Ταφικά έθιμα των αρχαίων Ρωμαίων

Υποστηρίζεται συχνά ότι τα ταφικά έθιμα ενός πολιτισμού αντανακλούν τις αντιλήψεις του για το επέκεινα. Πράγματι, οι πλούσια κτερισμένοι τάφοι που έχουν βρεθεί, έφεραν στο φως σημαντικά στοιχεία για τον τρόπο κατανόησης της μεταθανάτιας ζωής από τον εκάστοτε πολιτισμό. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας βρίσκονται στο παρόν άρθρο τα ταφικά έθιμα των αρχαίων Ρωμαίων.

Ταφή και η αποτέφρωση

Τα πρώτα χρόνια ύπαρξης της Ρώμης, επικρατούσε ως έθιμο, η καύση των νεκρών. Οι Ρωμαίοι έκαιγαν το σώμα του νεκρού στην πυρά και στη συνέχεια τοποθετούσαν την στάχτη του (τέφρα) σε ένα ειδικό για το σκοπό αυτό αγγείο, την τεφροδόχο, είτε την έθαβαν απευθείας. Μαζί με την τέφρα θάβονταν και αγαπημένα προσωπικά αντικείμενα του νεκρού. Όταν ο αποθανών ήταν σημαίνον πρόσωπο, τότε θαβόταν σε πέτρινα φέρετρα, τις σαρκοφάγους, τα οποία έφεραν εντυπωσιακές ανάγλυφες παραστάσεις. Στις περιπτώσεις αυτές ήταν συνήθης η πρόσληψη επαγγελματιών μοιρολογιστριών από την οικογένεια του νεκρού, ώστε να τον θρηνήσουν. Τον θρήνο των μοιρολογιστριών συνόδευαν μουσικοί παίζοντας αυλό ή φυσώντας κέρατα. Για τους ευγενείς Ρωμαίους πραγματοποιούνταν πομπές, όπου συμμετείχαν άνθρωποι που φορούσαν προσωπεία, τα οποία απεικόνιζαν τους ξακουστούς προγόνους του αποθανόντος. Συνεπώς, τα ταφικά έθιμα των αρχαίων Ρωμαίων επηρεάζονταν από την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκε ο αποθανών.

Ρωμαίοι και αντίληψη περί μεταθανάτιας ζωής

Αποτελούσε κοινή αντίληψη μεταξύ των Ρωμαίων η ύπαρξη μεταθανάτιας ζωής. Ως εκ τούτου, ήταν αδήριτη ανάγκη η απελευθέρωση της ψυχής από το σώμα μέσα από τελετές που περιλάμβαναν αποτέφρωση ή ταφή. Επικρατούσε μάλιστα η αντίληψη ότι αν η τελετή δεν πραγματοποιούταν με σωστό τρόπο, η ψυχή του αποθανόντος θα καταδικαζόταν να περιπλανιέται αιώνια, χωρίς ανάπαυση. Σύμφωνα με τον Σουητώνιο, στη Ρώμη φημολογούταν ότι η ψυχή του αυτοκράτορα Καλιγούλα συνέχισε να ταλαιπωρεί για πολύ καιρό ακόμη τους Ρωμαίους, λόγω της βιασύνης με την οποία έγινε η αποτέφρωσή του. Επιπρόσθετα, ο Τάκιτος αναφέρει ότι ο αυτοκράτορας Νέρωνας, απέφευγε να πηγαίνει στον Μισηνό επειδή ακουγόταν ο θρήνος της μητέρας του στο μνήμα της, λόγω της βιαστικής φυλάκισής της.

