Τούρκοι καλλιτέχνες που αψηφούν τον Ερντογάν

Ο αυταρχισμός του Ερντογάν δεν έχει περάσει απαρατήρητος από τον καλλιτεχνικό κόσμο της Τουρκίας. Παρα τις συνεχείς διώξεις και απειλές, δεν είναι λίγοι οι Τούρκοι καλλιτέχνες που δημόσια αμφισβητούν τον Ερντογάν. Τραγουδιστές, ηθοποιοί και συγγραφείς εξακολουθούν να αγωνίζονται υπέρ της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χρησιμοποιώντας την τέχνη ως μέσο διαμαρτυρίας. Παρακάτω ακολουθεί μία λίστα με τους πιο επιφανείς καλλιτέχνες της Τουρκίας που έχουν αναπτύξει ακτιβιστική δράση προσπαθώντας να σώσουν την χώρα από τον ολοκληρωτισμό και τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό.

1. Σεζέν Ακσού

Γνωστή και ως η «Χάρις Αλεξίου της Τουρκίας», η Σ. Ακσού είναι μία από τις παλαιότερες και δημοφιλέστερες τραγουδίστριες της Τουρκίας που βρίσκονται στο καλλιτεχνικό στερέωμα, ήδη, από την δεκαετία του 1970. Η Σ. Ακσού έχει επικρίνει δημόσια τα κακώς κείμενα της Τουρκίας, από τον πόλεμο στις κουρδικές επαρχίες μέχρι τον ολοκληρωτισμό του Ερντογάν.

Στις διαδηλώσεις του πάρκου Γκεζί το 2013, η Ακσού είχε δηλώσει: «οι διαδηλώσεις αποτελούν την πρώτη μεγάλη «επανάσταση» της νεολαίας στον 21ο αιώνα και χαίρομαι πρωτίστως που η επανάσταση αυτή ξεκινάει από την χώρα μου». Η Ακσού, μάλιστα, κυκλοφόρησε και δίσκο, αποκλειστικά αφιερωμένο στα γεγονότα του πάρκου Γκεζί, στρεφόμενη, εμμέσως, κατά του φονταμενταλισμού που επέβαλλε ο Ερντογάν στην χώρα.

Πιο παλιά, το 2009, η Ακσού αρνήθηκε να υποστηρίξει διάφορες πρωτοβουλίες του Ερντογάν, όταν ο τελευταίος της ζήτησε να τραγουδήσει στις πολιτικές εκδηλώσεις του AKP. Η Ακσού είχε, τότε, δηλώσει ότι δεν πρόκειται να στηρίξει τις πρωτοβουλίες την κυβέρνηση και να στρατεύσει με αυτόν τον τρόπο την τέχνη και το όνομά της.

Πέρα από τον διακριτικό πολιτικό ακτιβισμό της, η Ακσού είναι αρκετά ευαισθητοποιημένη σε ζητήματα μισογυνισμού, bullying και αγωνίζεται για τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚ κοινότητας της Τουρκίας. Μάλιστα, θεωρείται ως το μεγαλύτερο gay icon της Τουρκίας .

2. Ζουχάλ Ολτσάι

Η Ζουχάλ Ολτσάι είναι μία ακόμη τραγουδίστρια – ηθοποιός της Τουρκίας που έχει στραφεί δημόσια εναντίον του Ερντογάν το 2018. Η Ζουχάλ Ολτσάι είναι μία από τις πιο επιτυχημένες καλλιτέχνιδες της Τουρκίας με πολυετή παρουσία στον χώρο του κινηματογράφου και της δισκογραφίας, ήδη, από την δεκαετία του 1970.

Το 2018, άλλαξε μερικούς στίχους σ΄ένα τραγούδι της, ώστε να ασκήσει κριτική στον Ερντογάν. Ειδικότερα, ο στίχος είχε την εξής μορφή: «Ρ.Τ. Ερντογάν, όλα είναι μάταια, όλα είναι ένα ψέμα, θα ξυπνήσεις μία μέρα και όλα θα είναι ένα όνειρο». Φυσικά, ο στίχος αυτός εξόργισε τον Ερντογάν και, αμέσως, ασκήθηκαν ποινικές διώξεις κατά της τραγουδίστριας για προσβολή του προέδρου!

