Όλοι ξέρουμε ότι ο συμβολισμός των χρωμάτων δεν είναι καθόλου τυχαίος, το ίδιο συμβαίνει και στη βυζαντινή τέχνη. Από αρχαιοτάτων χρόνων οι άνθρωποι έψαχναν διάφορους τρόπους για να ερμηνεύουν γεγονότα, καταστάσεις και συναισθήματα. Πολλές ρήσεις υπάρχουν που βασίζουν αυτά που θέλουν να πουν στα χρώματα: «έγινε κόκκινος από την ντροπή του», «πρασίνισε από τον θυμό του», «είναι κίτρινος σαν άρρωστος», «ξαναρχίζω τη ζωή μου σε λευκή σελίδα» κ.α. πολλές φράσεις. Κατά ανάλογο τρόπο χρησιμοποιούσαν και τα χρώματα. Πολλές φορές οι άνθρωποι τοποθετούν κάθε μορφή τέχνης σαν το μέσον για ψυχοθεραπεία. Κατά έναν παρόμοιο τρόπο που ερμήνευαν τα όνειρα για να δουν τι τους επιφύλασσε το μέλλον. Πόσο μάλλον οι άνθρωποι στη βυζαντινή περίοδο που είχαν μία παραπάνω αίσθηση του κόσμου και του γίγνεσθαι. Όσον αφορά τώρα τη βυζαντινή περίοδο ο συμβολισμός των χρωμάτων λειτουργεί πάνω κάτω με τον σημερινό αλλά πάμε να το δούμε πιο αναλυτικά.

Ο ορισμός «βυζαντινή τέχνη»

Ο όρος βυζαντινή τέχνη χρησιμοποιείται, όταν θέλουμε να αναφερθούμε στην καλλιτεχνική έκφραση και παραγωγή που είδε ανάπτυξη κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δηλαδή, από τον 4ο αιώνα μ.Χ., έως και την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο η περίοδος αυτή είχε πλήθος μελετών και ερευνών. Μία εποχή γεμάτη από γνώσεις και φιλομάθεια σε όλους τους τομείς.

Η ανάλυση των βασικών χρωμάτων:

Το κόκκινο: Το κόκκινο χρώμα στον συμβολισμό των χρωμάτων έπαιζε έναν πολύ σπουδαίο ρόλο καθώς δήλωνε αξίωμα. Οι βασιλιάδες είχαν ηγετική θέση όσον αφορά τη χρήση του όπως και η θεότητα στη βυζαντινή παράδοση. Δήλωνε κάτι το αυτοκρατορικό. Με το πορφυρό χρώμα ντύνονταν οι αυτοκράτορες αλλά και οι Ρωμαίοι φόρεσαν στον Χριστό μια πορφυρή χλαμύδα χλευάζοντάς Τον. Η θεϊκή διάσταση του χρώματος φαίνεται και από τον συμβολισμό και συσχετισμό του στην ανάλυση χρωμάτων με τη φωτιά, τη γνώση. Είναι μια ζωογόνος δύναμη και έχει θεϊκές διαστάσεις. Και εδώ υπάρχει μια αντίθεση: το μπλε του ουρανού (υπερβατικό στοιχείο) με το κόκκινο της γης (το γήινο). Επιπλέον κόκκινο είναι το αίμα, το αίμα του Χριστού στη σταύρωσή Του.

Το γαλάζιο: Ο συμβολισμός των χρωμάτων, δηλαδή του γαλάζιου φανέρωνε και αυτό μια δύναμη. Δεν είναι τυχαίο που το ίδιο χρώμα έχει ο ουρανός που αγκαλιάζει τη γη και τα πάντα βρίσκονται κάτω από τη σκέπη του.

Το κίτρινο: Το κίτρινο και το χρυσό ενώνονταν όπως και οι συμβολισμοί τους. Δηλώνανε τον ήλιο, αυτόν που αγκαλιάζει και ζεσταίνει τις ψυχές του κόσμου. Αυτόν που σε πολλές θρησκείες άρχει, κυριαρχεί στα πάντα. Δείχνει πλούτο και εξουσία. Τα αντικείμενα που κατασκεύαζαν ήταν από χρυσό και είχαν μεγάλη οικονομική αξία. Επίσης από χρυσό χρώμα ήταν και πολλές αυτοκρατορικές στολές. Το χρυσό κυριαρχούσε σε εκκλησίες και παλάτια αναδεικνύοντας τον πλούτο που συμβόλιζαν. Και επειδή πολυτελή αντικείμενα είχαν χρυσό, το χρώμα αυτό μαρτυρούσε και την καλλιτεχνική πλευρά.

Το πράσινο: Το πράσινο πάλι στον συμβολισμό των χρωμάτων στη βυζαντινή εποχή έδειχνε τη νεότητα και το είχαν συνδέσει με τη γη, τα χωράφια και την καθημερινή ζωή του ανθρώπου.

Το μαύρο: Το μαύρο χρώμα όπως και σήμερα συμβολίζει το πένθος, τον θάνατο και το τέλος σε οτιδήποτε. Δεν είναι τυχαία η χρήση του σε καταστάσεις πένθους. Συμβολίζει τον κάτω κόσμο και τον Άδη.

Το άσπρο: όπως και σήμερα έτσι και στη βυζαντινή περίοδο η ανάλυση των χρωμάτων καταδείκνυε το άσπρο σαν το χρώμα της αθωότητας, της αγνότητας. Και επιπροσθέτως και του θείου στοιχείου μιας και όταν ο Χριστός όταν αναστήθηκε και πήγε στον ουρανό, φορούσε λευκό ένδυμα. Συμβολίζει το φως, το καλό. Επίσης λευκό χρώμα φοράνε οι άγγελοι και τα μικρά παιδιά.

Πηγές:

1. Αθανασία Μισαηλίδου, Αρθρογράφος του flowmagazine.gr, «Βυζαντινή Τέχνη: Μεταξύ ουρανού και γης», 05/12/22, https://www.flowmagazine.gr/vuzantinh_texnh_metaskh_ouranou_kai_ghs/
2. Κωνσταντίνος Π. Χαραλαμπίδης, Καθηγητής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, «Η έννοια του χρώματος στο βυζαντινό κόσμο», 11/09/14, https://www.pemptousia.gr/2014/09/i-ennia-tou-chromatos-sto-vizantino-ko/
3. Ανδριανή Αμπάβη, «Η Τέχνη του Χρώματος και ο Συμβολισμός του », 24/08/09, http://www.artmag.gr/articles/art-articles/about-art/item/745-the-art-of-color-and-symbolism