Ταφικές εταιρείες

Η τήρηση των προβλεπόμενων διαδικασιών ταφής διαδραμάτιζε αποφασιστικό ρόλο για τους Ρωμαίους λόγω των αντιλήψεων που αναφέρθηκαν πρωτύτερα. Όσοι ήταν λιγότερο ευκατάστατοι και είχαν χρέη, προκειμένου να διευκολυνθούν, το ρωμαϊκό κράτος έδινε προτεραιότητα στα έξοδα της κηδείας, έναντι της διευθέτησης των υπόλοιπων χρεών του αποθανόντος. Παρά το γεγονός ότι η ίδρυση εθελοντικών οργανώσεων γινόταν δυσμενώς δεκτή από τη Ρώμη, δινόταν ωστόσο έγκριση για τη σύσταση ταφικών εταιρειών (collegia), που παρείχαν ταφές σε προσιτές τιμές. Σε αυτές προσχωρούσαν άνθρωποι από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, όπως φτωχότεροι πολίτες, δούλοι, χειραφετημένοι και μη, αλλά και έμποροι, επιχειρήσεις ή θρησκευτικές ομάδες.

Εξειδικεύσεις μελών των ταφικών εταιρειών

Μεταβαίνοντας προς τη μέση και ύστερη ρωμαϊκή εποχή, πραγματοποιήθηκαν μεταβολές ως προς τη λειτουργία των ταφικών εταιρειών. Ορισμένα μέλη των εταιρειών αναλάμβαναν τη ανακομιδή των νεκρών σωμάτων από τις ρωμαϊκές οδούς. Τα μέλη αυτά φορούσαν μαύρα ρούχα και καπέλο. Υπήρχαν επίσης λειτουργοί νεκροτομείων, υπεύθυνοι  για την προετοιμασία του σώματος για την ταφή. Χρησιμοποιούσαν πούδρα προκειμένου να καλύψουν τις φθορές που επέφερε στα σώματα ο θάνατος. Οι μεταφορείς αναλάμβαναν τη μεταφορά των σωμάτων, ενώ υπήρχαν μέλη που εξειδικεύονταν στην ταφή, στην αποτέφρωση και την κατασκευή φέρετρων.

Συνήθεις αιτίες θανάτου

Η μελέτη των οστών που βρέθηκαν μέσα στους τάφους αναδεικνύει ενδιαφέροντα στοιχεία για τη γενικότερη κατάσταση της υγείας των Ρωμαίων αλλά και για τη σωματική τους διάπλαση. Φέρνει επίσης στο φως πληροφορίες για τις περιόδους υποσιτισμού αλλά και για το είδος των ατυχημάτων από τα οποία έχαναν οι Ρωμαίοι τη ζωή τους. Συχνά, πολλά παιδιά έχαναν τη ζωή τους, λόγω της φτώχειας, της ανεπαρκούς σίτισης και της έλλειψης φαρμάκων που σήμερα γνωρίζουμε. Όσα παιδιά κατόρθωναν να επιβιώσουν και να φτάσουν στην ενήλικη ζωή, βρίσκονταν αντιμέτωπα με επιδημίες ή ατυχήματα.  Διάφορες παθήσεις ταλαιπωρούσαν τους Ρωμαίους λόγω των απαράδεκτων συνθηκών υγιεινής. Επιπλέον, πολλές γυναίκες πέθαιναν στη γέννα, καθώς ο τοκετός ήταν πολύ επικίνδυνος εκείνη την εποχή. Συνάγεται από τα παραπάνω δεδομένα ότι ο μέσος όρος ζωής των ανθρώπων βρισκόταν πολύ χαμηλότερα από ό,τι σήμερα.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

James, S., (1994). Αρχαία Ρώμη. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

Retief, Francois & Cilliers, Louise. (2010). Burial customs and the pollution of death in ancient Rome: procedures and paradoxes. Acta Theologica. 26. 10.4314/actat.v26i2.52569. Ανακτήθηκε από https://www.researchgate.net/publication/315097294_Burial_customs_and_the_pollution_of_death_in_ancient_Rome_procedures_and_paradoxes (τελευταία επίσκεψη: 18-03-2023 )