Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης» βρίσκεται στο Ελληνικό Ιωαννίνων του Δήμου Κατσανοχωρίων. Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου μουσείου έγκειται στην άμεση διασύνδεσή του με την Ήπειρο και την ευρύτερη ιστορία της. Η παράδοση διατηρείται ζωντανή μέσα από έργα που ανήκουν στον καθηγητή της ΑΣΚΤ (Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών) του Πανεπιστημίου Αθηνών, Θεόδωρου Παπαγιάννη. Η πορεία της ζωής του επηρέασε το καλλιτεχνικό του αποτύπωμα μέσα από συνθέσεις που αντανακλούν εμφανώς το βίωμα και το συναίσθημα. Στο χώρο του μουσείου πραγματοποιείται σε ετήσια βάση το Συμπόσιο Γλυπτικής. Έτσι και φέτος, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης» και ο όμιλος Φίλων του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης» σε στενή συνεργασία με την πολιτιστική ομάδα We adore museums απευθύνουν ανοιχτή πρόσκληση (open call) σε πολιτιστικές ομάδες, θεατρικές ομάδες, μουσικά σύνολα και εν γένει σε μικρού βεληνεκούς φορείς πολιτισμού απ’ όλη την Ελλάδα, προκειμένου να καταθέσουν τις προτάσεις τους, λαμβάνοντας πάντα υπόψη το κεντρικό θέμα των παράλληλων δράσεων του 13ου Συμποσίου Γλυπτικής, «Εθελοντισμός: Οφέλη και Προβληματισμοί». Οι προτάσεις θα πρέπει να άπτονται του θέματος, διανοίγοντας εποικοδομητικούς διαλόγους επί του ευρύτερου θέματος του εθελοντισμού στον χώρο του πολιτισμού. Η κατάθεση των προτάσεων θα πραγματοποιηθεί μέχρι και την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2023.
Επαρχιακά μουσεία και αρχή της επανάχρησης
Το Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης» συνιστά κυψέλη Τέχνης και Πολιτισμού. Κόντρα στα στερεότυπα που θέλουν τα μεγάλα αθηναϊκά μουσεία να υπερτερούν, το μεγαλεπήβολο εγχείρημα του γλύπτη Θεόδωρου Παπαγιάννη στέφθηκε από επιτυχία. Σ’ ένα χωριό, μακριά από κάθε διαδεδομένη νόρμα που επιβάλλει τα μουσεία (ιδίως αυτά περί Σύγχρονης Τέχνης) να εγκαθίστανται σε κεντρικά σημεία μεγάλων πόλεων, η Τέχνη εκτίθεται στον τόπο που τη γέννησε. Ο Θεόδωρος Παπαγιάννης έχει μεταπλάσει τα βιώματά του σε έργα υψηλής αισθητικής και σύνθετης νόησης. Το άλλοτε σχολείο του χωριού επαναχρησιμοποιήθηκε (αρχή της ανακύκλωσης ενός κτιρίου), απέκτησε νέα ταυτότητα, φιλοξενώντας γλυπτικές συνθέσεις που αντανακλούν τη ζωή στο χωριό, την παράδοση και τον απλό άνθρωπο του μόχθου. Η Τέχνη χάνει την αυτοαναφορικότητά της. Επίκεντρο στα έργα του σπουδαίου γλύπτη και οραματιστή, Θεόδωρου Παπαγιάννη, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.
