Μητριαρχία σε ιθαγενείς φυλές της Βόρειας και Νότιας Αμερικής

Μια “ξεχασμένη” έννοια

Η έννοια της μητριαρχίας αποτελεί θέμα συζήτησης εδώ και αιώνες. Η μητριαρχία είναι ένα κοινωνικό σύστημα στο οποίο οι γυναίκες κατέχουν πρωταρχική εξουσία. Η ιδέα της μητριαρχίας έχει επικρατήσει σε πολλές αυτόχθονες κοινότητες σε όλο τον κόσμο και οι φυλές των ιθαγενών της Βόρειας και Νότιας Αμερικής δεν αποτελούν εξαίρεση.

Μητριαρχία σε φυλές ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής

Οι ιθαγενείς αμερικανικές κοινωνίες είχαν διαφορετικές δομές και έθιμα και η ιδέα της μητριαρχίας διέφερε μεταξύ τους. Ωστόσο, πολλές φυλές ιθαγενών Αμερικανών ήταν μητρογραμμικές, πράγμα που σημαίνει ότι η καταγωγή και η κληρονομιά εντοπίστηκαν μέσω της μητρικής γραμμής. Αυτό σήμαινε ότι οι γυναίκες κατείχαν σημαντική δύναμη και θέση στη φυλή. Στις μητρογραμμικές κοινωνίες, οι γυναίκες είχαν σημαντικούς ρόλους στη λήψη αποφάσεων, καθώς έλεγχαν τους πόρους της οικογένειας και ήταν υπεύθυνες για την επιλογή συζύγου για τις κόρες τους. Σε πολλές φυλές, οι γυναίκες επίσης είχαν πνευματική δύναμη και μερικές χρησίμευαν ως θεραπευτές και σαμάνοι.

Ένα παράδειγμα μητρογραμμικής φυλής είναι η φυλή Hopi (Χόπι) της βορειοανατολικής Αριζόνα. Οι Hopi έχουν ένα σύστημα φατριών στο οποίο η φυλή της μητέρας θεωρείται πιο σημαντική από αυτή του πατέρα, όπως ακριβώς γίνεται και σε αρκετές φυλές των Apache (Απάτσι). Όταν για παράδειγμα ένας άντρας μέλος των Apache θέλει διαζύγιο, φεύγει για κυνήγι χωρίς να επιστρέψει ποτέ. Σε αντίθεση με τις γυναίκες, μέλη διαφόρων φυλών των Apache, ετοιμάζουν τα πράγματα των συντρόφων τους και τα αφήνουν έξω από το οίκημα, χωρίς κάποια συζήτηση ή διαδικασία. Οι γυναίκες διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων της φυλής και είναι υπεύθυνες για τη μετάδοση πολιτιστικών παραδόσεων στις κόρες τους. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Συνομοσπονδία Iroquois (Ιρακουόι), η οποία αποτελούνταν από έξι φυλές (Mohawk, Oneida, Seneca, Onondaga, Cayuga, and Tuscarora) στη βορειοανατολική περιοχή της Βόρειας Αμερικής. Οι Iroquois ήταν μητρογραμμικοί και η μητέρα της φυλής  ήταν υπεύθυνη για την επιλογή του αρχηγού της φυλής και είχε τη δύναμη να τους απομακρύνει αν δεν έκαναν σωστά τη δουλειά τους.

Μητριαρχία στις φυλές της Νότιας Αμερικής

Οι φυλές της Νότιας Αμερικής είχαν επίσης διαφορετικές δομές και έθιμα σχετικά με τη μητριαρχία. Ένα παράδειγμα είναι ο λαός Aymara (Αιμάρα) της Βολιβίας, του Περού και της Χιλής. Οι Aymara είναι μητρογραμμικοί και η κληρονομιά μεταβιβάζεται μέσω της γραμμής της μητέρας. Οι γυναίκες κατέχουν σημαντικούς ρόλους στη λήψη αποφάσεων και διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στις πνευματικές τελετές της φυλής. Άλλα παραδείγματα ειναι οι φυλές της Καραϊβικής, Νότιας και Κεντρικής Αμερικής, Goajiro, Kuna/Cuna, Patangoro, Chachi, Lokono και Taino. Κάποιες από αυτές ανήκουν στην ευρύτερη φυλή ή γλώσσα των Αrawak (Aραβάκ).