Η υπόθεση έληξε με την καταδίκη της Ολτσάι σε δεκάμηνη φυλάκιση. Αρχικά, η εισαγγελία της Πόλης είχε προτείνει φυλάκιση τεσσάρων ετών, χωρίς αναστολή. Ακραίο, αν αναλογιστεί κανείς ότι πρώην μέλη του ISIS κυκλοφορούν, ακόμα, ελεύθερα στην Τουρκία, ενώ δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και καλλιτέχνες φυλακίζονται για δηλώσεις κατά της κυβέρνησης…

3. Ορχάν Παμούκ

Δεν είναι δυνατόν να λείπει από την λίστα των καλλιτεχνών – ακτιβιστών ο Ορχάν Παμούκ. Ο νομπελίστας συγγραφέας έχει στραφεί δημόσια κατά του Ερντογάν με τον τρόπο που αυτός ξέρει. Ο Ορχάν Παμούκ έχει δηλώσει: «[Ο Ερντογάν] δεν θα καταφέρει να με διώξει από την Πόλη που τόσο αγαπώ. Αυτοί οι άνθρωποι σκότωσαν την Πόλη στην οποία γεννήθηκα και μεγάλωσα. Τουλάχιστον, εγώ δεν θα φύγω ούτε θα καταφέρουν να με διώξουν». Γενναία δήλωση, εάν αναλογιστούμε τις συστηματικές διώξεις στην Τουρκία και την φυγή εκατοντάδων ακαδημαικών, δημοσιογράφων και καλλιτεχνών.

Ο Ο. Παμούκ έχει υπερασπιστεί δημόσια την ελευθέρια του λόγου στην Τουρκία και, κυρίως, την ανάγκη για μία χώρα που θα αγκαλιάζει την ελευθερία του λόγου και την δημοκρατία. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι ο Ο. Παμούκ έκανε αρκετά διπλωματικές δηλώσεις αναφορικά με τις πολιτικές εξελίξεις στην χώρα. Έχοντας αντιμετωπίσει μία μακροχρόνια δικαστική διαμάχη που παραλίγο να του στοιχίσει την ζωή, προσπαθούσε πάντα να παρεμβαίνει με ήπιο και διπλωματικό τρόπο χωρίς να δυναμιτίζει το σκηνικό.

Ζωγράφοι εναντίον Ερντογάν και οι «άλλοι καλλιτέχνες»

Το Mamut Art Project είναι ένας ετήσιος καλλιτεχνικός θεσμός στην Πόλη. Θεωρείται ως ο σημαντικότερος καλλιτεχνικός θεσμός στην Πόλη και κάθε χρόνο εκφράζει τους προβληματισμούς της νεολαίας της Τουρκίας. Σαφώς και το κλίμα φόβου στην χώρα έχει περιορίσει την θεματική του MAP, αλλά αυτό δεν έχει πτοήσει νέους ζωγράφους και installation artists από το να συνεχίσουν να λένε ελεύθερα τις απόψεις τους για ένα καλύτερο και πιο δημοκρατικό αύριο.

Παρόμοια είναι η κατάσταση και στην Biennale της Πόλης. Εκεί, όμως, οι καλλιτέχνες είναι πιο επιφυλακτικοί για το αύριο. Ίσως αυτό οφείλεται στο ηλικιακό χάσμα μεταξύ των δύο θεσμών. Τo MAP απευθύνεται σε νέους καλλιτέχνες που εκφράζονται με περισσότερο αυθορμητισμό και ορμητικότητα. Αντίθετα, η Biennale απευθύνεται σε ώριμους καλλιτέχνες με πιο συμπαγείς προβληματισμούς και μεγαλύτερη πείρα ζωής. Το σίγουρο είναι, όμως, ότι όλοι οι καλλιτέχνες βιώνουν τον φόβο και την αβεβαιότητα για ένα καλύτερο αύριο.

Εκτός των παραπάνω καλλιτεχνών, αρκετοί ακόμη ηθοποιοί, stand-up comedians και άλλοι εξακολουθούν να δίνουν άλλοτε έναν σιωπηλό και άλλοτε έναν ηχηρό αγώνα κατά του αυταρχισμού και του φονταμενταλισμού. Ακόμα και ο σιωπηλός αγώνας είναι πολύ δύσκολος σε μία χώρα όπου οι διώξεις είναι συνεχείς και καθημερινές.

Ωστόσο, πολλοί άλλοι καλλιτέχνες εξακολουθούν να διώκονται ή να βρίσκονται στην φυλακή. Υπάρχουν, όμως, και περιπτώσεις καλλιτεχνών που στρατεύτηκαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο υπέρ του καθεστώτος ανοίγοντας μία νέα συζήτηση για την σχέση της τέχνης με την προπαγάνδα…

Πηγές:

“Artists find their voice in Turkey’s ‘difficult’ climate”, The Times of Isreal (1/9/2019)

“Turkey’s emerging artists dwell in dystopia”, Al-Monitor (1/9/2019)

“Orhan Pamuk: Fear is everywhere in Turkey but President Erdogan will not drive me out”, The Sunday Times (1/9/2019)

“Pressure increases on Turkey’s artists as Erdogan targets popular stars”, DW (1/9/2019)