του covid-19 αποτελεί μια τέτοια κατάσταση, που σύσσωμη η ανθρωπότητα διαχειρίζεται αυτή τη στιγμή. Οι επιστήμονες τα τελευταία χρόνια ερευνούν το γιατί κάποιοι από τους ανθρώπους καταφέρνουν να ανακάμψουν και να βγουν πιο δυνατοί από τις αντιξοότητες και κάποιοι όχι. Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τους μεν από τους δε; Συγκλίνουν στο ότι αυτοί που το καταφέρνουν μοιράζονται κάτι κοινό: είναι ψυχικά ανθεκτικοί. Τι εννοούμε όμως με τον όρο ψυχική ανθεκτικότητα και τι γνωρίζουμε για αυτήν μέχρι στιγμής;
Η σημασία του όρου
Ο όρος ψυχική ανθεκτικότητα στην αγγλική γλώσσα ονομάζεται resilience και προέρχεται από την λατινική λέξη resiliο, η οποία σημαίνει ‘αναπηδώ πίσω από τις δυσκολίες’. Η έννοια της ανθεκτικότητας έχει τις ρίζες της στον κόσμο της φυσικής και της μηχανικής. Περιγράφει την ικανότητα ορισμένων υλικών να απορροφούν την ενέργεια, να αντιστέκoνται στη ζημιά και να ανακτούν τη δύναμή τους γρήγορα, όπως π.χ. ένα λαστιχάκι. Μπορεί κάτι παρόμοιο να συμβεί και με τους ανθρώπους; To American Psychological Association ορίζει την ψυχική ανθεκτικότητα ως μια διαδικασία επιτυχούς προσαρμογής του ατόμου στις δυσκολίες, στα τραύματα και στις τραγωδίες της ζωής. Φαίνεται λοιπόν πως η ψυχική ανθεκτικότητα έχει να κάνει με την προσαρμογή σε μια κατάσταση κρίσης και προϋποθέτει αντοχή, ψυχική επάρκεια, ευελιξία και αυτοανόρθωση.
H ανθεκτικότητα είχε αρχικά προσεγγιστεί ως ένα σύνολο μηχανισμών αντιμετώπισης, που υπάρχει εγγενώς στο άτομο, ή μια ικανότητα σε ψυχολογικό ή και σωματικό επίπεδο που επιτρέπει στο άτομο να ανακάμψει ύστερα από αντίξοα γεγονότα. Προχωρώντας ωστόσο και φτάνοντας στο σήμερα, θεωρείται όλο και περισσότερο ως μια δυναμική διαδικασία. Οι επιστήμονες πλέον υποστηρίζουν πως δεν παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή μας οι αντιξοότητες, όσο η ικανότητά μας να τις ξεπεράσουμε και να προχωρήσουμε τη ζωή μας μπροστά. Και η ικανότητα αυτή μπορεί να αναπτυχθεί σε όλους τους ανθρώπους. Όπως υπογράμμιζε και ο φιλόσοφος Επίκτητος, ο άνθρωπος δεν ταράζεται από τις καταστάσεις αλλά από τις ερμηνείες που κάνει για τις καταστάσεις.
Έρευνα πάνω στην ψυχική ανθεκτικότητα
Ο καθηγητής ψυχολογίας Norman Garmezy,ήταν ένας από τους πρώτους ανθρώπους που χρησιμοποίησαν τη μεταφορά της ανθεκτικότητας. Στην έρευνά του σχετικά με τη σχιζοφρένεια, ανακάλυψε κάτι αξιοσημείωτο. Τα παιδιά των ασθενών που υπέφεραν από αυτή την πάθηση δεν κληρονομούσαν συνήθως αυτήν την ασθένεια. Στην πραγματικότητα, έτειναν να έχουν πολύ ανθεκτικές, ικανές και υπερισχύουσες προσωπικότητες. Οι εμπειρίες που ζούσαν στα σπίτια τους, τους επέτρεψαν να διαμορφώσουν αυτό που ο Garmezy όρισε ως «ανθεκτικές προσωπικότητες».
Σε παρόμοιο κλίμα και περίπου την ίδια εποχή, ο Maurice Vanderpol, πρώην πρόεδρος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και Ινστιτούτου της Βοστώνης, παρατήρησε επίσης ότι πολλοί από τους επιζώντες των γερμανικών στρατοπέδων συγκέντρωσης διέθεταν το ίδιο χαρακτηριστικό. Ο νευρολόγος και ψυχίατρος Viktor Frankl συνιστά μια τέτοια περίπτωση. Ο τύπος θεραπείας που ο ίδιος ο Frankl επινόησε και εφάρμοσε στους ασθενείς του είχε αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Βοήθησε τους ανθρώπους να δώσουν νέο νόημα στη ζωή τους και να δημιουργήσουν μια πιο ανθεκτική προσωπικότητα. Θα μπορούσαν τότε να χρησιμοποιήσουν αυτήν την ανθεκτικότητα, ώστε να προχωρήσουν μπροστά στη ζωή τους.
Όταν δεν μπορούμε πια να αλλάξουμε μια κατάσταση, καλούμαστε να αλλάξουμε τους εαυτούς μας.
Viktor E. Frankl
Από τι εξαρτάται η ψυχική ανθεκτικότητα;
Η ανθεκτικότητα επηρεάζεται από ατομικούς, οικογενειακούς αλλά και κοινωνικούς παράγοντες. Υποστηρίζεται από προστατευτικούς παράγοντες, οι οποίοι ενισχύουν την ικανότητα του ατόμου να ανακάμπτει και μειώνεται από παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι θέτουν σε κίνδυνο την ικανότητα ενός ατόμου να ανακάμπτει ύστερα από μία δυσκολία ή τραύμα.
