Κατά τα σχολικά μας χρόνια οι περισσότεροι έχουμε διαβάσει για την ιδανική πολιτεία που είχε στο μυαλό του ο Σωκράτης, μέσα από το έργο του Πλάτωνα “Πολιτεία”. Πολλοί συμφωνούν και άλλοι πάλι διαφωνούν με αυτή την άποψη, να αναλάβουν την διακυβέρνηση της πολιτείας οι φιλόσοφοι-βασιλείς. Να μην τα πολυλογούμε, άλλοι λάτρεψαν και άλλοι μίσησαν αυτό το έργο, για τους δικούς τους λόγους βέβαια. Πόσοι όμως γνωρίζουν για την ιδανική πολιτεία του στωικού φιλοσόφου Ζήνωνα; Σίγουρα ο αριθμός αυτών που έχουν ακούσει για αυτή τη πολιτεία είναι πολύ μικρότερος, συγκριτικά με τη πολιτεία που ονειρεύεται ο Σωκράτης. Είναι μία άγνωστη για τους περισσοτέρους από εμάς. Μάλιστα το ειρωνικό σε όλη αυτή τη κατάσταση είναι πως αυτή η πολιτεία συναντάται στην ιστορία μέχρι σήμερα.
Η ζωή του Ζήνων
Ο Ζήνων ο Κιτιεύς έζησε κατά την ελληνιστική περίοδο (334 π.Χ. – 262 π.Χ.), φοινικικής καταγωγής από το Κίτιο (σημερινή Λάρνακα) και ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής του Στωικισμού στην Αθήνα. Ήταν έμπορος στο επάγγελμα, αλλά μετά από ένα ναυάγιο έχασε την περιουσία του καταλήγοντας στην Αθήνα. Εκεί μαθήτευσε δίπλα στον κυνικό φιλόσοφο Κρατήρα και στη συνέχεια στη Μεγαρική Σχολή του Ξενοκράτη. Πάντοτε ήταν υπερήφανος για την καταγωγή του και δεν δέχτηκε ποτέ να γίνει Αθηναίος. Ο Πλούταρχος, στο έργο του Ηθικά, γράφει πως ο Ζήνων δεν θέλησε να γίνει Αθηναίος για να μην φανεί ότι αδίκησε την πατρίδα του. Βέβαια κατηγορήθηκε από τον Δίων Χρυσόστομο, εξαιτίας του ότι δίδασκε στους ανθρώπους να αγαπούν την πατρίδα τους, ενώ αυτός την είχε ήδη εγκαταλείψει.
Η Πολιτεία του
Από μικρή ηλικία ο Ζήνων σχημάτισε στο μυαλό του την ιδανική πολιτεία. Σε αυτή θα κατοικούσαν μόνο σοφοί άνθρωποι και όπως είναι φυσιολογικό η διακυβέρνησή της θα γινόταν από τους . Αυτή η ιδέα χλευάστηκε και κατηγορήθηκε πολλές φορές από διάφορους φιλοσόφους ως ουτοπική, καθώς φαινόταν δύσκολο, έως και ακατόρθωτο να πραγματοποιηθεί κάτι ανάλογο. Για παράδειγμα, ο επικούρειος φιλόσοφος Φιλόδημος ήρθε αντιμέτωπος με αυτή την θεωρία, διότι ο Ζήνωνας δεν μπήκε ποτέ στον κόπο να τη διορθώσει ή να την αρνηθεί. Επέμενε να την κρατήσει ίδια, παρόλο που την φαντάστηκε σε μικρή ηλικία. Δεν θέλησε να αναθεωρήσει τίποτα.
Μερικές από τις ιδέες του για την ιδανική του πολιτεία ήταν να ασχολούνται όλοι οι κάτοικοί της με την φιλοσοφία, καθώς μέσω αυτής θα γίνονταν αγαθοί και θα άξιζε πραγματικά κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, θεωρούσε άχρηστη την παιδεία που έδιναν ο γραμματιστής και ο γυμναστής. Επίσης, ονειρευόταν μια κοινωνία στην οποία θα υπήρχε κοινοκτημοσύνη όλων των γυναικών. Έτσι, οι άντρες δεν θα εξέφραζαν ζήλια εξαιτίας της μοιχείας και όλοι οι πατεράδες θα αγαπούσαν εξίσου όλα τα παιδιά. Επιπλέον, ενέκρινε την παιδεραστία, θεωρώντας πως είναι κάτι το αδιάφορο!
