Τα Κύκλια Έπη ή Επικός κύκλος

Κύκλια Έπη

Αποτελεί κοινή παραδοχή μεταξύ των μελετητών της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ότι τα Ομηρικά Έπη είναι τα αρχαιότερα έργα ελληνικής γραμματείας που διασώζονται μέχρι σήμερα. Πέραν της χρονολογικής παλαιότητάς τους, ένα ακόμη στοιχείο συνθέτει τη μοναδικότητά τους. Αποτελούν το αποκορύφωμα της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας, δύο αριστουργήματα απαράμιλλης λογοτεχνικής αξίας. Παρά το γεγονός ότι τα γνωστότερα έπη είναι τα ομηρικά, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, εντούτοις υπάρχουν και άλλα μικρότερης κλίμακας, τα οποία μας ενημερώνουν για τα γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν τον Τρωικό πόλεμο, μετά την Ιλιάδα και πριν την Οδύσσεια και έπειτα από την Οδύσσεια. Τα έπη αυτά συγκροτούν τον Επικό Κύκλο ή, διαφορετικά, τα Κύκλια Έπη.

1. Τιτανομαχία

Η δημιουργία του έπους της Τιτανομαχίας αποδίδεται στο Μιλήσιο Αρκτίνο ή τον Κορίνθιο Εύμηλο. Κεντρικό της θέμα είναι η Θεογονία, ο θεϊκός πόλεμος για την ανάληψη της εξουσίας και η τελική επικράτηση του Δία. Το παρόν έργο επισκιάστηκε από τη Θεογονία του Ησιόδου, παραμένει ωστόσο σημαντική πηγή πληροφοριών για το γεγονός που αναφέρει ο τίτλος του.

2. Οιδιπόδεια

Το πρώτο έπος του Θηβαϊκού κύκλου. Ο Θηβαϊκός κύκλος αποτελείται από 3 έπη, τα Οιδιπόδεια, τη Θηβαΐδα και τους Επιγόνους. Η έκταση των επών είναι 7.000 στίχοι για τα δύο τελευταία και 6.600 για το πρώτο. Ο Λακεδαίμων Κιναίθωνας συνέθεσε την Οιδιπόδεια εξιστορώντας τη δραματική ιστορία του Οιδίποδα. Ο Οιδίπους βίωσε το τραγικό παιχνίδι της μοίρας όταν χωρίς να το γνωρίζει σκότωσε τον πατέρα του Λάιο και νυμφεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη.

3. Θηβαΐδα

Το έπος της Θηβαΐδας αποδίδεται στον Όμηρο και διηγείται τη μάχη μεταξύ των αδερφών Ετεοκλή και Πολυνείκη για τη διαδοχή του θρόνου. Οι δύο υιοί του Οιδίποδα επιδίδονται σε έναν ένοπλο αγώνα, τον οποίο ξεκινά ο Πολυνείκης, όταν ο Ετεοκλής αρνείται να του παραδώσει το θρόνο. Τα δύο αδέρφια είχαν συμφωνήσει να κυβερνούν εκ περιτροπής τη Θήβα, ωστόσο ο Ετεοκλής έσπασε τη συμφωνία, ωθώντας τον αδερφό του στην οργάνωση επίθεσης εναντίον του. Μαζί με επτά αρχηγούς από το Άργος επιχείρησε να καταλάβει τη Θήβα, εγχείρημα το οποίο δεν επετεύχθη, καθώς και ο ίδιος και ο Ετεοκλής έπεσαν νεκροί στη μάχη. Οι δε επτά αρχηγοί έχασαν τη ζωή τους, κάθε ένας μπροστά από μία από τις επτά πύλες της Θήβας. Το τέλος τους ενέπνευσε την τραγωδία “Επτά επί Θήβας” του Αισχύλου.

4. Επίγονοι

Το τελευταίο έπος του Θηβαΐκού κύκλου. Αποτελείται από 7.000 στίχους όπως και η Θηβαΐδα. Το έπος που αναφέρεται στην κατάληψη της Θήβας από τους γιούς των επτά αρχηγών που πολέμησαν στο πλευρό του Πολυνείκη. Οι γιοι κατέλαβαν τη Θήβα και τη λεηλάτησαν. Δημιουργός του θεωρείται ο Όμηρος ή ο Αντίμαχος ο Κολοφώνιος.