Στρατηγικές οικοδόμησης της Ψυχικής Ανθεκτικότητας
Οι άνθρωποι που διαθέτουν υψηλή ψυχική ανθεκτικότητα, δεν σημαίνει ότι δεν βιώνουν συναισθήματα που συνδέονται με τη θλίψη, το φόβο, το θυμό, την ανασφάλεια ή την αγωνία, σε αντίξοες και κρίσιμες τραυματικές συνθήκες. Η ψυχική ανθεκτικότητα περιγράφεται αλλά και αξιολογείται ως ένα σύνολο χαρακτηριστικών που διευκολύνουν τη θετική διαχείριση και λειτουργική προσαρμογή του ατόμου, σε γεγονότα, αλλαγές και προκλήσεις, κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ας δούμε παρακάτω μερικούς τρόπους ενίσχυσης της συγκεκριμένης ιδιότητας.
-
Νοηματοδότηση
Τα άτομα με μεγάλη ψυχική ανθεκτικότητα αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες ως μαθήματα ζωής μέσα από τα οποία μόνο μαθαίνουν χωρίς να φοβούνται υπερβολικά ή να νιώθουν ντροπή και οίκτο για τον εαυτό τους. Σε καθημερινό επίπεδο, η ασχολία επίσης με πράγματα που δίνουν την αίσθηση της ολοκλήρωσης και του σκοπού κάθε μέρα δύναται να βοηθήσει. Ορίσε στόχους που θα σε βοηθήσουν να ατενίζεις προς το μέλλον με νόημα.
-
Υγιείς σκέψεις
Αποδέξου την αλλαγή, καθώς αυτή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής. Αυτό σημαίνει πως κάποιοι στόχοι ή ιδέες σου ενδέχεται να μην είναι εφαρμόσιμοι σε όλα τα στάδια της ζωής σου. Η αποδοχή ότι τα πράγματα αλλάζουν σε βοηθάει να εστιάσεις στις καταστάσεις που μπορείς να αλλάξεις.
-
Αυτοφροντίδα
Ιδιαίτερα σημαντική πρακτική για να καλλιεργήσεις την ψυχική ανθεκτικότητα. Το να υιοθετήσεις υγιεινό τρόπο ζωής, όπως σωστή διατροφή, επαρκή ύπνο, ενυδάτωση και τακτική εκγύμναση δυναμώνει το σώμα σου με τέτοιο τρόπο ώστε να προσαρμόζεσαι ικανοποιητικά στις στρεσσογόνες καταστάσεις.
-
Δημιουργία εσωτερικής έδρας ελέγχου
Η εσωτερική έδρα ελέγχου περιγράφει την πεποίθηση ότι το άτομο ελέγχει τη ζωή του, γνωρίζοντας ότι ανεξαρτήτως των γεγονότων αυτό αποφασίζει πώς θα αντιδράσει και σε τι επιλογές θα καταλήξει. Οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται από την εξωτερική έδρα ελέγχου αποδίδουν την πορεία της ζωής τους σε εξωτερικούς παράγοντες όπως η μοίρα, οι άλλοι άνθρωποι, κάποια ανώτερη δύναμη υποτιμώντας την επίδραση που έχουν οι ίδιοι στη ζωή τους. Αν κατατάσσεις στον εαυτό σου στη δεύτερη κατηγορία, αναζήτησε με ποιον τρόπο μπορείς να το αλλάξεις αυτό.
-
Υποστηρικτικό δίκτυο
Το να έρχεσαι σε επαφή με άτομα που σε κατανοούν σου υπενθυμίζει ότι δεν είσαι μόνος/η στις δυσκολίες. Επικεντρώσου στο να βρεις ανθρώπους άξιους εμπιστοσύνης και συμπονετικούς οι οποίοι αντιλαμβάνονται και αποδέχονται όλα σου τα συναισθήματα, πράγμα που υποστηρίζει την ψυχική ανθεκτικότητα.
Πότε η αναζήτηση βοήθειας κρίνεται απαραίτητη;
Η αναζήτηση βοήθειας είναι ζωτικής σημασίας για την καλλιέργεια της ανθεκτικότητας. Για κάποιους ανθρώπους , οι παραπάνω στρατηγικές ενδέχεται να μην αποβούν ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας διαθέτει τη γνώση να υποδείξει τις κατάλληλες μεθόδους ανάπτυξης της ανθεκτικότητας. Η έλλειψη της λειτουργικότητας του ατόμου σε βασικές δραστηριότητες της καθημερινότητας αποτελεί προειδοποιητικό σημάδι για το πότε ένα άτομο μπορεί να αναζητήσει επαγγελματική βοήθεια.
Κλείνοντας, ας φέρουμε στη μνήμη το ρητό του δικού μας Καζαντζάκη: Η πέτρα, το σίδερο, το ατσάλι δεν αντέχουν. Ο άνθρωπος αντέχει.
Πηγές:
- Viktor Frankl’s Teachings on Resilience. Ανακτήθηκε από www.exploringyourmind.com (Τελευταία πρόσβαση στις 14/11/2020)
- Οικοδομώντας Ψυχική Ανθεκτικότητα. Ανακτήθηκε από www.psychologist-thessaloniki.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 14/11/2020)
- Τι είναι η ψυχική ανθεκτικότητα; Ανακτήθηκε από www.klimaka.org.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 14/11/2020)
- Έδρα ελέγχου. Ανακτήθηκε από www. psygrams.com (Τελευταία πρόσβαση στις 14/11/2020)
