Ίσως στο πέρας των εμπειριών τους πολλοί άνθρωποι εύχονται να ξεχνούσαν ορισμένα γεγονότα, στιγμές ή συναισθήματα. Θεωρώντας πως έτσι ανακουφίζονται από τον πόνο και από την δυσάρεστη ατμόσφαιρα αυτών των στιγμών. Ωστόσο, αν ήταν εφικτό με έναν μαγικό τρόπο να σβήσουμε κάποιες αναμνήσεις, αυτό σίγουρα θα ήταν σενάριο ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Από την άλλη υπάρχουν και οι άνθρωποι που είναι κυνηγοί αναμνήσεων. Άλλωστε, επιθυμούμε να βγάζουμε αναμνηστικές φωτογραφίες από ταξίδια κλπ. και να κρατάμε σουβενίρ. Την ίδια στιγμή που κάποια ανάμνηση μας είναι αποκρουστική, υπάρχει στο ‘’κουτάκι’’ των αναμνήσεων και μια άλλη που θέλουμε να την ανακαλούμε και -γιατί όχι- να την ξαναζήσουμε.
Η λήθη
Η λήθη είναι μια τακτική που αναφέρεται στο παρόν. Ακόμα και η λήθη του παρελθόντος αναφέρεται πάντα στο παρόν, το κοινωνικό ή το διαπροσωπικό. Το κοινωνικό παρόν που διαταράσσεται από τις αναμνήσεις είναι ένα παρόν που καθορίζεται από τις κοινωνικές σχέσεις εξουσίας και τις επικρατούσες ιδεολογίες του παρόντος. Έτσι, η σιωπή και η λήθη δεν είναι απλά σκόπιμες, συνειδητές διαδικασίες. Αλλά έχουν και συγκεκριμένες κοινωνικές στοχεύσεις. Αναπαράγουν, επιβεβαιώνουν, νομιμοποιούν και δικαιολογούν σχέσεις εξουσίας ή ιδεολογικούς τρόπους με τους οποίους βλέπουμε τι είναι ο άνθρωπος, οι σχέσεις και οι θεσμοί.
Κοινωνική λήθη
Ο λόγος για το κοινωνικό πλαίσιο γίνεται γιατί ο άνθρωπος ζει μέσα στην κοινωνία και εξαρτάται με κάποιον τρόπο από αυτή. Το τι θέλουμε να ξεχάσουμε έχει και μια κοινωνική σημασία, καθώς τα κοινωνικά status παρεισφρέουν στις προσωπικές μας πεποιθήσεις και τις στρεβλώνουν με ένα τρόπο επιτακτικό. Συνεπώς, η λήθη κάποιον πραγμάτων που δεν πρέπει η δεν θέλουμε να θυμόμαστε δεν έχει μόνο ως στόχο τη διατάραξη του παρόντος αλλά και το να χτίσουμε μια ταυτότητα που να είναι κοινωνικά αποδεκτή.
Λήθη και απώθηση
Η λήθη είναι η γενικότερη διαδικασία με την οποία ξεχνάμε πράγματα, ενώ σύμφωνα με τον Φρόιντ η απώθηση είναι τρόπος με τον οποίο συμβαίνει η λήθη. Κάποιοι θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι η απώθηση δεν συμβαίνει ασυνείδητα, όπως λέει ο Φρόιντ. Αλλά απωθούμε κάτι συνειδητά μέσα από τον τρόπο από τον οποίο μιλάμε γι’ αυτό και για τον εαυτό μας. Η αλήθεια κάποιου πράγματος διατηρείται, όταν κάποιος επιβεβαιώσει ότι είναι έτσι, μέσα από τις διαπροσωπικές σχέσεις. Πολλές φορές ξεπηδούν μνήμες, οι οποίες πάντα υπήρχαν. Κι ενώ αρνούμαστε να πούμε κάτι όπως είναι, κάτι το οποίο συνιστά την συνειδητή απώθηση, αυτό οδηγεί στο να κατασκευάσουμε μια εικόνα του εαυτού μας με πολλά κενά και σιωπές. Οι αναμνήσεις που ξεπηδούν, προέρχονται από μια διαδικασία συστηματικής αποσιώπησης. Αναμνήσεις που δεν συνάδουν με τις κοινωνικές προσταγές.
