Φαινόμενο placebo: Ποιο μέρος του σώματος τελικά πάσχει;

Θυμάστε τον Nicolas Cage που υποδυόταν έναν αγοραφοβικό εθισμένο στα φάρμακά του στην ταινία Matchstick Men το 2003; Θυμάστε επίσης πως ο ψυχίατρός του του έδινε χάπια που δήθεν ήταν κατάλληλα για την διαταραχή του και πως τελικά τα χάπια αυτά, ενώ ήταν αποτελεσματικότατα στην αντιμετώπιση του προβλήματος του ήρωα, ήταν στην πραγματικότητα χάπια για την εμμηνόπαυση; Αυτό πάνω-κάτω λοιπόν είναι το φαινόμενο placebo (πλασίμπο) ή αλλιώς φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου.

Πιο συγκεκριμένα, φαινόμενο placebo ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο ο ασθενής λαμβάνει εν αγνοία του ένα αδρανές εικονικό φάρμακο, το οποίο από ιατρικής άποψης δεν θα παρείχε καμία βελτίωση στην υγεία του ασθενούς. Το παράδοξο της υπόθεσης είναι πως ο ασθενής παρουσιάζει αισθητή βελτίωση με τη χρήση του εικονικού φαρμάκου. Το placebo ενώ μοιάζει αρκετά παράξενο και σπάνιο, είναι τόσο διαδεδομένο στους ιατρικούς κύκλους, που υπολογίζεται πως το 30% των ασθενών που λαμβάνουν φάρμακα υπόκεινται στο φαινόμενο αυτό.Πολλές αναφορές υπάρχουν για το placebo, όπως αυτή όπου ο στρατιωτικός ιατρός Henry Beecher, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, έχοντας χρησιμοποιήσει κάθε απόθεμα ενέσιμης μορφίνης, έκανε στους σοβαρά τραυματίες ενέσεις φυσιολογικού ορού και παρατήρησε έντονη ανακούφιση στα πρόσωπά τους.

Διάφορες θεωρίες σπεύδουν να αιτιολογήσουν το ανεξήγητο του θέματος, επικρατέστερη όμως φαίνεται να είναι η θεωρία της αυθυποβολής. Κατά τη θεωρία αυτή λοιπόν, το άτομο εντελώς ασυναίσθητα, υποσυνείδητα υποβάλει στον εαυτό του (αυθυποβολή = αυτός+υποβάλλω) την εντύπωση πως όντως το εικονικό φάρμακο μπορεί να το θεραπεύσει. Έτσι ο εγκέφαλος επηρεάζει ψυχολογικά τη λειτουργία του οργανισμού, βοηθώντας τον να απαλλαγεί τελικά από την ασθένεια.

Άλλη θεωρία εξήγησης είναι αυτή των ενδορφινών, όπου ο εγκέφαλος λειτουργεί θετικά στην πρόσληψη του placebo, από αυτή τη θετική στάση προκαλείται έκκριση ενδορφινών και τελικά θεραπεία, καθώς οι ενδορφίνες αποτελούν το φυσικό παυσίπονο του οργανισμού. Ακόμη μια εξήγηση είναι αυτή του Pavlov. Στη θεωρία του Pavlov ο ασθενής σε περίπτωση που εμπιστεύεται τον επιστήμονα υγείας (ιατρό ή φαρμακοποιό) από προηγούμενες επιτυχείς θεραπείες, συνεχίζει να τον εμπιστεύεται και κατά τη χορήγηση εικονικού φαρμάκου.

Το σίγουρο είναι ένα: Ότι παρά την χημική ανικανότητα του placebo να αναστείλει τα συμπτώματα μιας ασθένειας, ο εγκέφαλος είναι αυτός που δίνει λύση στην ασθένεια, με την εντύπωση και μόνο ότι η φαρμακευτική αγωγή που ακολουθεί το άτομο είναι αποτελεσματική.

Στον αντίποδα βρίσκεται το φαινόμενο nocebo, το απολύτως αντίθετο του placebo. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί την σκοτεινή και κακή πλευρά του προαναφερθέντος φαινομένου. Έχει παρατηρηθεί, πως άτομα που έπασχαν από άσθμα πάθαιναν κρίσεις με την χορήγηση εικονικού σπρέι, όταν οι γιατροί προειδοποιούσαν για πιθανές παρενέργειες του φαρμάκου. Το ίδιο όμως σπρέι μπορούσε να θεραπεύσει την κρίση άσθματος ενός άλλου πάσχοντα, ο οποίος ενημερώθηκε πως το φάρμακο είχε κατασταλτική δράση.

Συμπερασματικά, η χρήση του φαινομένου placebo μπορεί να μας κάνει να αντιληφθούμε πολλά πράγματα για την αλληλεπίδραση ψυχολογίας-ιατρικής, καθώς και να μας δημιουργηθούν διάφορα ερωτήματα όπως: Όντως υπάρχουν σημεία του σώματος που πάσχουν και δεν αυτοθεραπεύονται; Χρειαζόμαστε πραγματικά φάρμακα;