Ως αυτοτραυματισμός ορίζεται μια σκόπιμη και άμεση πράξη τραυματισμού του σωματικού ιστού η οποία δεν συνοδεύεται από πρόθεση αυτοκτονίας. Οι ειδικοί διαχωρίζουν τον αυτοτραυματισμό από συμπεριφορές αυτοκαταστροφής που παρατηρούνται σε άτομα με σοβαρή νοητική στέρηση, καθώς και από σοβαρούς αυτοτραυματισμούς που εμφανίζουν ψυχωτικοί ασθενείς.
Ο αυτοτραυματισμός συνήθως εμφανίζεται σε ηλικίες από 13 ως 24 έτη. Ενώ κάποιες έρευνες έχουν βρει είναι συχνότερος στα κορίτσια, κάποιες άλλες δεν εντόπισαν διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα. Σύμφωνα με τον Αμερικάνικο Ψυχιατρικό Σύνδεσμο, ο αυτοτραυματισμός είναι σύμπτωμα της οριακής διαταραχής προσωπικότητας, αλλά εμφανίζεται και σε άλλες μορφές ψυχικών διαταραχών. Μερικές από αυτές είναι: οι διαταραχές πρόσληψης τροφής, οι αγχώδεις διαταραχές, η μείζων καταθλιπτική διαταραχή, οι διαταραχές που σχετίζονται με ουσίες, οι διαταραχές προσωπικότητας και η σχιζοφρένεια.
Ο αυτοτραυματισμός εμφανίζεται και σε πληθυσμούς που δεν πληρούν τα κριτήρια για τη διάγνωσης κάποιας ψυχικής διαταραχής. Έρευνες στις Η.Π.Α. αναφέρουν ιστορικό αυτοτραυματισμού σε ποσοστό 4% του γενικού πληθυσμού. Το ποσοστό φτάνει σε 14% όσον αφορά τους νέους. Γενικά, ο αυτοτραυματισμός είναι πιο συχνός στους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες, παρά στους ενήλικες.
Οι μορφές που μπορεί να λάβει ο αυτοτραυματισμός είναι:
- κάψιμο
- χτύπημα
- έντονο γδάρσιμο (αρκετά συχνό)
- κόψιμο (το πιο σύνηθες, καθώς συμβαίνει σε ποσοστό από 70 ως και 99% των περιπτώσεων αυτοτραυματιστικών ατόμων)
Έχει βρεθεί πως τα περισσότερα άτομα που αυτοτραυματίζονται χρησιμοποιούν παραπάνω από έναν τρόπους. Οι γυναίκες κόβονται συχνότερα από τους άντρες. Οι τελευταίοι καίγονται ή να χτυπούν το σώμα τους περισσότερο από τις γυναίκες.
Η πλειονότητα των ατόμων που αυτοτραυματίζονται επιδεικνύει τέτοιου είδους συμπεριφορά μόνο μία φορά ή μερικές φορές. Χρόνιες πράξεις αυτοτραυματισμού είναι λιγότερο συχνές. Πάντως, άτομα με χρόνιες συμπεριφορές αυτοτραυματισμού αναφέρουν συχνά μια παρόρμηση να βλάψουν τον εαυτό τους και προσπαθούν πολύ προκειμένου να το αποφύγουν.
Ψυχολογικά χαρακτηριστικά
Η έρευνα έχει εντοπίσει μερικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά που συνδέονται με τον αυτοτραυματισμό:
- Αρνητικός συναισθηματισμός: Τα άτομα που αυτοτραυματίζονται τείνουν να βιώνουν πιο έντονα και πιο συχνά αρνητικά συναισθήματα
- Δυσκολία στην αναγνώριση και την έκφραση του συναισθήματος
- Τάση μείωσης του εαυτού και έντονης αυτοκριτικής
- Αισθήματα θυμού και απέχθειας προς τον εαυτό
- Παιδική κακοποίηση (κυρίως σεξουαλική). Ως προς αυτήν, βέβαια, εγείρονται αμφιβολίες καθότι η παιδική κακοποίηση δεν οδηγεί απαραίτητα σε αυτοτραυματισμό, και επίσης πολλά άτομα που αυτοτραυματίζονται δεν έχουν βιώσει εμπειρίες παιδικής κακοποίησης.
Αυτοτραυματισμός και αυτοκτονία
O αυτοτραυματισμός και η αυτοκτονία είναι ξεχωριστά συμπεριφορικά φαινόμενα. Οι ειδικοί συμφωνούν πως άτομα που αυτοτραυματίζονται δεν διατρέχουν απαραίτητα και τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Εν τούτοις, έως και 50% των ανθρώπων που αυτοτραυματίζονται αναφέρει ότι έχει προσπαθήσει να αυτοκτονήσει ή έχει παρουσιάσει σκέψεις αυτοκτονίας. Μια υπόθεση που γίνεται εδώ είναι ότι ο αυτοτραυματισμός μειώνει τον φόβο και τον πόνο που νιώθει το άτομο απέναντι στη σωματική βλάβη που προκαλείται. Αυτό το οδηγεί σε μεγαλύτερη ικανότητα εκδήλωσης μιας αυτοτραυματιστικής συμπεριφοράς, που τελικά καταλήγει θανατηφόρα. Η υπόθεση αυτή δεν έχει επιβεβαιωθεί πλήρως, αν και πράγματι τα άτομα που αυτοτραυματίζονται αναφέρουν μεγαλύτερη ανεκτικότητα στον σωματικό πόνο.
