Και ποιος δεν μπορεί άραγε να θυμηθεί την εικόνα ενός παιδιού να αντιδρά με επιθετικότητα, φωνές, κλάματα και η συμπεριφορά του να ξεπερνά κατά πολύ τα όρια της λογικής. Το ξέσπασμα θυμού και εκδικητικότητας σύμφωνα με τους επιστήμονες ονομάζεται Εναντιωματική Προκλητική Συμπεριφορά στην παιδική ηλικία (ODD- Oppositional Defiant Disorder). Ανήκει στο ευρύ φάσμα των διαταραχών σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών 5 (DSM-5). Αυτού του είδους η συμπεριφορά δεν αποτελεί ένα σπάνιο φαινόμενο και όμως χρήζει περαιτέρω αποσαφήνισης.
Πώς ορίζεται;
Η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή (ODD- Oppositional Defiant Disorder) σύμφωνα και με το DSM-5 είναι μία συμπεριφοριστική διαταραχή που οδηγεί τα παιδιά και τους εφήβους σε ανυπακοή, θυμό, επιθετικότητα και εκδικητική συμπεριφορά κατά των προσώπων που επιβάλλουν εκάστοτε την εξουσία. Αυτή η συμπεριφορά απευθύνεται συνήθως σε συνομηλίκους, σε γονείς και κηδεμόνες, σε δασκάλους και καθηγητές. Πολύ συχνά η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή (ODD) συνδέεται με την Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ- ADHD)
Συμπτωματολογία
Κοινά σημεία μεταξύ των ατόμων που παρουσιάζουν Εναντιωματική Προκλητική Συμπεριφορά στην καθημερινότητά τους είναι τα έντονα ξεσπάσματα θυμού και επιθετικότητας. Τα άτομα κατά την παιδική ηλικία αδυνατούν να συμμορφωθούν στους έξωθεν κανόνες συμπεριφοράς. Οι ενήλικες ή ακόμη και οι συνομήλικοί τους υφίστανται την άρνηση και την αμφισβήτηση που οδηγεί σε ασυμφωνίες, λογομαχίες και άκρατους τσακωμούς ιδιαίτερα σε θέματα εξουσίας. Ακόμα τα παιδιά αντιδρούν, κατηγορούν τους γύρω τους, συμπεριφέρονται ενοχλητικά και με αγένεια. Τέλος, τα άτομα με Εναντιωματική Προκλητική Συμπεριφορά αψηφούν και μεταθέτουν τα λάθη και την κακή τους συμπεριφορά προβάλλοντας έντονη δυσαρέσκεια και αγένεια σε νουθεσίες και συμβουλές μεγαλύτερων που στόχο τους έχουν κυρίως τη βελτίωση της δύσκολης συνθήκης.
Αίτια
Όσον αφορά την αιτιολογία αυτής της συμπεριφοράς πολλές είναι οι πιθανές θεωρίες και υποθέσεις. Ωστόσο δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία με βάση τα οποία να επικυρωθεί τι ακριβώς προκαλεί την Εναντιωματική Προκλητική Συμπεριφορά στην παιδική ηλικία. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι αιτίες της Εναντιωματικής Προκλητικής Συμπεριφοράς είναι πολυπαραγοντικές. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι έχουν τη βάση τους και σε βιολογικούς αλλά και σε κοινωνικούς παράγοντες. Σύμφωνα με το DSM-5 σημαντικοί παράγοντες για την εκδήλωση Εναντιωματικής Προκλητικής Συμπεριφοράς είναι η ιδιοσυγκρασία του κάθε παιδιού, το περιβάλλον του όπως και γενετικοί και βιολογικοί παράγοντες.
Βιολογικοί Παράγοντες
Έρευνες υποστηρίζουν ότι υπάρχουν πιθανότητες οι γονείς να μπορούν να κληροδοτήσουν στα παιδιά τους κάποιες ψυχικές διαταραχές. Παραδείγματος χάρη η συμπεριφορά είναι περισσότερο κοινή σε οικογένειες με ιστορικό ΔΕΠ-Υ. Μιλώντας για τη συννοσηρότητα η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή στην παιδική ηλικία μπορεί να συσχετιστεί άμεσα με τη ΔΕΠ-Υ, τις διαταραχές χρήσης ουσιών, διαταραχές διάθεσης ( όπως είναι η κατάθλιψη) και διαταραχές διαγωγής (CD Conduct Disorder). Οι πιθανότητες ορίζουν πως ίσως μπορεί να κληρονομηθεί μία ευπάθεια συσχετιστικά με τις προαναφερόμενες διαταραχές.
Επιπροσθέτως, προβλήματα εγκυμοσύνης και χρήσης αλκοόλ ή άλλων ουσιών κατά τη διάρκεια αυτής μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες εμφάνισης Εναντιωματικής Προκλητικής Συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία. Φυσικά οι επιστήμονες δίνουν και σε αυτή την περίπτωση μόνο πιθανότητες και όχι επιβεβαιωμένα στοιχεία για τον άμεσο βιολογικό συσχετισμό.