Το μουσείο ως ένας ζωντανός οργανισμός, συνιστά οργανικό μέλος της τοπικής κοινωνίας, δίνοντας σαφή ώθηση στην κοινωνικοοικονομική ζωή του τόπου. Από την παραπάνω διαπίστωση προκύπτει ένα θεμελιώδες ερώτημα: πόσο σημαντική είναι η ανάγκη στήριξης και ενίσχυσης των επαρχιακών μουσείων; Όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως (συμπερίληψη) έχουν δικαίωμα πρόσβασης στον Πολιτισμό. Μέσα από μικρά αλλά δυναμικά μουσεία, πρωτοβουλίες ιδιωτών και εκδηλώσεις εφήμερου συχνά χαρακτήρα, η επαρχία εκπαιδεύεται καλλιτεχνικά, ανθίζει και διαμορφώνει ένα πολιτιστικό προφίλ μετά κόπων και βασάνων. Τα επαρχιακά μουσεία δε συνιστούν ένα ακόμα απρόσωπο κτίριο που φιλοξενεί έργα αρχαίας, λαϊκής ή σύγχρονης τέχνης. Τα επαρχιακά μουσεία αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του ευρύτερου κοινωνικού κεφαλαίου (social capital). Ο Πολιτισμός διαχέεται δημιουργικά, το κοινό αποκτά τη δυνατότητα επαφής με τις Τέχνες, γεγονός που ενισχύει – όπως αποκαλύπτεται βάσει ερευνών που έχουν διεξαχθεί τα τελευταία χρόνια – τη ψυχική υγεία και ευεξία. Το όφελος είναι πολλαπλό.
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε σε συλλογικό επίπεδο την αναγκαιότητα που χαρακτηρίζει τη διάσωση μουσείων που βρίσκονται εκτός του αθηναϊκού κορμού. Αυτές οι πολιτιστικές κοιτίδες διατηρούν ζωντανή την παράδοση, προσφέρουν ώθηση στην οικονομία ενός τόπου, δημιουργούν θέσεις εργασίας, ενώ τέλος συμβάλλουν στην αισθητική αγωγή του κοινού.
Ο εθελοντισμός στο χώρο του πολιτισμού
Υπό μορφή δίπολου, τα οφέλη που δέχεται η κοινωνία από ένα μουσείου, επιστρέφονται σε αυτό με τη μορφή εθελοντικής εργασίας. Ιδιαίτερα από την εμφάνιση της πανδημίας κι έπειτα, ολοένα περισσότερα μουσεία και πολιτιστικοί φορείς σε παγκόσμιο επίπεδο αποζητούν στήριξη και ενίσχυση μέσα από τους κόλπους των εθελοντών τους. Ομάδες εργασίας ετερόκλητων συχνά ταχυτήτων, συμβάλλουν δυναμικά στην εύρυθμη λειτουργία πολιτιστικών οργανισμών που ακροβατούν ανάμεσα στη στασιμότητα και την αναπόδραστη ανάγκη για ολικό συστημικό μετασχηματισμό. Αλλάζοντας ταυτότητα και φιλοσοφία, τα σύγχρονα μουσεία οφείλουν να κατοχυρώσουν θεσμικά και νομικά την εθελοντική εργασία. Στην εξίσωση θα πρέπει να προστεθεί οπωσδήποτε και ο κρατικός μηχανισμός, ο οποίος μέσα από κονδύλια και επιχορηγήσεις καλείται να στηρίξει έμπρακτα τον πολιτιστικό κλάδο. Η παροχή ενσήμων και ασφάλειας υγείας συνιστά στοιχειώδες δικαίωμα κάθε εργαζόμενου.
Από τη μεριά του, το άτομο που επιδιώκει να απασχοληθεί αμισθί, οφείλει να έχει απόλυτη συνείδηση των προνομίων και των υποχρεώσεων που του αναλογούν. Ο εθελοντισμός απαιτεί χρόνο, ενέργεια – ψυχική και σωματική –, συνεχή εκπαίδευση, δέσμευση, αφοσίωση και ακόρεστη διάθεση για ανιδιοτελή προσφορά. Αυτού του είδους η προσφορά είναι αμφίδρομη. Ο εθελοντής προσφέρει αφενός υπηρεσίες στον εκάστοτε φορέα/μουσείο/οργανισμό, προσφέρει αφετέρου όμως και στον εαυτό του τόσο την πρακτική εμπειρία όσο και τη ψυχική πληρότητα που συνεπάγεται η επαγγελματική αυτοπραγμάτωση. Η αυτοπραγμάτωση δίχως κάποιο υλικό ή οικονομικό αντίκρισμα συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση ενός κλίματος ευφορίας και εσωτερικής γαλήνης. Αυτού του είδους η συναισθηματική ολοκλήρωση συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ευεξίας – ιδίως σε μία σκοτεινή περίοδο όπως αυτή της πανδημίας, όπου τα συναρτώμενα με τη ψυχική υγεία προβλήματα ανέκυπταν κατά ριπάς. Ο θεσμός του εθελοντισμού μοιάζει να είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με έννοιες όπως αυτές της ενσυναίσθησης, της συμπερίληψης και του εκδημοκρατισμού.