Οι πιθανότητες αυτοκτονίας αυξάνονται όταν το άτομο που αυτοτραυματίζεται:
- αντιλαμβάνεται τη ζωή ως αποκρουστική
- επιδεικνύει έντονη αυτομομφή
- παρουσιάζει απάθεια
- έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση
- έχει φτωχές οικογενειακές σχέσεις
- εκφράζει μικρότερο φόβο αυτοκτονίας
- εμφανίζει αυτοκτονικό ιδεασμό
Τι τον προκαλεί
Οι έρευνες γύρω από τον αυτοτραυματισμό έχουν συγκεντρώσει κάποια σημαντικά στοιχεία που πιθανών εξηγούν γιατί ένα άτομο οδηγείται σε αυτόν. Αρχικά έχει βρεθεί πως μία έντονα αρνητική διάθεση προηγείται του αυτοτραυματισμού. Μόλις αυτός λάβει μέρος, το άτομο αισθάνεται ανακούφιση ή ηρεμία. Συνεπώς, ο αυτοτραυματισμός μπορεί να είναι ένα μέσο εκτόνωσης της ψυχολογικής έντασης και του αρνητικού συναισθήματος.
Κάποιες συμπεριφορές αυτοτραυματισμού αποσκοπούν σε μια εκπλήρωση της επιθυμίας του ατόμου να τιμωρήσει τον εαυτό του. Άλλοτε ο αυτοτραυματισμός καταλήγει ένας τρόπος εκδήλωσης θυμού ή αηδίας απέναντι στον εαυτό.
Ο αυτοτραυματισμός μπορεί να είναι επίσης μια έκφραση αναζήτησης βοήθειας. Το άτομο με την πράξη του προσπαθεί να ελκύσει την προσοχή και την αγάπη των κοντινών του ανθρώπων. Για κάποιους άλλους ο αυτοτραυματισμός συνιστά έναν τρόπο αποφυγής των αυτοκτονικών σκέψεων και προθέσεων.
Επεισόδια αποπραγματοποίησης μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε αυτοτραυματισμό. Μερικά άτομα, για παράδειγμα, αναφέρουν πως νιώθουν τους εαυτούς τους μη πραγματικούς ή ότι δεν νιώθουν τίποτα. Τα επεισόδια αποπραγματοποιήσης μπορεί να είναι ιδιαίτερα τρομακτικά για το άτομο που τα βιώνει και ο αυτοτραυματισμός σε αυτήν περίπτωση συνιστά ένα μέσο παραμονής στην πραγματικότητα.
Ένας άλλος λόγος αυτοτραυματισμού μπορεί να είναι η ανάγκη για ένα «ξύπνημα» των αισθήσεων. Έφηβοι μπορεί να πιστεύουν ότι ο αυτοτραυματισμός θα έχει πλάκα ή θα αυξήσει το ενδιαφέρον τους. Σε αυτή την περίπτωση ο αυτοτραυματισμός μπορεί ταυτόχρονα να συμβεί παρουσία συνομηλίκων.
Τέλος, για μερικούς νέους, ο αυτοτραυματισμός ίσως αποτελεί έναν τρόπο καθορισμού των ορίων του εαυτού. Με το να χαράζουν το δέρμα τους, το οποίο διαχωρίζει τον εαυτό τους από το περιβάλλον και τους άλλους ανθρώπους, μερικοί νέοι αναφέρουν ότι αισθάνονται αυτόνομοι και ανεξάρτητοι.
Συνέπειες
Ο αυτοτραυματισμός προκαλεί ψυχική καταπόνηση τόσο στο άτομο που τον εκδηλώνει όσο και στο περιβάλλον του. Η εικόνα του σώματος καταστρέφεται και τα σημάδια είναι πιθανόν να παραμείνουν ανεξίτηλα. Τα τραύματα ενδέχεται να προκαλέσουν σοβαρή σωματική βλάβη ή ακόμη και θάνατο.
Θεραπεία
Η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία και οι ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις είναι αποτελεσματικές για την αντιμετώπιση του αυτοτραυματισμού. Σε περίπτωση που ο αυτοτραυματισμός είναι σύμπτωμα μιας ψυχικής διαταραχής, ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας έχει βρεθεί πως αποφέρει θετικά αποτελέσματα. Η φαρμακοθεραπεία επιδρά πιθανότατα στην ψυχική διαταραχή και όχι στην ίδια την τάση του αυτοτραυματισμού.
Το βέβαιο είναι πως ενδείξεις αυτοτραυματισμού δεν πρέπει να λαμβάνονται αψήφιστα από τον περίγυρο του ατόμου. Το άτομο που αυτοτραυματίζεται πρέπει να λάβει κατάλληλη ψυχολογική βοήθεια, ώστε να αποκτήσει αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης των προβλημάτων του, που θα το απομακρύνουν από τη σωματική βλάβη και τους κινδύνους της.
Βιβλιογραφία:
Brausch, AM., Gutierrez, PM. (2010). Differences in non-suicidal self-injury and suicide attempts in adolescents. J Yoyth Adolescence, 39, 233-242.
Klonsky, E.D. (2005). The functions of deliberate self-injury: A review of the evidence. Clinical Psychology Review, 27, 226–239.
Klonsky, E.D., & Muehlenkamp, J.J. (2007). Self-Injury: A Research Review for the Practitioner. JOURNAL OF CLINICAL PSYCHOLOGY,63(11), 1045–1056.
Kring, A. M., Davison, G. C., Neale, J. M., & Johnson, S. L. (2007). ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ. Αθήνα: Gutenberg, 2010.
Nock, M.K., Joiner, E.T., Gordon, K.H., Lloyd-Richardson, E., & Prinstein, M.J. (2006). Non-suicidal self-injury among adolescents: Diagnostic correlates and relation to suicide attempts. Psychiatry Research, 144, 65–72.
