Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο

Η αγαπημένη λέξη της νευρολογίας είναι η “έλλειψη”, η σημείωση μιας βλάβης ή ανεπάρκειας στη νευρολογική λειτουργία, όπως έλλειψη: λόγου, γλώσσας, μνήμης, όρασης, επιδεξιότητας, ταυτότητας κ.α . Για όλες αυτέ τις δημιουργίες υπάρχουν και ξεχωριστές ονομασίες: αφωνία, αφημία, αφασία, αλεξία, απραξία, αγνωσία, αμνησία, αταξία – μια λέξη για κάθε νευρική ή ψυχολογική λειτουργία, την οποία οι ασθενείς έπειτα από βλάβη, ασθένεια ή τραυματισμό μπορεί να χάσουν.

Μία από τις πιο αξιοσημείωτες περιπτώσεις του περίφημου νευρολόγου Όλιβερ Σακς είναι “Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο“, η οποία αναφέρεται στον Δρ. Π. που διαγνώστηκε εν τέλει με οπτική αγνωσία.

Ο Δρ. Π. ήταν ένας εξαιρετικός μουσικός, ο οποίος είχε υπάρξει για πολλά χρόνια τραγουδιστής, ενώ μετέπειτα αφοσιώθηκε στη διδασκαλία στο Τοπικό Μουσικό Σχολείο της πόλης του. Ήταν τότε, μέσα από τις σχέσεις του με τους μαθητές του, που φανερώθηκαν τα πρώτα συμπτώματα. Κάποιες φορές οι μαθητές θα παρουσιάζονταν σε εκείνον, μα ο Δρ. Π. δε θα τους αναγνώριζε ή καλύτερα, δε θα αναγνώριζε τα πρόσωπα τους, αλλά μόνο της φωνή τους. Αυτό του δημιούργησε προβλήματα άγχους, φόβου, ντροπής, αλλά και διακωμωδίας.  Ο Δρ. Π. όμως όχι μόνο δεν αναγνώριζε πρόσωπα, αλλά έβλεπε πρόσωπα εκεί που δεν υπήρχαν: θα χάιδευε κρούνους νερού νομίζοντας πως είναι κεφάλια παιδιών ή απευθυνόταν ευγενικά στα πόμολα των επίπλων μένοντας έκπληκτος κάθε φορά που εκείνα δεν του απαντούσαν.

Θεωρώντας πως ο διαβήτης μπορεί να επηρεάζει την όραση του απευθύνθηκε στον οφθαλμίατρο του, ο οποίος με τη σειρά του τον παρέπεμψε σε νευρολόγο. Κάπως έτσι ο Δρ. Π. γνώρισε τον Όλιβερ Σακς. Στην αρχή δεν μπορούσε να συνειδητοποιήσει ποιο ήταν το πρόβλημα, έπειτα όμως ανακάλυψε πως κάτι ήταν περίεργο. Ο ασθενής τον αντίκριζε με τα αυτιά του κι όχι με τα μάτια του. Τότε, ο κ. Σακς, θέλοντας να ελέγξει τα αντανακλαστικά του, έβγαλε το αριστερό παπούτσι του και έξυσε με ένα κλειδί την πατούσα του κι έπειτα τον άφηνε να βάλει ξανά το παπούτσι του. Προς μεγάλη του έκπληξη, ένα λεπτό αργότερα δεν το είχε βάλει ακόμη. Όταν ο κ. Σακς τον ρώτησε μήπως χρειάζεται βοήθεια, ο Δρ. Π. αρνήθηκε λέγοντας πως έχει ήδη βάλει το παπούτσι του δείχνοντας παράλληλα το πόδι του. Αντιλαμβανόταν, λοιπόν, το πόδι του σαν να ήταν το παπούτσι του. Ύστερα από μερικές μερικώς αποτυχημένες εξετάσεις, ο Δρ. Π. στεκόταν με ένα χαμόγελο επιτυχίας στο πρόσωπο του. Μάλιστα, θεώρησε πως η εξέταση είχε τελειώσει και ξεκίνησε να ψάχνει το καπέλο του. Άπλωσε το χέρι του πιάνοντας το κεφάλι της γυναίκας του προσπαθώντας να το σηκώσει για να το φορέσει. Είχε προφανώς μπερδέψει τη γυναίκα του με ένα καπέλο. Η γυναίκα του, βέβαια, κοιτούσε σαν να ήταν συνηθισμένη σε μια τέτοια συμπεριφορά. Τότε ο κ. Σακς σκέφτηκε πως πρέπει να επισκεφτεί το σπίτι του ασθενούς του.