Οι υποψήφιοι τείνουν να υπερτερούν έναντι των προσφερόμενων θέσεων στον πολιτιστικό κλάδο, ακριβώς γιατί δεν υπάρχει σαφές πλάνο αρμοδιοτήτων, υποχρεώσεων, προνομίων και προοπτικών επαγγελματικής αποκατάστασης. Πού ξεκινάνε και πού τελειώνουν οι υποχρεώσεις ενός εθελοντή; Με ποια δεδομένα εκκινεί και με ποια ολοκληρώνει έναν κύκλο εργασίας ο εκάστοτε υποψήφιος; Χρήσιμη προσθήκη στο βιογραφικό ή εκμετάλλευση μιας κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας που δεν επιτρέπει τις προσλήψεις; Όπως και να ‘χει, ο εθελοντισμός οφείλει να γίνει πιο ελεγχόμενος, πιο στοχευμένος, πιο οριοθετημένος και πιο αξιοκρατικός. Οι υποψήφιοι έχουν ανάγκη από ουσιαστικά κίνητρα και έμπρακτη υποστήριξη και θεσμική ενίσχυση. Ο εθελοντισμός δεν είναι πανάκεια, είναι τρόπος σκέψης, είναι η βάση επί της οποίας δομείται το δίπολο ανάμεσα στην κοινωνία (προσφορά) και στο άτομο (αυτοπραγμάτωση).
Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης», αν και δεν έχει θεσμοθετηθεί η πρόσληψη εθελοντών, κατά καιρούς ομάδες ανθρώπων με όρεξη και μεράκι προσέφεραν χρόνο, γνώσεις, πολύτιμη εμπειρία αλλά και ενέργεια, ούτως ώστε να στηρίξουν έμπρακτα και πολυεπίπεδα το μουσείο. Η προσφορά αυτή ξεκίνησε από τη στιγμή που σχεδιάστηκε το μουσείο και συνεχίζεται ακούραστα μέχρι και τις μέρες μας. Το φετινό Συμπόσιο Γλυπτικής, και συγκεκριμένα οι εκδηλώσεις που πρόκειται να πραγματοποιηθούν σε παράλληλο χρόνο, περιδινούνται γύρω από το ευρύτερο θέμα «Εθελοντισμός και Πολιτισμός», αφενός για να τιμηθούν επάξια οι άνθρωποι που έχουν ενισχύσει όλα αυτά τα χρόνια με τρόπο ουσιαστικό το μουσείο, αφετέρου με σκοπό να δημιουργηθεί μία κουλτούρα εθελοντισμού στην Ήπειρο και στον χώρο του Πολιτισμού συνολικά.
