Παράγοντες εκτροπής της Δ’ Σταυροφορίας

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 μ.Χ. οδήγησε σε αδιανόητη καταστροφή της, από την οποία δε στάθηκε δυνατό να ανακάμψει τους τελευταίους δύο αιώνες ζωής της. Τα σταυροφορικά στρατεύματα συγκεντρώθηκαν από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ’ με αποστολή την ανακατάληψη της Ιερουσαλήμ. Στην πορεία τους ωστόσο προς την επίτευξη του σκοπού τους, ορισμένοι παράγοντες που θα εξεταστούν στη συνέχεια, ώθησαν τους Σταυροφόρους στο να παρεκτραπούν εντελώς από τον πραγματικό τους σκοπό.

Η συμφωνία του Μομφερρατικού με τους Βενετούς

Ο Βονιφάτιος Μομφερρατικός, επικεφαλής της Δ’ Σταυροφορίας, είχε συνάψει συμφωνία με τους Βενετούς, σύμφωνα με την οποία ο βενετικός στόλος θα μετέφερε τα σταυροφορικά στρατεύματα στην Αίγυπτο (35.000 σταυροφόρους). Για την υπηρεσία τους οι Βενετοί θα λάμβαναν το συμφωνηθέν ποσό τω 85.000 αργυρών μάρκων και τα μισά από τα εδάφη που θα κατακτούσαν οι σταυροφόροι. Οι Βενετοί έθεσαν επίσης τον όρο οι προετοιμασίες της εκστρατείας να πραγματοποιηθούν εντός του χρονικού περιθωρίου του ενός έτους.

Η οικονομική δυσπραγία των Σταυροφόρων

Οι σταυροφόροι, ωστόσο, δεν συνέλεξαν το ποσό στο σύνολό του, παρά μόνο 51.000 αργυρά μάρκα. Βρισκόμενοι σε δυσμενή οικονομική κατάσταση, με τις προμήθειές τους να μην επαρκούν για τη συντήρηση του στρατεύματος, συνήψαν συμφωνία με το δόγη της Βενετίας, Ερρίκο Δάνδολο. Ο Δάνδολος γνωρίζοντας την οικονομική δυσπραγία την οποία αντιμετώπιζαν οι σταυροφόροι, πρότεινε σε αυτούς να κατευθύνουν τα στρατεύματά τους προς τη Ζάρα, πόλη της Δαλματίας η οποία είχε περιέλθει στην κυριαρχία των Ούγγρων και κατέστη ανταγωνιστική ως προς την Βενετία στον εμπορικό τομέα. Οι σταυροφόροι θα κέρδιζαν παράταση ώστε να μπορέσουν να δώσουν στους Βενετούς το υπολοιπόμενο ποσό. Δεδομένης της δύσκολης κατάστασης στην οποία βρίσκονταν, δέχθηκαν την πρόταση και η κατάληψη της Ζάρα από τους σταυροφόρους αποτέλεσε την πρώτη εκτροπή της Δ’ Σταυροφορίας.

Αφορισμός λόγω εκτροπής της Δ΄ Σταυροφορίας

Τα σταυροφορικά στρατεύματα κατέλαβαν την Ζάρα κερδίζοντας την πολυπόθητη παράταση. Η νίκη αυτή επέσυρε τον αφορισμό των σταυροφόρων και των Βενετών από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ’, διότι η Ζάρα αποτελούσε χριστιανική πόλη και η κατάκτησή της δεν βρισκόταν στο πλαίσιο του πραγματικού σκοπού της Δ’ Σταυροφορίας που ήταν η ανακατάληψη της Ιερουσαλήμ. Το ζήτημα της έλλειψης προμηθειών και της πείνας των στρατιωτών έκρινε καθοριστικά τις επόμενες κινήσεις τους. Ο δόγης πρότεινε την εξασφάλιση τροφίμων και λαφύρων από την Ελλάδα προκειμένου να λυθεί το σοβαρό πρόβλημα της πείνας. Αυτό που θα χρειαζόταν, σύμφωνα με τον ίδιο, θα ήταν μία πρόφαση για να υλοποιήσουν την ιδέα αυτή.

Η πολιτική δικαιολογία πίσω από την Άλωση

Ο μαρκήσιος του Μομφερράτου σκέφτηκε τότε τον νεαρό πρίγκιπα Αλέξιο Άγγελο, ο οποίος είχε καταφύγει στη Δύση, ζητώντας τη βοήθεια ξένων δυνάμεων ώστε να αντιμετωπίσει τον θείο του και σφετεριστή του θρόνου Αλέξιο Γ’ Άγγελο. Ο Αλέξιος Γ’ φυλάκισε και τύφλωσε τον αδερφό του και αυτοκράτορα του βυζαντινού θρόνου Ισαάκιο Β’ Άγγελο. Η διαμάχη μεταξύ των Αγγέλων αποτέλεσε μία ευτυχή συγκυρία για τους σταυροφόρους να εισβάλλουν στην Κωνσταντινούπολη χωρίς τον κίνδυνο να αφοριστούν από τον πάπα. Σημειωτέον ότι ο πάπας Ιννοκέντιος είχε ανακαλέσει τον αφορισμό μόνο για τους σταυροφόρους, αλλά όχι για τους Βενετούς. Βοηθώντας τον πρίγκιπα Αλέξιο να επαναφέρει τον Ισαάκιο Β’ στο θρόνο, νομιμοποιούσαν την εισβολή τους στη Βασιλεύουσα, συγκαλύπτοντας τον απώτερο σκοπό τους που ήταν η λαφυραγωγία. Συνεπώς, η πρόφαση της αποκατάστασης της νομιμότητας στο βυζαντινό θρόνο, αποτέλεσε μία πρόφαση που, όπως πίστεψαν οι ίδιοι, τους απάλλασσε από το βάρος του αφορισμού και της αιώνιας καταδίκης.

Συμπέρασμα

Ο σκοτεινός ρόλος που διαδραμάτισαν ο δόγης Δάνδολος και ο Βονιφάτιος Μομφερρατικός στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων. Η εκτροπή της Δ’ Σταυροφορίας νομιμοποιήθηκε από μία πολιτική πρόφαση για την οποία έδωσε δικαίωμα η ανεπαρκής και εγωκεντρική δυναστεία των Αγγέλων.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Simpson, A. (2015). Ιστορία του Κινήματος των Σταυροφοριών στην Ανατολική Μεσόγειο (11ος – 13ος αιώνας). Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην & Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Κύπρου