Mona Lisa: Η απομυθοποίηση ενός αριστουργήματος

Ο Leonardo είναι από τους πιο επιφανείς καλλιτέχνες της ιταλικής Αναγέννησης, ξακουστός κυρίως για τον πίνακά του, Mona Lisa. Γεννημένος την 15η Απριλίου του 1452 στο Vinci της Φλωρεντίας, είναι γνωστός στην ιστορία της τέχνης και ως Leonardo da Vinci. Εκτός από τη ζωγραφική, επιδίδεται και σε άλλους τομείς, όπως η μηχανική, η αστρονομία, η φιλοσοφία, η ανατομία, τα μαθηματικά, η γλυπτική, η αρχιτεκτονική, καθώς και η μουσική σύνθεση. Η τέχνη όμως που εκτοξεύει τη φήμη του στα ύψη, δεν είναι άλλη από τη ζωγραφική.

Μερικά από τα πιο γνωστά έργα του Φλωρεντινού ζωγράφου είναι:

Η Παναγία με το γαρίφαλο (1473-78)
Ο Ευαγγελισμός (1473-78)
Η Προσκύνηση των Μάγων (1481)
Η Παναγία των Βράχων (1480-86 και 1491-95)
Ο Μυστικός Δείπνος (1494-98)
Η Παναγία, ο Χριστός και η Αγία Άννα (1510-13)
Ο Βιτρουβιανός άνθρωπος (1487), που αποτελεί σχέδιο με συνοδευτικές σημειώσεις.

**Οι δύο εκδοχές της Παναγίας των Βράχων**

ΤΟ ΕΞΕΧΟΝ ΕΡΓΟ

Ανάμεσα στις ευφάνταστες ζωγραφικές δημιουργίες του Leonardo ξεχωρίζει μία συγκεκριμένη προσωπογραφία ζωγραφισμένη με λάδι πάνω σε ξύλο, αυτή της περίφημης Mona Lisa ή La Gioconda (1503-14). Η M[ad]on[n]a Lisa είναι σύζυγος του Francesco del Giocondo. Κατάγεται από τη Φλωρεντία, όπως και ο καλλιτέχνης, είναι 24 χρόνων και όχι ιδιαίτερης ομορφιάς. Οποιαδήποτε άλλη πληροφορία ή φήμη για την ταυτότητα του μοντέλου και τη χρονολόγησή του, αμφισβητούνται ακόμη και σήμερα. Για το λόγο αυτό, αξίζει να κοιτάξουμε τον πίνακα, σαν να είναι η πρώτη φορά που τον αντικρίζουμε, και να τον αξιολογήσουμε με προσοχή και σχολαστικότητα από την αρχή.

Αξιοπρόσεκτο είναι και το γεγονός, ότι ο ίδιος ο Leonardo ανεγνώριζε την αξία του έργου του. Γι’ αυτό, πήρε μαζί του τον πίνακα διαστάσεων 77 εκ. x 53 εκ., όταν έφυγε στη Γαλλία το 1516, στην αυλή του Φραγκίσκου Α’.

**Mona Lisa, λάδι σε ξύλο** **(1503-14)**

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΠΙΟΥ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

Στον πίνακα του Leonardo, η νεαρή γυναίκα αναπαρίσταται καθισμένη σε μία πολυθρόνα ανάμεσα σε δύο κίονες, των οποίων ο θεατής διακρύνει μόνο τις βάσεις. Το πανοραμικό τοπίο πίσω από το κεντρικό πρόσωπο, αποτελείται από πολλά νερά που φαίνονται να «ρέουν» στον πίνακα, αιχμηρούς βράχους και ακόμη πιο πίσω πράσινο. Το τοπίο φαίνεται να δένει αρμονικά με την κύρια μορφή, χωρίς να την επισκιάζει, παρά μόνο να την αναδεικνύει.

Όσον αφορά στην κύρια προσωπικότητα του πίνακα, αυτή της Mona Lisa, ο καλλιτέχνης έχει επιλέξει να δείξει τα ¾ του σώματος και σε στάση διαγώνια, με έμφαση στην αριστερά. Αποδίδεται με αυτόν τον τρόπο η τρίτη διάσταση του πίνακα in relievo σύμφωνα με τον Leonardo. Οι δύο πλευρές της γυναίκας δεν είναι πανομοιότυπες και αυτό φαίνεται μέσω του τοπίου. Ο ορίζοντας στην αριστερή πλευρά μοιάζει να βρίσκεται πολύ χαμηλότερα από αυτόν στα δεξιά. Επομένως, όταν ο θεατής κατευθύνει το βλέμμα του προς τα αριστερά της εικόνας, η γυναίκα μοιάζει κάπως ψηλότερη ή πιο στητή, παρά αν κατευθύνουμε το βλέμμα μας προς τη δεξιά πλευρά.