Το ζήτημα της συνέργειας μέσω του θεσμού του Συμποσίου
Το Συμπόσιο Γλυπτικής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης», το οποίο έχει πλέον καθιερωθεί ως θεσμός στην Ήπειρο, έχει φιλοξενήσει εκατοντάδες γλύπτες, Έλληνες και ξένους, οι οποίοι δημιούργησαν αντίστοιχα γλυπτά δημόσιου χώρου, κοσμώντας σύσσωμο το χωριό (Ελληνικό Ιωαννίνων) αλλά και την αυλή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης». Ο θεσμός του Συμποσίου ισοδυναμεί με μία γιορτή Τέχνης και Πολιτισμού. Συνέργεια ανάμεσα σε καλλιτέχνες, ανθρώπους των μουσείων αλλά και κοινού – το σύστημα σχέσεων που αναπτύσσεται μεταξύ των τριών αυτών πόλων συνιστά την ουσία του πολιτιστικού γίγνεσθαι. Ένα δίκτυο ανθρώπων διαφορετικών ειδικοτήτων έρχεται σε επαφή με σκοπό τη διάδραση και τη μάθηση. Η Τέχνη πρέπει να «ταξιδεύει», να συνιστά αγαθό προσβάσιμο σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους μέσα από δράσεις που συνδυάζουν την αισθητική με την πνευματική τέρψη.
Στο πλαίσιο του ετήσιου Συμποσίου Γλυπτικής, έχουν φιλοξενηθεί πολυάριθμες διαλέξεις ποικίλης θεματικής, παρουσιάσεις βιβλίων, θεατρικά δρώμενα και μουσικές συναυλίες, τόσο από εγχώριες όσο και διεθνείς ορχήστρες. Και φέτος, οι διοργανωτές αναμένουν με ενθουσιασμό και περιέργεια τις προτάσεις που θα κατατεθούν από τους ενδιαφερόμενους μέχρι και την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2023. Κάθε φορέας μπορεί να αποστείλει μία (1) πρόταση συμμετοχής. Στη συνέχεια οι προτάσεις θα αξιολογηθούν από την αρμόδια κριτική επιτροπή (αποτελούμενη από ειδικούς επιστήμονες, μουσειολόγους και εικαστικούς) και η τελική επιλογή θα ανακοινωθεί στις αρχές Μαρτίου 2023. Το Συμπόσιο, όπως κάθε χρόνο, θα λάβει χώρα τον Αύγουστο 2023 και θα διαρκέσει είκοσι (20) ημέρες συνολικά.
Με αφορμή την Τέχνη της Γλυπτικής, οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή προκειμένου να γιορτάσουν, να αλληλεπιδράσουν, να δικτυωθούν και να παρουσιάσουν έργα και ιδέες τους. Εκδηλώσεις σαν αυτές, θα πρέπει να χαίρουν μεγάλης αποδοχής και ανταπόκρισης από το κοινό, μιας και προσφέρουν την ευκαιρία σε μουσεία και ιδρύματα εκτός Αθηνών, να αναδειχθούν, να διαμορφώσουν ακόμα πληρέστερα την ήδη υπάρχουσα ταυτότητά τους μέσω της συνδιαλλαγής με το φιλοθεάμον κοινό. Για είκοσι μέρες, το Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης» ανοίγει διάπλατα τις πόρτες του προκειμένου να υποδεχθεί ανθρώπους με όραμα και μεράκι, ανθρώπους ανοιχτούς σε νέα ερεθίσματα και συζητήσεις, οι οποίες θα επιφέρουν γόνιμους προβληματισμούς αναφορικά με το μέλλον του Πολιτισμού σε πανελλαδικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο.
Για περισσότερες πληροφορίες και κατάθεση προτάσεων παρακαλώ επικοινωνήστε στο: museumsumposio@gmail.com
Πηγές
pbnews. (2022, Δεκεμβρίου 8). pbnews. Ανάκτηση από 13ο Συμπόσιο Γλυπτικής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης»: https://pbnews.gr/13o-sybosio-glyptikis-tou-mouseiou-sygchronis-technis-theodoros-papagiannis/
Σταθόπουλος, Δ. (2022, Φεβρουαρίου 17). Travel.gr . Ανάκτηση από Θεόδωρος Παπαγιάννης: Ο βοσκός που έγινε διεθνούς φήμης γλύπτης: https://www.travel.gr/experiences/people-en/theodoros-papagiannis-o-voskos-poy-egi/