Όταν, λοιπόν, πήγε στο σπίτι του Δρ. Π. συνειδητοποίησε μόλις τον άκουσε να παίζει και να τραγουδάει στο πιάνο πως ήταν ένας εξαιρετικός μουσικός. Οι κροταφικοί λοβοί του ήταν προφανώς άθικτοι: είχε έναν καταπληκτικό μουσικό φλοιό. Τι συνέβαινε όμως με τον βρεγματικό και τον ινιακό λοβό του ασθενούς και πιο συγκεκριμένα, με τις περιοχές στις οποίες λαμβάνει μέρος η οπτική διαδικασία; Ο κ. Σακς είχε φέρει μαζί του Πλατωνικά στερεά, τα οποία ο Δρ. Π. αναγνώρισε χωρίς καμιά δυσκολία. Έμενε να δει αν θα αναγνώριζε πρόσωπα ρεαλιστικά παρουσιασμένα. Έτσι, άνοιξαν την τηλεόραση πετυχαίνοντας μια ερωτική σκηνή κάποιας ταινίας. Ο Δρ. Π. απέτυχε να αναγνωρίσει τις εκφράσεις του προσώπου της πρωταγωνίστριας. Δεν μπορούσε να συλλάβει το τι συνέβαινε στην ταινία ούτε το ποιος είναι ποιος ή τι φύλο είναι ο καθένας. Τα σχόλια του για τη σκηνή τον έκαναν να φαίνεται σαν είχε έρθει από τον Άρη.

Επόμενη δοκιμασία ήταν η αναγνώριση διάσημων ανθρώπων στην ιστορία και μερικών καρτούν. Η γραφικότητα όμως στις φωτογραφίες και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των απεικονισμένων προσώπων του επέτρεψαν να τους αναγνωρίσει χωρίς κάποια δυσκολία. Ύστερα ο Δρ. Π. τέθηκε να αναγνωρίσει τα πρόσωπα στις φωτογραφίες που υπήρχαν μέσα στο σπίτι. Απέτυχε, όμως, να αναγνωρίσει τόσο τους συγγενείς του όσο και τους φίλους και μαθητές του, εκτός του Αϊνστάιν και τον αδερφό του, τους οποίους αναγνώρισε από τα στοιχειώδη χαρακτηριστικά τους. Τότε, ο κ. Σακς έδωσε το τριαντάφυλλο που φορούσε στο σακάκι του στον Δρ. Π. , ο οποίος το κράτησε όπως ένας μορφολόγος ή βοτανολόγος θα κρατούσε ένα δείγμα κι όχι σαν άνθρωπος που του δόθηκε ένα λουλούδι.

¨Περίπου έξι ίντσες σε μάκρος με μια μπερδεμένη κόκκινη φόρμα κι ένα γραμμικό πράσινο συνημμένο”, είπε ο Δρ. Π.

“Ναι”, είπε ένθερμα ο κ. Σακς, “τι πιστεύει πως είναι;”

“Δεν είναι εύκολο να πει κανείς. Λάχει της απλής συμμετρίας ενός Πλατωνικού στερεού, αλλά ίσως να έχει κάποια ανώτερη συμμετρία από μόνο του. Θα μπορούσε να είναι ίσως ένα λουλούδι.”