Άλλη θέση του ήταν πως δεν θα έπρεπε να χτίζονται ιερά αφιερωμένα στους θεούς και ότι τα δικαστήρια δεν είχαν καμία χρησιμότητα. Στη πολιτεία των σοφών εξάλλου δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν αδικίες. Επιπροσθέτως, ο Ζήνων περιφρονεί το χρήμα στην πολιτεία του, έχοντας την άποψη ότι όλοι οι κάτοικοί της είναι φίλοι μεταξύ τους και τα πάντα θα μοιράζονταν δίκαια προς όλους. Ακόμα, επιθυμούσε οι άνθρωποι να μην ζουν σε χωριστές πόλεις-κράτη, αλλά να είναι πολίτες ενός ενιαίου κράτους.
Εύρεση αυτής της πολιτείας
Σίγουρα πολλά από αυτά που αναφέρει ο Ζήνων για την ιδανική πολιτεία μας φαίνονται λίγο (αν όχι) αρκετά περίεργα. Με ορισμένα συμφωνούμε και με άλλα διαφωνούμε. Όμως έχουμε αναλογιστεί ποτέ αν έχει υπάρξει ένα παρόμοιο σύστημα; Θα μπορούσαμε να πούμε πως οι παλιές οι αυτοκρατορίες έχουν ένα από τα χαρακτηριστικά αυτής της πολιτείας. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Ρωμαϊκή ή την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μέσα σε αυτές ζούσαν άνθρωποι από διάφορες φυλές και πολιτισμούς με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ζούσαν όλοι μαζί και ήταν κατά μία έννοια “συμπολίτες”.
Επίσης, νωρίτερα από αυτές, και ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος είχε μία τέτοια άποψη. Είχε έρθει σε σύγκρουση με την ιδέα της εθνικότητας. Επιπλέον, πολλούς απασχολεί η πολιτική που είχε υιοθετήσει ο Αλέξανδρος σχετικά με τη συγχώνευση των φυλών. Μπορεί να ήταν μια θαρραλέα ιδέα, όμως δεν κατάφερε να χαρακτηριστεί ως επιτυχημένη. Επιθυμούσε μια ενωμένη κοινοπολιτεία. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να ξέρουμε αν θα ήταν δυνατόν να εφαρμόσει μία ενωμένη κοινοπολιτεία, λόγω του θανάτου του σε νεαρή ηλικία και της κατάρρευσης του συστήματος με τους Πέρσες σατράπεις, πριν αυτός πεθάνει.
Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό το εντοπίζουμε και στα σημερινά κράτη. Μπορεί ο καθένας να έχει την δική του καταγωγή, αλλά σε κάθε κράτος ζουν και άνθρωποι από διαφορετικές φυλές και χώρες. Συγκατοικούν και συνεισφέρουν σε μία πολιτεία (όπως είναι για παράδειγμα το ελληνικό κράτος ή ακόμα καλύτερα οι ΗΠΑ) και χαρακτηρίζονται όλοι συμπολίτες.
Ο Ζήνων φαντάστηκε μία πολιτεία πριν από χιλιάδες χρόνια. Ορισμένα χαρακτηριστικά της έχουν υιοθετηθεί στις σημερινές πολιτείες-κράτη. Άλλα χαρακτηριστικά αυτής της ιδανικής πολιτείας εντοπίζονται και λίγο νωρίτερα από αυτόν.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
“Πολιτεία” Ζήνωνος, ανακτήθηκε από: http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=8961&-V=limmata (Τελευταία Πρόσβαση: 17/10/2020)
Ζήνων ο Κιτιεύς, ανακτήθηκε από: http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=4055&-V=limmata (Τελευταία Πρόσβαση: 17/10/2020)
Χατζόπουλος, Μ. (επιμ.) (2014). Ο Αλέξανδρος πίσω από τον μέγα. Αθήνα: Καθημερινές Εκδόσεις
Νικολαϊδου, Ε. (2019). Εθνικισμός ή πατριωτισμός; Η Πολιτεία του Ζήνωνα… . Ανακτήθηκε από https://infognomonpolitics.gr/2019/06/blog-post_19-6-3/?fbclid=IwAR2GARxCieBjid6KyKTqJNVfpAwlIGZxwjeoYBbrFDJa6XZavWT8pjdhrTw (Τελευταία Πρόσβαση 17/10/2020)
