Κουτσομπολιό: από τη νονά στη μέγαιρα

Όταν εξετάζει κανείς τα δικαιώματα των γυναικών στην διάρκεια των αιώνων, αναγνωρίζει συχνά τα μοτίβα που αναπαράγουν την κατά φύλο καταπίεση. Ένα από αυτά τα μοτίβα είναι το κουτσομπολιό. Η αργόσχολη συνήθεια αποτελεί μια σημαντική πράξη και δικαίωμα των γυναικών στις νεότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες του όψιμου μεσαίωνα. Μια πράξη που υπέστη σημασιολογική μεταβολή και οδήγησε σε φριχτούς βασανισμούς. Ένα στερεότυπο, μια ταμπέλα που στιγματίζει ακόμη και σήμερα.

Ετυμολογία

Οι ετυμολογικές πηγές της αγγλικής γλώσσας τοποθετούν τον όρο gossip (κουτσομπολιό) στα δύο συνθετικά της παλαιάς αγγλικής god (θεός) και sip (συγγενής), δηλώνοντας τον νονό ή τον πνευματικό γονέα. Με τον καιρό απέκτησε τη σημασία του συνοδού κατά τη διάρκεια του τοκετού, δηλαδή της μαίας ή οποιοδήποτε άλλου προσώπου που προσέφερε αυτές τις υπηρεσίες. Το κουτσομπολιό άρχισε, επίσης, να σημαίνει τις φιλίες και τις συνάξεις των γυναικών όχι με απαραίτητα αρνητική χροιά. Αργότερα δήλωνε τις φιλικές συναθροίσεις με σκοπό την ανταλλαγή νέων.

Αναπαράσταση του όρου

Ωστόσο, στα θεατρικά έργα της εποχής η αναπαράσταση της πράξης του κουτσομπολιού δεν ήταν αθώα. Στα κείμενα αυτών των έργων (και συγκεκριμένα σε ένα θεατρικό μυστηρίου που ανήκει στον κύκλο του Τσέστερ) οι γυναίκες πηγαίνουν με τις gossips (τις φίλες τους) στα ταβερνεία για να πιουν και να διασκεδάσουν. Τις αναπαριστούν, λοιπόν, να έχουν μια ιδιαίτερα κοινωνική ζωή παρά την πατριαρχική δομή της κοινωνικής ζωής. Η επικριτική και καυστική ματιά των συγγραφέων φωτογραφίζει την οπτική ολόκληρης της κοινωνίας.

Ειδικότερα σε ένα άλλο έργο του κύκλου του Τσέστερ, αναφορικά με την ιστορία του Νώε, μια γυναίκα έχει πάει στην χασαποταβέρνα με τις φίλες της (gossips). Όταν την καλεί ο άντρας της «επειδή φουσκώνουν τα νερά», εκείνη αρνείται να φύγει αν δεν πάρει μαζί και τις φίλες της. Και εδώ η λέξη gossip τονίζει αυτή τη μεταβολή του κουτσομπολιού. Όπως επισημαίνουν οι σχολιαστές της εποχής, το ταβερνείο αποτελεί ένα δημοφιλές μέρος όπου οι γυναίκες των φτωχών και μεσαίων τάξεων πάνε εκεί για να κουτσομπολέψουν. Εκτός από την κατά φύλο συμβαίνει παράλληλα και κοινωνική διάκριση στα έργα αυτά.

Και είναι κακές οι γυναίκες που κουτσομπολεύουν;

Το κουτσομπολιό και οι γυναίκες που το ακολουθούσαν δεν ήταν κάτι αρεστό σε εκείνη την εποχή. Ιδωμένο ως ένα είδος εξέγερσης των γυναικών, όλο αυτό έκανε ολόκληρο το οικοδόμημα της πατριαρχίας να τρέμει συθέμελα. Ως εκ τούτου, οι γυναίκες αυτές άρχισαν να χαρακτηρίζονται ως «στρίγγλες (scolds)», «μέγαιρες (breeches/shrews)» και «μάγισσες (witches)». Αυτές οι λέξεις δεν ήταν αποδεκτές στις κοινωνίες του 16ου και 17ου αιώνα. Το κουτσομπολιό μετατοπίζει την φιλική συνάθροιση και δηλώνει την επικριτική και την αργόσχολη κουβέντα.

Το φίμωτρο της στρίγγλας και η καρέκλα του πνιγμού: εξημερώνοντας τις παραβατικές

Είναι πλέον φανερό ότι η υπακοή ιεραρχεί το πλέον πρωταρχικό καθήκον της συζύγου της εποχής. Στην γραμματεία της εποχής υπάρχουν πολλές αναφορές παραβατικών γυναικών που δεν έδειχναν την απαραίτητη υπακοή και υπέπεσαν σε ανηλεείς τιμωρίες.  Οι τιμωρίες τους ήταν κυρίως το «φίμωτρο της στρίγγλας (taming of the scold)» και η «καρέκλα του πνιγμού (cucking / ducking chair).

Το πρώτο όργανο ήταν ένα σαδιστικό φίμωτρο που έκοβε τη γλώσσα της γυναίκας αν πήγαινε να μιλήσει. Το μεταλλικό πλαίσιο έπιανε ολόκληρο το κεφάλι και ένα μεταλλικό γλωσσίδιο πίεζε προς τα κάτω τη γλώσσα. Συχνά είχε καρφιά, ώστε κάθε φορά που η τιμωρούμενη πήγαινε να κουνήσει τη γλώσσα της, ένιωθε τρομερό πόνο και της ήταν αδύνατο να μιλήσει. Εκτός από το «φίμωτρο της στρίγγλας», το έλεγαν επίσης και «φίμωτρο της κουτσομπόλας», πράγμα που μαρτυρά την αλλαγή της σημασίας του όρου. Με αυτό το πράγμα διαπόμπευαν τις παραβατικές και διέσπειραν τον φόβο στις υπόλοιπες γυναίκες.

Στη συνέχεια, ένα δεύτερο αποτρόπαιο μέσο τιμωρίας ήταν η καρέκλα του πνιγμού, με την οποία τιμώρησαν και τις ιερόδουλες γυναίκες. Κάθιζαν τη γυναίκα και την έδεναν και στη συνέχεια την βύθιζαν στο ποτάμι.

Στο σήμερα

Συμπεραίνει κανείς ότι δεν είναι περίεργο που η λέξη κουτσομπολιό έχει μια αρνητική χροιά στις μέρες μας. Από την πνευματική συνοδεία και την φιλική σχέση κατέληξε να διαπομπεύει τις γυναίκες και να τις τιμωρεί με μισητούς τρόπους. Οι γυναίκες που διάγουν τις μέρες τους με το κουτσομπολιό είναι αυτομάτως «μέγαιρες» ή «μάγισσες», προσδίδοντας αρνητική συνδήλωση σε μια καθημερινή πράξη. Αναπαράγουν μια στερεοτυπική κρίση για το γυναικείο φύλο και συνεχίζουν την ανελέητη και δίχως τέλος καταπίεση του.

ΠΗΓΕΣ

David Underdown. (1986). ‶The taming of the Scold: The Reinforcement of Patriarchal Authority in Early Modern England″ στο Anthony Fletcher και John Stevenson (επιμ.) Order and Disorder in Early Modern England, Κέιμπριτζ: University of Cambridge Press, 116-136.

Silvia Federici. (2018). Witches, Witch-Hunting and Women, PM Press – Autonomedia – Common Notions.