Πολιτισμός | Τρεις χορδές φτιαγμένες από ιστορία

Τρεις χορδές φτιαγμένες από ιστορία, πόνο, και αναμνήσεις χρόνων ειρηνικής συνύπαρξης, μα και συγκρούσεων. Ποτισμένες με αρχαίους μύθους που χάνονται στα βάθη των αιώνων, όπως ο μύθος για το γεφύρι της Τρίχας, παραλλαγής του Αττικού μύθου για την κόρη του βασιλέως Κέκροπα, ο οποίος καταγράφηκε από τον Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο, και μεταφέρθηκε στην ελληνική λαϊκή παράδοση μέσα από πολλές εκδοχές, όπως το γεφύρι της Άρτας… Αυτά θυμάμαι κάθε φορά που ακούω τη λύρα της πατρίδας μου,την ποντιακή, την “κεμεντζέ” όπως τη λέμε εμείς οι πόντιοι.

Η “κεμεντζέ”, το όργανο που έδωσε μουσική νότα, όχι μόνο σε μύθους, αλλά και σε χαρές, λύπες, σκηνές της καθημερινής ζωής, έρωτες, δάκρυα, ακόμη και σε κατάσταση θρήνου…
Ο θρήνος δε θα μπορούσε να λείπει από την ιστορία του Πόντου, διότι ήταν ο τόπος που πέρασε τα πάνδεινα, μέσα από πολέμους και κατοχές, και τέλος, πέφτοντας θύμα τελικά του ακραίου εθνικισμού.

Τραπεζούντα, Σαμψούντα, Κερασούντα, Ορντού, Αργυρούπολη, Ρίζα, Καρς…
Μερικά από τα ονόματα πόλεων που έρχονται στο μυαλό μου, αλλά και στο μυαλό κάθε ποντίου όταν ακούει τη μελωδία της λύρας.
Γιατί καθένας από εμάς έχει και κάποιον πρόγονο, κάποια ρίζα, κάποια οικογενειακή ιστορία από εκεί… Η οικογένεια του παππού μου π.χ. ήρθε στην Ελλάδα το 1923 από την Τραπεζούντα, όταν αυτός ήταν μόλις 4 ετών. Οι αναμνήσεις του βέβαια ελάχιστες, αλλά αυτό δε παύει να καταδεικνύει τον ξεριζωμό που μία ολόκληρη οικογένεια υπέστη, και μαζί με αυτήν χιλιάδες ακόμη οικογένειες…
Οικογένειες που επί χιλιάδες χρόνια έζησαν, έχτισαν σπίτια, ανδρώθηκαν, καλλιέργησαν μα και τράφηκαν από την ευλογημένη γη του Πόντου, έζησαν στιγμές γεμάτες με σκληρή δουλειά, μα και με γλέντια στα ξακουστά “παρχάρια”, τα “εξοχικά βουνά”, δηλαδή ορεινές τοποθεσίες έξω από τις πόλεις, οι οποίες και επιλέγονταν για εκδρομές.

Και η ζωή συνεχιζόταν λοιπόν, μέσα από τη συνύπαρξη, χωρίς να διακρίνεται αν ο γείτονας ή ο φίλος είναι χριστιανός ή μουσουλμάνος. Γι αυτούς ήταν απλά “τ’ εμέτερον παιδία”, ”δικά μας παιδιά” δηλαδή. Τραπεζούντιοι, Σαμψούντιοι κλπ…

Ώσπου, τα πάντα άλλαξαν άρδην…

Ο εθνικισμός που διακατείχε το Οθωμανικό, και έπειτα το Κεμαλικό καθεστώς, τερμάτισε με το χειρότερο τρόπο την ειρηνική συνύπαρξη αιώνων ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους του Πόντου. Από τα μέσα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ξεκίνησε ο διωγμός των μη μουσουλμανικών πληθυσμών, όχι μόνο της περιοχής, αλλά και ολόκληρης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τον οποίο ακολούθησαν άγριες σφαγές εις βάρος των πληθυσμών αυτών. Τότε συνέβη και η Γενοκτονία του Πόντου. Αυτή που ακόμα και σήμερα αρνείται πεισματικά να αναγνωρίσει το εθνικιστικό τουρκικό κράτος, όπως επίσης αρνείται και την αναγνώριση της γενοκτονίας Αρμενίων και Ασσυρίων που συνέβη ακριβώς την ίδια περίοδο.

Και έπειτα από όλα αυτά, με τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923 που προέβλεπε την ανταλλαγή των πληθυσμών, ήρθε και το τελειωτικό χτύπημα στον ποντιακό ελληνισμό… Ο ξεριζωμός.
Έτσι, άνθρωποι που επί εκατοντάδες χρόνια έζησαν ειρηνικά, βρέθηκαν εξαιτίας κρατικών εθνικισμών και κυβερνητικών αποφάσεων, να χωρίζουν εν μία νυκτί… Οικογένειες και φίλοι χάθηκαν μέσα στη δίνη της προσφυγιάς. Αυτή οδήγησε, άλλους στη Ρωσσία και τον Καύκασο, και άλλους -όπως και την οικογένειά μου- στην Ελλάδα…

Τα χρόνια πέρασαν… Οι άνθρωποι αυτοί ξαναστάθηκαν στα πόδια τους. Χτίσανε άλλα σπίτια,έκαναν οικογένειες, παιδιά, εγγόνια… Μα ποτέ δε ξέχασαν τη γή των προγόνων τους, τη διάλεκτό της, τη μουσική της, τα ήθη και τα έθιμά της…
Μα και από την άλλη πλευρά, σ’ εκείνες τις χαμένες μα αλησμόνητες πατρίδες, υπάρχουν άνθρωποι που δε ξέχασαν την καταγωγή τους, τα έθιμά τους, τη γλώσσα και τον ήχο της λύρας…
Και όλοι μαζί τραγουδούν ακόμη τις ίδιες αυτές μελωδίες, βγαλμένες από τα σπλάχνα του τόπου και της ιστορίας του, ανεξάρτητα από το θρήσκευμα που έχουν, ή τη γλώσσα που μιλούν στην καθημερινότητά τους. Ανεξάρτητα από το αν η προσφυγιά τους έφερε στη στην Ελλάδα, ή αν ακόμα ζουν στις αλησμόνητες πατρίδες…

Κλείνοντας, παραθέτω δύο τραγούδια. Από δύο δεξιοτέχνες ποντίους λυράρηδες. Τον Ματθαίο Τσαχουρίδη από την Ελλάδα, και τον Selcuk Balci απ’ την Τουρκία. Και οι δύο πόντιοι που δε ξεχάσαν τις ρίζες τους και κρατάνε την παράδοση του τόπου τους ζωντανή…