Πρωταπριλιά: ψέμα και αλήθεια σε μια φάρσα

Προέλευση του εθίμου:

Την Πρωταπριλιά συνηθίζεται, λόγω εθίμου, να λέμε κάποιο καλοπροαίρετο ψέμα. Για το έθιμο αυτό υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές για την προέλευσή του.

1. Το έθιμο προέρχεται από τους ψαράδες Κέλτες που -με δόση υπερβολής- καυχιούνταν για την επιτυχία τους στο ψάρεμα. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε πρώτη Απριλίου.
2. Μέχρι το 1564, οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1^η Απριλίου. Αυτό όμως άλλαξε επί Καρόλου του 9^ου και η Πρωτοχρονιά μεταφέρθηκε την 1^η Ιανουαρίου, γεγονός που έκανε μια μερίδα πολιτών να αντιδράσει και να συνεχίσει να γιορτάζει τον ερχομό του νέου χρόνου την 1^η Απριλίου. Όσοι συνετίστηκαν τους έστελναν κοροϊδευτικά δώρα. Αυτή η συνήθεια μετατράπηκε σε έθιμο με το πέρασμα του χρόνου.

Το έθιμο της Πρωταπριλιάς στην Ελλάδα:

Το έθιμο έφτασε και στην Ελλάδα και τα «αθώα» ψέματα λέγονται με σκοπό να ξεγελάσουν το υποψήφιο θύμα.

Σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλον, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες, πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του. Επίσης, το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς, θεωρούν μερικοί, ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος θα χηρέψει γρήγορα.

Σύμφωνα με τον Δημήτριο Λουκάτο -λαογράφο και πανεπιστημιακό- το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο “ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή” όπως είναι η αρχή του μήνα, τόσο για τον Μάρτιο όσο και τον Απρίλιο, υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα “αντίμετρα”.

Επίσης,  ο Έλληνας λαογράφος και πανεπιστημιακός Γεώργιος Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη ψευδολογία παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού. Έτσι ώστε, να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.

Εγκέφαλος και ψέμα:

Όταν κάποιος λέει ψέματα ενεργοποιείται ο μετωπιαίος λοβός, που χρησιμοποιείται για να διαστρεβλώσει μία αλήθεια. Επίσης, ενεργοποιείται και το μεταιχμιακό σύστημα εξαιτίας του μεγάλου άγχους που έχουμε όταν λέμε ψέματα. Ταυτόχρονα, ενεργοποιείται και ο κροταφικός λοβός που ψάχνει τη μνήμη μας για να βεβαιωθεί ότι τα ψέματα που λέμε είναι -όσο το δυνατόν- πιο αληθοφανή και συμβατά με τα γεγονότα.

Ωστόσο, όταν λέμε την αλήθεια, λειτουργούν λιγότερα τμήματα του εγκεφάλου, αφού δεν υπάρχει ο παράγοντας του άγχους και της προσπάθειας να κατασκευάσουμε μία αληθοφανή ιστορία.

Σύμφωνα με έρευνες, οι παθολογικοί ψεύτες έχουν 26% περισσότερη λευκή ουσία στον προμετωπιαίο φλοιό, ώστε να πλάθουν ευκολότερα ιστορίες.

Γλώσσα του σώματος και ψέμα:

Όσο κι αν προσπαθεί να κρυφτεί κάποιος που λέει ψέματα, ποτέ δε θα μπορέσει να το κάνει με τέλειο τρόπο. Το σώμα αντιδρά στο ψέμα. Έτσι οι άνθρωποι που ψεύδονται κάνουν χαρακτηριστικές κινήσεις.

1. Καλύπτουν το στόμα: εκείνος που ψεύδεται ασυνείδητα καλύπτει το στόμα με το χέρι του ή τα χείλη του με τα δάκτυλά του, στην προσπάθεια του να καλύψει τις αναλήθειες που ξεστομίζει.
2. Το βλέμμα: Μιας και τα μάτια λένε πάντα την αλήθεια, όταν κάποιος ψεύδεται δεν μπορεί να κοιτάξει τον συνομιλητή του στα μάτια. Το βλέμμα χαμηλώνει ή περιφέρεται δεξιά και αριστερά, μέχρι να σταματήσει να μιλά και κατά τη σιωπή εστιάζει κάπου αλλού. Υπάρχουν κάποιες φορές που εκείνος που λέει ψέματα κοιτά τους συνομιλητές τους έντονα στα μάτια προκειμένου να γίνει πιστευτός. Είναι μια επιθετική στάση του σώματος προκειμένου να επιβάλλουν τα αναληθή λόγια τους.
3. Επιθετική στάση: Εκτός από το έντονα εστιασμένο βλέμμα , η επιθετικότητα είναι χαρακτηριστικό εκείνων που ψεύδονται. Στην προσπάθειά τους να μην αποκαλυφθούν, γίνονται επιθετικοί, ευερέθιστοι και αντιδρούν με φωνές, ώστε να θολώσουν τα νερά.
4. Αλλάζει ο ρυθμός της αναπνοής: Όταν αναστατώνεται ο άνθρωπος, όπως στην περίπτωση του ψέματος, αλλάζει και ο καρδιακός ρυθμός με αποτέλεσμα να αλλάζει και ο ρυθμός της αναπνοής.
5. Ακατάπαυστη ομιλία: Στην προσπάθεια να πείσουν τον συνομιλητή τους ότι λένε την αλήθεια και να γίνουν πιστευτοί, μιλούν ακατάπαυστα, δίνοντας πολλές λεπτομέρειες και επαναλαμβάνοντας διαρκώς τις ίδιες φράσεις.

Έτσι, όταν κάποιος ψεύδεται, το σώμα του αντιδρά με τη δική του αλήθεια.

Ψέμα και αλήθεια:

Αναρωτηθήκαμε για το είδος των ψεμάτων που ξεστομίζουμε -ελαφρά τη καρδία- εκείνη τη μέρα; Σίγουρα είναι ψέματα που θα κάνουν το «θύμα» μας να φοβηθεί, να τρομάξει ίσως και να πονέσει. Όμως, για να τρομάξει, φοβηθεί ή πονέσει κάποιος εξαιτίας κάποιου άλλου, θα πρέπει ο τελευταίος να έχει «χτυπήσει» κάποιες ευαίσθητες χορδές του θύματος. Άρα, το δικό μας ψέμα συγκρούεται με τη αλήθεια του άλλου-θύματος και προκαλεί γέλιο -άρα ευχαρίστηση- σε εμάς και αναστάτωση -με κάθε δύσκολο συναίσθημα που μπορεί να εμπεριέχει- στο «θύμα».

Έτσι το ψέμα με την αλήθεια μπλέκονται και δημιουργούν το «υπέροχο» έθιμο της Πρωταπριλιάς και… «την πάτησες φίλε μου».