Η απώθηση είναι διαπροσωπική
Αν και η λήθη συνιστά και κοινωνικό ζήτημα, η απώθηση είναι διαπροσωπική σε αντίθεση με την θέση του Φρόιντ, που την αποδίδει σε ενδοψυχολογικούς παράγοντες. Συμβαίνει σε διαπροσωπικά πλαίσια στα οποία κάποιος δεν μπορεί να μιλήσει για συγκεκριμένα πράγματα και κατ’ επέκταση το πλαίσιο δεν επιβεβαιώνει ότι αυτό συνέβη. Και αφού το διαπροσωπικό είναι κοινωνικό, η απώθηση είναι κοινωνική λειτουργία.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ
Η απώθηση κατά Φρόιντ
Σύμφωνα με τον Φρόιντ η απώθηση είναι μια ασυνείδητη διαδικασία που προστατεύει τον ψυχισμό από γεγονότα που απειλούν τον άνθρωπο λόγω της μη κοινωνικής αποδοχής τους. Το φαινόμενο της αμνησίας-λήθης-απώθησης συμβαίνει στην παιδική ηλικία μέχρι τα 5-6. Σε μεγάλο βαθμό αυτά που θυμόμαστε είναι αυτά τα οποία οι άλλοι μας έχουν πει για εκείνη την περίοδο. Και μάλιστα αυτές οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας είναι οι καθοριστικές για την ενήλικη ζωή. Ωστόσο, τίποτα δεν ‘σβήνει’, απλώς καλύπτεται. Βέβαια, υπάρχει μια αντίφαση σε αυτό που λέει ο Φρόιντ. Μας καθορίζει αυτό το οποίο έχουμε ξεχάσει. Με κάθε τρόπο οι αναμνήσεις και οι βιωμένες εμπειρίες, είναι εκεί, υπάρχουν και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα εμπειρία μας. Με τις αναμνήσεις χτίζουμε την ταυτότητά μας. Αλλά και με το πως διαχειριζόμαστε τις αναμνήσεις μπορούμε να μεταβάλλουμε και να χτίσομε ταυτότητες.
Στρατηγικές με τις οποίες ξεχνάμε
Ο κύριος τρόπος με τον οποίο διαχειριζόμαστε τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις μας είναι μέσα από τον λόγο και τις αφηγήσεις. Η επιλεκτική παράλειψη λεπτομερειών σε μια αφήγηση συνιστά λήθη. Επιπλέον, η κατασκευή γεγονότων που δεν υπήρξαν ποτέ ή η υπερβολή και η ωραιοποίηση γεγονότων συμβάλλουν στην διαδικασία της λήθης.
Η ιδέα της συμπερίληψης
Σε μεγάλο βαθμό οι αναμνήσεις που θέλουμε να ξεχάσουμε έχουν ένα αρνητικό πρόσημο, το οποίο εδράζεται σε κοινωνικά πρότυπα. Το να αρνηθούμε κάτι το οποίο έχει συμβεί και είναι κομμάτι του εαυτού μας, είναι σαν να αρνούμαστε την ίδια μας την υπόσταση. Η ιδέα είναι να αποδεχτούμε ακόμα και τις ‘’αρνητικές’’ εμπειρίες, διότι έχουν κάτι να μας πουν και να μας προσφέρουν. Η ταυτότητα που χτίζουμε μπορεί να είναι πολυδιάστατη και να μεταβάλλεται πότε σε θετικά πρόσημα και άλλοτε σε αρνητικά. Η αποδοχή και η συμφιλίωση είναι ουσιαστική διαδικασία για τον περιορισμό της λήθης. Ακόμα και οι εμπειρίες που θέλουμε να απωθήσουμε μπορούν να αποκτήσουν φωνή και να περιφέρονται στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Κι αυτό να συμβαίνει χωρίς να απειλούνται από παγιωμένες αντιλήψεις και στερεότυπα που διαιωνίζουν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς. Και συνάμα λειτουργούν με όρους αποκλεισμού, δίπολων και κατηγορών.
