Όλοι κάποια στιγμή έχουμε ακούσει για τον Sigmund Freud. Κάποιοι ίσως για τον Carl Jung ή τον Jacques Lacan. Ελάχιστοι, όμως, είναι αυτοί που ξέρουν, πως πολλές γυναίκες υπήρξαν καινοτόμες στον χώρο της ψυχανάλυσης και η συμβολή τους ήταν καίρια για την εξέλιξή της. Δεν ήταν λίγες οι γυναίκες ψυχαναλύτριες που είτε κατά τον καιρό άνθισης της ψυχανάλυσης είτε μετέπειτα βοήθησαν με την εμπνευσμένη σκέψη τους στην διερεύνηση του ψυχικού κόσμου και έδωσαν έναυσμα για περαιτέρω μελέτη της ανθρώπινης ψυχοπαθολογίας. Ας γνωρίσουμε κάποιες από αυτές τις γυναίκες που κόντρα στους κανόνες της εποχής τους δούλεψαν και πέτυχαν να αφήσουν το στίγμα τους μέχρι και σήμερα:
- Melanie Klein
Γεννήθηκε το 1882 στη Βιέννη από οικογένεια Εβραίων. Ξεκίνησε αρχικά ψυχανάλυση για τον εαυτό της από τον Sándor Ferenczi και επηρεασμένη από αυτόν ξεκίνησε να αναλύει παιδιά το 1919. Τα πρώτα παιδιά που ανέλυσε ήταν ο γιος και η κόρη της. Κυρίως επηρεάστηκε από τον Sigmund Freud και τον Karl Abraham αν και στην πορεία διαφοροποιήθηκε σε αρκετά σημεία. Η Klein υπήρξε πρωτοπόρος, καθώς ήταν η πρώτη που ασχολήθηκε με την ψυχανάλυση σε παιδιά. Οι μέθοδοί της υπήρξαν εξίσου πρωτοπόροι καθώς χρησιμοποίησε κατά κόρον το παιχνίδι για την ανάλυση και υποστήριζε πως η ερμηνεία του μπορεί να αποκαλύψει πολλά για το πώς τα παιδιά αντιλαμβάνονται την γονεϊκή συμπεριφορά και για το πώς θα έμοιαζε ο ιδανικός γονιός στα μάτια τους. Επίσης, σταθμό στις ψυχαναλυτικές θεωρίες αποτελούν και τα στάδια της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης που πρότεινε. Συγκεκριμένα, θεωρεί πως με τη γέννηση του το παιδί βρίσκεται στην παρανοειδή-σχιζοειδή θέση, όπου αντιλαμβάνεται τα αντικείμενα διχασμένα- δηλαδή, μόνο καλά (ένστικτο ζωής) ή μόνο κακά (ένστικτο θανάτου) και βιώνει διωκτικό άγχος. Το παιδί όταν ξεπεράσει αυτό το στάδιο βρίσκεται στην καταθλιπτική θέση, όπου αρχίζει να αντιλαμβάνεται τα αντικείμενα σαν όλον χωρίς να ξεχωρίζει τα μέρη τους. Είναι σε θέση να αντιληφθεί ότι ένα πρόσωπο (πχ η μητέρα) μπορεί να του προκαλεί και καλές και κακές εμπειρίες. Μάλιστα, η επιτυχής περάτωση της καταθλιπτικής θέσης συνεπάγεται ισορροπημένες και υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις στην ενηλικίωση. Η σκέψη της Klein οπωσδήποτε ήταν εμπνευσμένη και άφησε το σημάδι της στην ιστορία της ψυχανάλυσης ενώ είναι μια από τους βασικούς θεωρητικούς των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Η επιρροή της ήταν τόσο μεγάλη όπου το σύνολο των τεχνικών της θεωρούνταν ξεχωριστός τομέας εκπαίδευσης- η λεγόμενη κλαϊνική ψυχανάλυση. Χαρακτηριστικές δημοσιεύσεις: Ψυχανάλυση των παιδιών (1932).
