Δικαιολογίες: Μία μάταιη προσπάθεια αποποίησης των ευθυνών μας

Ένα αρκετά κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ πολλών από εμάς είναι το να λέμε δικαιολογίες για διάφορες καταστάσεις. Συνήθως, όταν δεν καταφέρνουμε να ανταπεξέλθουμε με μία υποχρέωση, αρχίζουμε να δικαιολογούμε τη δράση μας. Αυτό, κάποιες φορές, μπορεί να μη γίνεται αντιληπτό από τους άλλους και τελικά ίσως αποφεύγουμε τις όποιες συνέπειες θα είχε η πράξη μας. Όμως, η επανειλημμένη αυτή κατάσταση θα μπορούσε να μας “προδώσει” και να μας φέρει σε πολύ άσχημη θέση, ειδικά όταν πρόκειται για το περιβάλλον εργασίας μας.

Ουσιαστικά, το να λέει κανείς δικαιολογίες συνιστά μια πράξη εκλογίκευσης. Η εκλογίκευση είναι μηχανισμός άμυνας και συγκεκριμένα, μία ασυνείδητη προσπάθεια αποφυγής αντιμετώπισης των βασικών λόγων συμπεριφοράς. Την εισήγαγε ο Φρόυντ στην κλασική ψυχαναλυτική θεωρία του. Χρησιμοποιώντας κάποιος αυτό τον τρόπο, επιχειρεί να απλουστεύσει και να εκλογικεύσει τους λόγους που έδρασε με μία συγκεκριμένη μέθοδο, ελπίζοντας ότι θα έχει ευνοϊκή μεταχείριση από τους άλλους. Για παράδειγμα, έστω ότι έκανε ένα σοβαρό λάθος στο σχεδιασμό ενός ταξιδιού του με φίλους. Καθώς προσπαθεί να δικαιολογηθεί, αναφέροντας λογικοφανή (και όχι λογικά) επιχειρήματα, το κατορθώνει. Έτσι, οι υπόλοιποι δεν αντιλαμβάνονται τη χαμηλή προετοιμασία του για αυτό το θέμα.

Για ποιο λόγο καταφεύγουμε στις δικαιολογίες;

Όπως υποστηρίζουν ψυχολόγοι, όταν αδυνατούμε να κατορθώσουμε κάτι, χρησιμοποιούμε στρατηγικές για να αιτιολογήσουμε τη συμπεριφορά μας με τη μορφή δικαιολογιών. Χάρη σε αυτό, προστατευόμαστε, καθώς οι δικαιολογίες μειώνουν τη συναισθηματική δυσφορία. Το να τις χρησιμοποιούμε είναι μέρος του υποσυνείδητου μηχανισμού αντιμετώπισης που προστατεύει το εγώ μας. Στην αρχή, μπορεί να δουλέψουν υπέρ μας, καθώς μας βοηθούν να ξεφύγουμε και να νιώσουμε λιγότερο άγχος. Ωστόσο, σε μακροπρόθεσμη ανάλυση ίσως αρχίσουμε να κατηγορούμε τον εαυτό μας που δεν πράξαμε κάτι τη στιγμή που έπρεπε. Οι δικαιολογίες μπορούν, επίσης, να επηρεάσουν την επίδοσή μας και το κίνητρο που έχουμε για να επιδιώξουμε το οτιδήποτε. Ως εκ τούτου, υπάρχει περίπτωση να δημιουργηθεί αυτό που είναι γνωστό, ως η “νοοτροπία του θύματος”. Όσοι διαθέτουν αυτό το γνώρισμα, αποφεύγουν την ανάληψη ευθύνης για τις πράξεις τους και πιστεύουν ότι δεν έχουν κανέναν έλεγχο πάνω στη ζωή τους.

Αξίζει, ακόμη, να αναφερθεί ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν δικαιολογίες για να εξηγήσουν τις επιβλαβείς συμπεριφορές τους. Αυτές είναι οι δικαιολογίες με τη μορφή άρνησης ή διαστρέβλωσης πληροφοριών και αναφέρονται ως “απεμπλοκή”. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να δικαιολογεί την αρκετά συχνή κατανάλωση του στο αλκοόλ ή την προτίμησή του στη συχνή ενασχόλησή του με τον τζόγο.

Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε τις δικαιολογίες;

Όσο και αν έχει παγιωθεί αυτός ο τρόπος συμπεριφοράς, εάν επιθυμούμε πολύ να αλλάξουμε αυτή την κατάσταση, υπάρχει τρόπος. Καταρχάς, όπως και σε όλα τα άλλα ζητήματα, είναι βασικό να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε επιρρεπείς σε αυτό το φαύλο κύκλο. Εάν δεν είμαστε σε θέση να το αντιληφθούμε, δε μπορούμε να κάνουμε κάτι για αυτό. Επόμενο και πιο σημαντικό βήμα είναι η πρόληψη αυτής της κατάστασης, διαλύοντάς την με υπεύθυνη δράση. Για παράδειγμα, είναι περισσότερο βοηθητικό να πούμε ότι αναλαμβάνουμε την πλήρη ευθύνη για κάτι, ό,τι κι αν συμβεί, παρά όταν τα “βρούμε” σκούρα, να τα παρατήσουμε με την πρώτη ευκαιρία, επικαλώντας την οποιαδήποτε δικαιολογία. Τέλος, όταν παρατηρούμε ότι τείνουμε να σκεφτόμαστε κάποια δικαιολογία, είναι ωφέλιμο να κάνουμε στον εαυτό μας τις εξής δύο ερωτήσεις:

• Είναι πιθανό για εμένα να αλλάξω αυτή την κατάσταση;
• Αυτό θα βοηθήσει ή θα βλάψει την πρόοδό μου;

Έτσι, ξεκαθαρίζουμε με μεγάλη ακρίβεια κατά πόσο μας εξυπηρετούν οι εκάστοτε δικαιολογίες και αποκτούμε περισσότερη διαύγεια στη σκέψη μας.

Πηγές:

• Excuses. Ανακτήθηκε από https://www.psychologytoday.com/us (τελευταία πρόσβαση 10/10/2021 στις 23:00)
• The Psychology of Excuses: How I Broke Free From A Victim Mindset. Ανακτήθηκε από https://universalowl.com/ (τελευταία πρόσβαση 10/10/2021 στις 23:00)
• Stop Making Excuses and See Your Productivity Rise. Ανακτήθηκε από https://medium.com/ (τελευταία πρόσβαση 10/10/2021 στις 23:00)