ΕΚΦΡΑΣΗ

Ο Leonardo είναι ένας πραγματικός ταχυδακτυλουργός. Αρκεί μόνο να κοιτάξει κανείς πώς έπλασε το χέρι της Mona Lisa ή τα μανίκια με τις μικροσκοπικές πτυχές, με τι ρεαλιστικότητα απέδωσε το αίμα να ρέει κάτω από την επιδερμίδα της και τα χείλη της να τρέμουν σε ένα κινούμενο πρόσωπο, που οι μύες του συσπώνται ελαφρά σε ένα αρχόμενο χαμόγελο. Η γυναίκα μοιάζει σαν να μας κοιτάει και να έχει «δική της γνώμη». Είναι σαν ένα ζωντανό πλάσμα και κάθε φορά που την κοιτάζουμε, μοιάζει κάπως διαφορετική από την προηγούμενη φορά. Σαν να αλλάζει ελαφρώς η διάθεσή της, όπως συμβαίνει και σε έναν ζωντανό άνθρωπο. Ο καλλιτέχνης έχει καταφέρει να αποδώσει με ρεαλιστικό τρόπο τη γυναίκα και κυρίως την έκφραση του προσώπου της. Πότε η γυναίκα φαίνεται να μας «κοροϊδεύει» και πότε διακρίνουμε μια θλίψη στο χαμόγελό της. Η τεχνοτροπία που χρησιμοποιείται για τα μάτια και το χαμόγελο, χαρίζει στον πίνακα τη μοναδικότητά του. Αποπνέει μυστήριο που απορρέει από τις γωνίες των ματιών και των χειλιών. Ο πίνακας στο σύνολό του μοιάζει πραγματικά «απόκοσμος».

ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ

Ο Leonardo φαίνεται να διοχετεύει όλη του την τέχνη στον πίνακα αυτό. Δεν δίνει βάση μόνο στη μορφή της γυναίκας, μιας και είναι το κύριο στοιχείο του έργου, αλλά εργάζεται με εξίσου μόχθο και για το περιβάλλον τοπίο. Το τοπίο λοιπόν αποκτά κι αυτό μια ονειρική διάσταση και συνδέεται αρμονικά με τη φιγούρα της γυναίκας, μέσω της τεχνικής sfumato, εφεύρεση του Leonardo, που χρησιμοποιεί με ιδιαίτερα επιτυχημένο τρόπο στην περίπτωση της Mona Lisa. Sfumato, όπως το αποκαλούν οι Ιταλοί, είναι:

το ακαθόριστο περίγραμμα και τα απαλά χρώματα που επιτρέπουν στις φόρμες να σβήνουν η μία μέσα στην άλλη και να αφήνουν πάντα κάτι για τη φαντασία μας.

Στον πίνακα διαφαίνεται επίσης και η επιδέξια χρήση του φωτός. Η αντίθεση του φωτός και σκιάς chiaroscuro είναι άλλη μια τεχνική που χρησιμοποιεί ο Leonardo λοιπόν είναι για καλύτερη ανάμειξη των χρωματικών τόνων. Ο καλλιτέχνης πιστεύει επίσης πως:

το ανθρώπινο σώμα ανακλά σε μικροκλίμακα τις δομές και τις εξελικτικές διαδικασίες του κόσμου.

Ακόμη, υποστηρίζει ότι:

το intus (ένδος) και το extra (εκτός) είναι αλληλένδετα.

ΕΠΙΛΟΓΙΚΕΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

Τελικά, αυτό που μας κάνει να εντυπωσιαζόμαστε τόσο από το πορτρέτο της Mona Lisa, δεν είναι παρά η εντύπωση που μας προκαλεί. Παρατηρώντας τον πίνακα, προσπαθούμε να καταλάβουμε τι νιώθει η εικονιζόμενη γυναίκα. Ο Leonardo έχει καταφέρει να σαγηνεύσει τον παρατηρητή και να τον υποβάλλει σε μια προσπάθεια ψυχογράφησης της γυναίκας. Εξ άλλου, ένα έργο τέχνης έχει επιτύχει το στόχο του, μόνο αν έχει κάνει το θεατή να επιστρέψει και να το παρατηρήσει για δεύτερη φορά.