- Anna Freud
Η Anna Freud ήταν η νεότερη από τα έξι παιδιά του Sigmund Freud και γεννήθηκε το 1895 στη Βιέννη. Εκπαιδεύτηκε ως δασκάλα αλλά βοηθώντας τον πατέρα της και αντιπροσωπεύοντας τον σε συνέδρια, δεν άργησε να τη γοητεύσει ο κόσμος της ψυχανάλυσης. Μαζί με την Melanie Klein αποτελούν τις πρώτες που επικεντρώθηκαν στην παιδική ψυχανάλυση. Στα ενδιαφέροντα της Freud κεντρική θέση κατείχε το Εγώ και η διερεύνηση των μηχανισμών άμυνας των παιδιών και εφήβων. Οι δύο αυτές έννοιες αποτελούν κομβικά σημεία στο έργο του πατέρα της, τα οποία μελέτησε η ίδια σε μεγαλύτερο βάθος. Θεωρούσε ότι στην παιδική ψυχανάλυση, η αναλύτρια όχι μόνο αντιπροσωπεύει τη μητέρα στα μάτια του παιδιού αλλά αποτελεί μια δεύτερη αληθινή μητέρα. Επίσης, οι ταραχώδεις συνθήκες του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου της επέτρεψαν να στρέψει το ερευνητικό της ενδιαφέρον στις επιπτώσεις της γονεϊκής αποστέρησης, καθώς πολλά παιδιά εκείνη την εποχή βρέθηκαν μαζικά σε η ιδρύματα. H Anna Freud συνεργάστηκε στενά με τον πατέρα της, χρησιμοποίησε το υλικό του για έρευνα, αφιέρωσε τη ζωή της στην εμβάθυνση του έργου του πατέρα της και στην προστασία του έργου αυτού. Χαρακτηριστικές δημοσιεύσεις: Το εγώ και οι μηχανισμοί άμυνας (1936), Φυσιολογικότητα και παθολογία κατά την παιδική ηλικία (1968)
- Sabina Spielrein
Γεννήθηκε το 1885 από Εβραίους γονείς. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης της φαίνεται ότι είχε πολύ μεγάλη φαντασία ενώ οι σχέσεις με τους γονείς της δεν ήταν καλές και ασκούσαν και οι δύο σωματική βία πάνω της. Σπούδασε ιατρική ενώ παράλληλα εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική με συμπτώματα υστερίας που περιλάμβαναν διάφορα τικ, ακατάσχετο κλάμα και γέλιο και περίεργες γκριμάτσες. Κατά τη διάρκεια της νοσηλείας της αποτέλεσε την πρώτη μελέτη περίπτωσης του Carl Jung με τον οποίο συνεργάστηκε και ερωτεύτηκε. Ήταν η πρώτη που έκανε διατριβή πάνω σε μια μελέτη περίπτωσης σχιζοφρένειας και αλληλογραφούσε στενά με τον Jung και τον Freud, ώστε να εξελίξει τις ιδέες της. Η ίδια επηρέασε τους δύο αυτούς ψυχαναλυτές και αποτέλεσε ψυχαναλύτρια του επίσης σημαντικού ψυχολόγου Jean Piaget. Έκανε αρκετές δημοσιεύσεις και έδινε διαλέξεις για ψυχαναλυτικά και παιδαγωγικά θέματα. Η συμβολή της έγκειται στο ότι υπήρξε η πρώτη ψυχαναλύτρια που ασχολήθηκε με τη γνωστική και γλωσσολογική ψυχανάλυση. Η ζωή της και η σχέση της με τον Jung και Freud περιγράφεται στην ταινία «A Dangerous Method».
- Karen Horney
Γεννήθηκε το 1885 στη Γερμανία. Σπούδασε ιατρική και έκανε για πολλά χρόνια διαλέξεις ψυχανάλυσης στο Ινστιτούτο Ψυχανάλυσης στο Βερολίνο. Θεωρείται νέο-φροϋδική και ήταν από τους πρώτους που διαφώνησε με κάποιες κλασικές φροϋδικές θεωρίες όπως ο φθόνος του πέους, η επίδραση που ασκούν τα σεξουαλικά ένστικτα στην ανάπτυξη και εισήγαγε τον όρο φθόνος της μήτρας: ο φθόνος που νιώθουν οι άντρες προς τις γυναίκες επειδή δεν μπορούν να κυοφορήσουν. Υπήρξε, επίσης από τις πρώτες που ασχολήθηκαν με την φεμινιστική ψυχιατρική και άλλα από τα θέματα που μελέτησε ήταν η νεύρωση, ο ναρκισσισμός και οι θεωρίες περί ιδανικού και αληθινού εαυτού. Χαρακτηριστικές δημοσιεύσεις: Neurosis and Human Growth (1950), Feminine Psychology (1922-37)