“Θα μπορούσε; Μύρισε το.”
“Μα είναι θαυμάσιο. Ένα θαυμάσιο κόκκινο τριαντάφυλλο.”

Φαίνεται πως η πραγματικότητα είχε παρουσιαστεί σε αυτόν μέσω της όσφρησης κι όχι μέσω της όρασης. Μήπως όμως η οπτική του μνήμη και φαντασία ήταν εξίσου άθικτες; Έτσι, ο κ. Σακς του ζήτησε να φανταστεί μία από τις τοπικές πλατείες από τη βόρεια πλευρά και να περπατήσει μέσα από αυτή, μέσω της φαντασίας ή της μνήμης του, και να αναφέρει όλα τα κτήρια από τα οποία περνάει. Εκείνος ανέφερα όλα τα κτήρια από τη δεξιά του πλευρά, μα κανένα από αυτά στην αριστερή πλευρά. Φάνηκε μετέπειτα πως η αναπαράσταση προσώπων δεν ήταν δυνατή, μα η αναπαράσταση σχημάτων είχε μείνει άθικτη ή ίσως πάλι να αυξήθηκε. Γι`αυτό και όταν προκάλεσε τον Δρ. Π. σε μια φαντασιωσική παρτίδα σκάκι, δεν αντιμετώπισε κανένα πρόβλημα στο να φανταστεί την σκακιέρα ή τις κινήσεις που θα έκανε, ενώ μάλιστα κατέληξε να κερδίζει το παιχνίδι.

Όταν η εξέταση έλαβε τέλος, η κ. Π τους προσκάλεσε στο τραπέζι όπου υπήρχε καφές και πολλά διάφορα γλυκά. Εκεί, ο Δρ. Π ξεκίνησε ξέγνοιαστα, αδιάφορα και αυθόρμητα να τρώει δίχως σταματημό σιγοτραγουδώντας, όταν ένας απρόσμενος ήχος διέκοψε τον ειρμό του. Ο Δρ. Π. είχε σταματήσει να τρώει κοιτώντας χαμένος γύρω του με πλήρη άγνοια του τι συνέβαινε· έβλεπε μα δεν έβλεπε πλέον το τραπέζι γεμάτο με γλυκά, μέχρι που η γυναίκα του έβαλε λίγο καφέ κι εκείνος ξύπνησε με τη μυρωδιά του δίνοντας έτσι συνέχεια στη λαιμαργία του, καθώς η μελωδία συνέχιζε. Ο κ. Σακς ρώτησε τη γυναίκα του πώς κάνει το οτιδήποτε στην καθημερινότητα του. Η κ. Π. του εξήγησε πως κάνει τα πάντα τραγουδώντας δίχως δυσκολία, όμως αν τον διακόψουν χάνει το νήμα των κινήσεων του. Σημείωσε πως δεν μπορεί να κάνει τίποτα εάν δεν το μετατρέψει σε τραγούδι.

Τέλος, όταν ο Δρ. Π. ρώτησε να μάθει τι ακριβώς συνέβαινε σε αυτόν, ο κ. Σακς του απάντησε πως δεν μπορεί να διευκρινίσει τι ακριβώς πήγαινε λάθος στην περίπτωση του, αλλά μπορεί να του υπογραμμίσει τι είναι σωστό. “Είσαι ένας εκπληκτικός μουσικός και σε μια περίπτωση όπως η δική σου, η ζωή σου συνίσταται ως επί το πλείστον από μουσική. Η μουσική, λοιπόν, αποτελεί το κέντρο της ζωής σου, τώρα όμως πρέπει να μετατρέψεις ολόκληρη τη ζωή σου σε μουσική”.

Πηγή:

Sacks, O. (1985). The man who mistook his wife for a hat and other clinical tales. US: Summit Books