Μια, σχεδόν αφανισμένη πλέον, δομή κατασκευής χωριών αυτών των φυλών ήταν η εξής. Οι άντρες της φυλής έστηναν στη μέση του χωριού, συνήθως κάτω από πυκνή βλάστηση και δέντρα, αιώρες. Οι γυναίκες, σχημάτιζαν έναν κύκλο, γύρω από τις αιώρες, ο οποίος αποτελούνταν από καλύβες με κάθε καλύβα να αντιστοιχεί και σε μία γυναίκα. Όποτε ήθελε, η κάθε μια σε ανύποπτο χρόνο, προσέγγιζε το κέντρο του χωριού και επέλεγε έναν άντρα για δυνητικό της σύντροφο. Στην περίπτωση όπου η γυναίκα δεν ήταν ευχαριστημένη με την επιλογή της, είχε το δικαίωμα να στείλει τον σύντροφο της πίσω στις αιώρες ανά πάσα στιγμή μαζί με τους υπόλοιπους απορριφθέντες ή μη επιλεγμένους ακόμη άνδρες.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η φυλή Mosuo/Naxi (Μοσούο/Να΄ζ) της Κίνας, η οποία συχνά αναφέρεται ως μητριαρχική κοινωνία. Οι Mosuo δεν είναι ιθαγενείς Αμερικανοί, αλλά μοιράζονται ομοιότητες με ορισμένες φυλές της Νότιας Αμερικής όσον αφορά την κοινωνική τους δομή. Οι Mosuo είναι μητρογραμμικοί και οι γυναίκες κατέχουν σημαντική δύναμη στη φυλή. Είναι υπεύθυνοι για τη διαχείριση του νοικοκυριού και τη λήψη σημαντικών αποφάσεων.

Η μητριαρχία σήμερα

Παρά την παρακμή της μητριαρχίας σε πολλές φυλές ιθαγενών Αμερικανών, ορισμένες αυτόχθονες κοινότητες κατάφεραν να διατηρήσουν τα παραδοσιακά τους έθιμα και να συνεχίσουν να ασκούν τη μητριαρχία. Aυτές οι φυλές παρέχουν επίσης ελπίδα για το μέλλον, καθώς αποδεικνύουν ότι είναι δυνατόν να αντισταθούν στις δυνάμεις της αποικιοκρατίας και να διατηρήσουν τις πολιτιστικές πρακτικές και παραδόσεις. Η παρακμή της μητριαρχίας στις φυλές αυτές, αντιπροσωπεύει μια σημαντική απώλεια της δύναμης και της εξουσίας των γυναικών στις αυτόχθονες κοινότητες. Είναι μια υπενθύμιση του αντίκτυπου που είχε η αποικιοκρατία στους αυτόχθονες λαούς και τους πολιτισμούς τους. Ωστόσο, η συνέχεια αυτή των παραδόσεων, παρέχει έμπνευση για το μέλλον και χρησιμεύει ως υπενθύμιση ότι ο αγώνας για την πολιτιστική διατήρηση και την αναγνώριση των δικαιωμάτων τους συνεχίζεται.

Πηγές:

Βίντεο διάλεξης του Roy Casagranda (καθηγητής πολιτικών επιστημών), ανακτήθηκε από το κανάλι του σχολείου του Όστιν (The Austin School), στις 9/3/23 www.youtube.com/watch?v=hnOO4F1ycDE&t=1900s (Τελευταία πρόσβαση 14/3/23).

Matriarchal Studies, είναι η οργάνωση μακροχρόνιων μελετών και παρατηρήσεων απο εθνικολόγους, σοσιολόγους και ακαδημαικούς. Το έργο ειναι παγκόσμιας κλίμακας, για όποιον ενδιαφέρεται και πάρα πολυ ενδιαφέρον. Τα παλαιότερα αρχεία είναι απο το 1916 και φτάνουν μέχρι και το 2010. matriarchalstudies.com/i-studies-of-recent-and-extant-matriarchal-societies/the-americas/ (Τελευταία πρόσβαση 14/3/23).