Κοινωνικοί παράγοντες
Μολονότι πολλές έρευνες στρέφονται στο βιολογικό κομμάτι, οι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Η λάθος αντιμετώπιση της διαταραχής, η αδιαφορία και οι έντονες συγκρούσεις γονιού-παιδιού οδηγούν στην επιδείνωσή της. Αιτιώδης παράγοντας κινδύνου ανάπτυξης Εναντιωματικής Προκλητικής Συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία αποτελεί η μη προσαρμογή της οικογένειας στη δεδομένη κατάσταση και συνέχιση των συγκρούσεων. Αδιαμφισβήτητα, η οικογενειακή αστάθεια και το άγχος συσχετίζονται άμεσα με την ανάπτυξη αυτής της διαταραχής. Τέλος, βιώματα όπως η παραμέληση, η κακοποίηση κάθε είδους στην παιδική ηλικία και η αποχή των γονιών από την ανατροφή των παιδιών ευνοούν την ανάπτυξη της εν λόγω διαταραχής.
Διάγνωση και Θεραπεία
Είναι σημαντικό οι γονείς παιδιών με τις προαναφερθείσες συμπεριφορές να ζητούν τη γνώμη ενός ειδικού. Ένας ψυχίατρος ή ένας ψυχολόγος μπορεί να διαγνώσει με σιγουριά παιδιά και εφήβους με Εναντιωματική Προκλητική Συμπεριφορά. Συνήθως το άτομο πρέπει να πληροί κάποιες συγκεκριμένες προδιαγραφές ενός συμπεριφορικού προτύπου. Η αντίδραση, ο θυμός, η ευερέθιστη διάθεση, η επιθετικότητα και η εκδικητικότητα είναι μερικά σημαντικά συμπτώματα για να διαγνωστεί κανείς με ODD.
Προφανώς ο ειδικός θα πρέπει να εξετάσει με ποιόν τρόπο αυτή η συμπεριφορά επηρεάζει το παιδί στην καθημερινή του ζωή. Επιπλέον, ένας σωστός επαγγελματίας ψυχικής υγείας θα προσπαθήσει να καταρρίψει κάθε πιθανότητα για οποιαδήποτε άλλη διαταραχή πριν καταλήξει στη διάγνωσή του. Συνήθως οι ειδικοί θα χρησιμοποιήσουν ερωτηματολόγια για τη συλλογή πληροφοριών και λεπτομερειών από τη ζωή του παιδιού. Η καλή και ειλικρινής συνεργασία με τον ειδικό θα οδηγήσει πιο γρήγορα στα επιθυμητά αποτελέσματα.
Η θεραπεία της συγκεκριμένης διαταραχής στην παιδική ηλικία περιλαμβάνει αρχικά την επιλογή της προσέγγισης που θα γίνει. Μπορεί το παιδί αλλά σε κάποιες από τις περιπτώσεις και οι γονείς να ακολουθήσουν τα εξής: ατομική ψυχοθεραπεία για τα παιδιά, οικογενειακή ψυχοθεραπεία, γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία ή και εκπαίδευση των κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού. Διαφορετικές μεμονωμένες θεραπείες τείνουν να εφαρμόζονται στον κάθε παιδί ξεχωριστά. Ορισμένες περιπτώσεις παιδιών με Εναντιωματική Προκλητική Συμπεριφορά στην παιδική ηλικία χρήζουν ακόμη και ψυχοφαρμακευτικής θεραπείας κάτι που είναι απολύτως θεμιτό αν κρίνει ο ειδικός ψυχικής υγείας ότι αυτό θα βοηθήσει περαιτέρω.
Ο ρόλος του γονιού και του εκπαιδευτικού
Ο γονιός έχει τον πρώτο λόγο στη διαχείριση της Εναντιωματικής Προκλητικής Συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία κατά την οποία βρίσκεται το άτομο. Μια σωστή και έγκαιρη αντιμετώπιση του προβλήματος από την οικογένεια μπορεί να γίνει πολύ αποτελεσματική. Μια συχνή τακτική είναι η εκπαίδευση των γονιών. Το πρότυπο βασίζεται στην μείωση των συγκρούσεων, στη θετική ενίσχυση και στον έπαινο του παιδιού. Η διαχείριση του άγχους και η συνεργασία με το παιδί προς όφελος του είναι το παν.
Παρ’ όλα αυτά οι γονείς δεν είναι οι μόνοι που αντιμετωπίζουν δυσκολίες με τη συμπεριφορά αυτή. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση εξίσου. Συνεπώς, με τις κατάλληλες γνώσεις κάποιος εκπαιδευτικός μπορεί να εφαρμόσει τεχνικές που μειώνουν τις δυσκολίες. Η καλή επικοινωνία ακόμα του εκπαιδευτικού με τον ειδικό ψυχικής υγείας που παρακολουθεί το παιδί είναι κάτι που ενδείκνυται σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Είναι βασικό το παιδί να ακολουθεί το ίδιο πρότυπο διαπαιδαγώγησης και να έχει την ίδια αντιμετώπιση σε όλα τα περιβάλλοντα.
Τέλος…
Καμία ψυχική διαταραχή κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας δεν χρειάζεται να φοβίζει τους γονείς. Με τα απαραίτητα εφόδια, τη σωστή αντιμετώπιση με τη βοήθεια ειδικών και το κατάλληλο οικογενειακό περιβάλλον κάθε παιδί έχει ευκαιρία να βελτιωθεί στο έπακρο. Να σημειωθεί ότι ισχυρό όπλο των γονιών αποτελεί η σωστή ενημέρωση για θέματα ψυχικής υγείας. Στην κατανόηση του ψυχισμού των παιδιών μας βρίσκεται η απάντηση σε κάθε δύσκολη ερώτηση για την ανατροφή τους.
