Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
«Το έπ έμοι, ενόσω ζω, και αναπνέω καί σωφρονώ, δεν θα παύσω να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν, καί να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη»
Το ανωτέρω αποτελεί το τρίπτυχο της συγγραφικής ταυτότητας του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και του μοναδικού πνευματικού του αποτυπώματος που διατηρείται ανεξίτηλο και διαχρονικά απόλυτα αναγνωρίσιμο στα διηγήματά του. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ήταν παρών στον κόσμο τούτο, που τον βίωνε ακολουθώντας μια δική του, ξεχωριστή πατημασιά, αποστασιοποιημένος από το κοινωνικό θεαθήναι και υπηρετώντας μια καλογερίστικη ζωή, σε μια πολυμορφική Αθήνα προς τα τέλη του 19ου αι., όπου η φουστανέλα συναντούσε στο απέναντι πεζοδρόμιο το φράκο.
Μεγαλωμένος στα σπάργανα μιας οικογένειας με τις αρχές της ιεροσύνης του ταπεινού πατέρα του, του παπά Αδαμάντιου, ο Παπαδιαμάντης με την ανεπιτήδευτη και έμφυτη συστολή του απελευθερώθηκε με τη γραφή. Μέσα στη γραφή ακολούθησε τα ταπεινά μονοπάτια της αυτογνωσίας, για να ρίξει φως στις σκοτεινές γωνιές της ψυχής του και της κοινωνίας του. Για να έρθει αντιμέτωπος με τους φόβους του, τις προκαταλήψεις, την άγνοια, την αμορφωσιά, αλλά και με την αγωνία, τους πόθους, τις ανησυχίες των απλών και καθημερινών ανθρώπων της εποχής του. Με μια πνευματική εσωστρέφεια που φθάνει στα όρια του μεταφυσικού καταθέτει την άποψη του μέσα από τους χαρακτήρες και τη νοοτροπία των ηρώων του.
Χαρακτηρίστηκε ως ένας Έλληνας μποέμ, μια εκκεντρική φιγούρα, ένας ιδιόρρυθμος, άνθρωπος των καπηλειών και των τρωγλών. Ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης αντέδρασε λέγοντας: «Δεν μοιάζω με κανέναν, είμαι ο εαυτός μου». Απ’ την άλλη, περιγράφεται ως «μια σιλουέτα με ακατάστατα γενάκια, απεριποίητη περιβολή, λασπωμένα ή κατασκονισμένα υποδήματα, ξεθωριασμένο ημίψηλο, με μια παπαδίστικη κάννα με ασημένια λαβή, μαύρο κορδόνι γύρω από μια ασιδέρωτη λουρίδα, ένα είδος κολάρου, συγκρατώντας με τα χέρια του ένα πανωφόρι που του έπεφτε λίγο μεγάλο».
Κατά καιρούς θεωρήθηκε ως ένας λογοτέχνης δύσκολα προσεγγίσιμος, και κατηγορήθηκε κυρίως λόγω της καθαρεύουσάς του, συγκεντρώνοντας εναντίον τους δημοτικιστές της εποχής του, για το «επίπεδο»-δημοσιογραφικό ύφος της γραφής του, που διέπεται από έναν μονοδιάστατο ηθικο-λαογραφικό προσανατολισμό, αλλά και από έναν υπέρμετρο τοπικισμό. Ωστόσο, η αποκαρδιωτική ελληνική πραγματικότητα της χρείας, της αδυναμίας και της εξάρτησης από τους ισχυρούς ξένους για την ικανοποίηση των ελληνικών επιδιώξεων για την πραγματοποίηση μιας μεγαλύτερης Ελλάδας, ευνοούσε τη ρομαντική στοχαστική μελαγχολία, που τον συνέδεε απευθείας με την ελληνική παράδοση και τον βυζαντινό πολιτισμό. Η ρομαντική γραφή του Παπαδιαμάντη αποκαλύπτεται σε μια συγκρατημένη, λιτή και αυστηρή αντίληψη για τη φύση των πραγμάτων, όπως ακριβώς μάς έρχεται μέσω της βυζαντινής εικονογραφίας. Παπαδοπαίδι, άλλωστε, ο ίδιος που γαλουχήθηκε με το εκκλησιαστικό τυπικό και τα κείμενα, τα γραπτά του αποτελούν συνέχεια των αρχαίων, βυζαντινών και μεταβυζαντινών φιλολογικών περιγραφών τόπων και εκφράσεων. Ας σκεφτούμε για λίγο, ότι πολλές φορές το παρελθόν εμφανίζεται αιφνιδιαστικά μπροστά μας μέσα από μια κυρίαρχη επικαιρότητα για να μας θυμίσει, κατά τον Ελύτη, τις πνευματικές σταθερές που συνδέουν το τότε και το τώρα. Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι ο Παπαδιαμάντης είναι μια πολυσυνθετική, άκρως ενδιαφέρουσα μορφή που χρήζει περαιτέρω μελετών, ως μια προσωπικότητα που έζησε στην ένδεια και στην κατ’ επιλογή κοινωνική περιθωριοποίηση, μοιράζοντας τη ζωή του ανάμεσα στα καπηλειά και τις εκκλησίες, που το πνεύμα του δεν «αφυδατώθηκε» από τις κακουχίες, και που συνέχιζε να φροντίζει τη γλώσσα και την αφήγηση, τρέφοντας τα όνειρά του και τα δικά μας.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Αργυρώ Λουκάκη, Το τοπίο της Σκιάθου στον Παπαδιαμάντη στο www.academia.edu
Νίκου Τσούλια, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, μεγάλη Μορφή του νεοελληνικού πολιτισμού στο www.filologikos-istotopos.gr
Γιάννη Μπασκόζου, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ένας μποέμ κοσμοκαλόγερος στο www.tovima.gr