5. Κύπρια Έπη

Στα Κύπρια Έπη εξιστορείται η προπαρασκευή της Τρωικής εκστρατείας και τα εννέα πρώτα έτη του Τρωικού πολέμου. Αξίζει να υπενθυμιστεί ότι η Ιλιάδα αφηγείται γεγονότα από το δέκατο έτος. Τα Κύπρια αποτελούνται από 11 βιβλία. Το όνομά τους προέρχεται από τον τόπο στον οποίο συντέθηκαν, την Κύπρο. Η σύνθεση τους αποδίδεται στον Στασίνο τον Κύπριο.

6. Αιθιοπίδα

Στην Αιθιοπίδα γράφτηκε η συνέχεια του Τρωικού Πολέμου, μετά τον ενταφιασμό του Έκτορα. Ο πρώτο στίχος του έπους είναι ο τελευταίος στίχος της Ιλιάδας, στοιχείο που καθιστά έκδηλη την προσπάθεια σύνδεσης των δύο επών. Ως ποιητής αναφέρεται ο Αρκτίνος ο Μιλήσιος, μαθητής του Ομήρου, σύμφωνα με το Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα. Κορυφαίο γεγονός του έπους είναι ο θάνατος του Αχιλλέα από τον Πάρη.

7. Μικρή Ιλιάς

Η Μικρή Ιλιάς καλύπτει τα γεγονότα που ανήκουν στο χρονικό διάστημα από την επιδίκαση των όπλων του Αχιλλέα στον Οδυσσέα, έπειτα από το θάνατο του πρώτου, έως το τέχνασμα με το Δούρειο ίππο. Δημιουργός της εικάζεται ότι είναι ο Μυτιληναίος Λέσχης. Το έπος αποτελείται από τέσσερα βιβλία.

8. Ιλίου Πέρσις

Ο τίτλος του έπους προέρχεται από το όνομα της Τροίας «Ίλιον» και το ουσιαστικό «πέρσις» που πηγάζει από το ρήμα πέρθω: κατακτώ. Όπως δηλώνει ο τίτλος, το έπος αναφέρεται στα γεγονότα από την εισαγωγή του δούρειου ίππου στην Τροία, ως την καταστροφή της από τους Αχαιούς. Ποιητής του έπους θεωρείται ο Αρκτίνος ο Μιλήσιος και η συγγραφή του ανάγεται στον 7ο αιώνα π.Χ.

9. Νόστοι

Στους Νόστους εξιστορούνται οι περιπέτειες των ηρώων στη διάρκεια του ταξιδιού τους για την επιστροφή στην Ελλάδα, καθώς και την τύχη που είχαν όταν επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Ιδιαίτερη σημασία σε αυτό το έπος έχει το γεγονός της δολοφονίας του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο, καθώς και η εκδίκηση του Ορέστη προς τη μητέρα του και τον εραστή της. Ποιητής του θεωρείται ο Αγίας από την Τροιζήνα. Το έπος χωρίζεται σε 5 βιβλία και ο χρόνος δημιουργίας του εκτιμάται στον 6ο αιώνα π.Χ.

10. Τηλεγόνεια

Η Τηλεγόνεια ή Τηλεγονία αποτελεί πολύ σημαντική πηγή πληροφοριών για τη μετέπειτα πορεία του Οδυσσέα και της Πηνελόπης, έπειτα από τη Μνηστηροφονία. Περιγράφεται η απόβαση του Τηλέγονου, γιου του Οδυσσέα και της Κίρκης, στην Ιθάκη και η λεηλάτηση του νησιού από αυτόν. Κομβικής σημασίας γεγονός είναι ότι ο Οδυσσέας βρήκε το θάνατο από το χέρι του γιου του, λόγω της άγνοιας της συγγενικής τους σχέσης. Η συγγραφή του έπους αποδίδεται στον Ευγάμμωνα τον Κυρηναίο και χρονολογείται στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Κωνσταντινόπουλος, Λ., Β. & Χριστοφίλιας, Ν., Χ. (2022). Τρωικός πόλεμος και Επικός Κύκλος – Η ιστορική πραγματικότητα και η λογοτεχνική της εκδοχή. Αθήνα: Κάκτος.

Μαυρόπουλος, Γ., Θ. (2010). Ομήρου Ιλιάδα. Αθήνα: Ζήτρος