Πηγή εικόνας: Union College Archives at Schaffer Library, Schenectady, New YorkCreative Commons Legal Code

Καταγωγή και συγγένεια ανά τον κόσμο

Η αυγγένεια και η καταγωγή προσδιορίζονται με διαφορετικούς τρόπους ανά τον κόσμο. Οι ανθρωπολόγοι που πραγματοποιούν τέτοιου είδους μελέτες, χρησιμοποιούν συνήθως διαγράμματα για να κάνουν πιο κατανοητές τις σχέσεις συγγένειας των ανθρώπων. Ο Lewis Henry Morgan αναφέρει ότι οι ορολογίες συγγένειας διακρίνονται είτε μεταξύ των φύλων είτε μεταξύ των γενεών. Επιπλέον, διαχωρίζονται ή μεταξύ συγγενών εξ αίματος ή μεταξύ συγγενών εξ αγχιστείας.

Ο Morgan, στην έρευνα που πραγματοποίησε πάνω στα συστήματα συγγένειας, παρατήρησε ότι η κάθε κοινωνία οργανώνει αυτές τις κατηγορίες, αυτά τα συστήματα, διαφορετικά. Από αυτή του τη μελέτη, προσδιόρισε έξι βασικά συστήματα συγγένειας. Αυτά είναι της Χαβάης, των Εσκιμώων, των Ιροκέζων, των Κρόου, των Ομάχα και του Σουδάν.

Το σύστημα συγγένειας της Χαβάης

Αυτό το σύστημα θεωρείται το πιο απλό ταξινομικά από τα υπόλοιπα. Οι διαφορές μεταξύ των συγγενών διακρίνονται είτε με βάση τη γενεά είτε με βάση το φύλλο. Συγκεκριμένα, υπάρχει η γονική γενιά και η γενιά των παιδιών. Το πρόσωπο στο οποίο βασίζεται ο εντοπισμός των υπόλοιπων συγγενών ονομάζεται <<Εγώ>>. Αυτό το πρόσωπο θεωρεί και αποκαλεί <<Πατέρα>> όλους τους άντρες, οι οποίοι είναι συγγενείς από τη μεριά του πατέρα του και βρίσκονται στην ίδια γενιά με αυτόν. Αντίστοιχα, αποκαλεί <<Μητέρα>> όλες τις γυναίκες, οι οποίες είναι συγγενείς από την πλευρά της μητέρας του και βρίσκονται στην ίδια γενιά με αυτή. Επιπλέον, τους εξαδέλφους και τις εξαδέλφες του, το <<Εγώ>> τους αποκαλεί αδελφούς και αδελφές του. Με άλλα λόγια, δεν ξεχωρίζει τα αδέρφια και τα ξαδέρφια του όπως συνηθίζουμε εμείς σήμερα.

Επιπροσθέτως, το σύστημα της Χαβάης θεωρείται αμφιγραμμικής καταγωγής, δηλαδή το κάθε <<Εγώ>> έχει τη δυνατότητα να επιλέγει την γραμμή καταγωγής του, είτε του πατέρα του είτε της μητέρας του. Αυτό το σύστημα συγγένειας συναντάται κυρίως σε μικρές κοινωνίες και καλύπτει το ένα τρίτο των κοινωνιών της γης. Το όνομά του το πήρε από τα νησιά της Χαβάης καθώς αυτό το σύστημα ακολουθούσαν εκεί οι κάτοικοι πριν την επαφή τους με τη Δύση. Στις μέρες μας, το σύστημα της Χαβάης επικρατεί κυρίως στις περιοχές των Μαλαιο – Πολυνησιακών γλωσσών.

Το σύστημα συγγένειας των Εσκιμώων

Το συγκεκριμένο σύστημα ταυτίζεται με αυτό που χρησιμοποιείται στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Εστιάζει στις διαφορές στην απόσταση της συγγένειας ανάμεσα των μελών της οικογένειας και δίνει έμφαση στην πυρηνική οικογένεια. Τα υπόλοιπα μέλη της ευρύτερης οικογένειας ομαδοποιούνται σε κατηγορίες. Τα αδέλφια των γονιών του <<Εγώ>> χωρίζονται με βάση μόνο το φύλο (θείος, θεία) ενώ τα παιδιά αυτών κατηγοριοποιούνται σε μία ομάδα (ξαδέρφια).

Το σύστημα των Εσκιμώων χρησιμοποιείται στο περίπου 10% των κοινωνιών της γης και κατά κύριο λόγο στις αμφιπλευρικές κοινωνίες. Με άλλα λόγια, προσδιορίζει και αναγνωρίζει όλους τους βιολογικούς προγόνους ανεξάρτητα από το φύλο και την μεριά της οικογένειας στην οποία ανήκουν. Ονομάστηκε κατά αυτόν τον τρόπο καθώς αυτό το σύστημα ακολουθούσε μια κοινωνία κυνηγών – τροφοσυλλεκτών, οι Εσκιμώοι Inuit.

Το σύστημα συγγένειας των Ιροκέζων

Στο σύστημα των Ιροκέζων, τα αδέρφια των γονιών του <<Εγώ>> διακρίνονται μεταξύ τους ανάλογα αν είναι το ίδιο φύλο ή όχι με τους γονείς. Δηλαδή, ο κάθε αδελφός του πατέρα ονομάζεται και εκείνος πατέρας και αντίστοιχα η κάθε αδελφή της μητέρας ονομάζεται και εκείνη μητέρα. Οι αδελφές του πατέρα και οι αδελφοί της μητέρας ονομάζονται αντίστοιχα θείος και θεία για το <<Εγώ>>. Επιπλέον, τα παιδιά των αδελφών για τους γονείς και γονιών για το <<Εγώ>> θεωρούνται αδέλφια ενώ τα παιδιά των αδελφών διαφορετικού φύλου από τον πατέρα και την μητέρα του εγώ θεωρούνται ξαδέλφια.

Σε αυτό το σύστημα συγγένειας, δεν είναι ασυνήθιστο το γεγονός της παντρειάς μεταξύ των εξαδέλφων, ενώ απαγορεύονται οι γάμοι μεταξύ των εξαδέλφων που για το <<Εγώ>> θεωρούνται αδέρφια.

Το σύστημα συγγένειας των Κρόου

Το σύστημα αυτό είναι παρόμοιο με εκείνο των Ιροκέζων. Χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερο διότι δεν διακρίνει τους συγγενείς ανάλογα συγκεκριμένων γενεών. Από την πλευρά του πατέρα του <<Εγώ>>, οι γιοι της κάθε αδερφής του πατέρα αποκαλούνται και αυτοί πατέρες ενώ οι κόρες της κάθε αδελφής του πατέρα αποκαλούνται και εκείνες αδελφές. Αντίθετα, από την πλευρά της μητέρας, τα αρσενικά σταυρωτά ξαδέρφια ονομάζονται γιοι και οι σταυρωτές ξαδέρφες κόρες.

Το σύστημα συγγένειας των Κρόου συνδέεται κυρίως με κοινωνίες που έχουν παράδοση μητρογραμμικής καταγωγής, δηλαδή όταν τα μέλη της οικογένειας μπορούν να προσδιορίσουν την καταγωγή τους από τον ίδιο θηλυκό πρόγονο. Σε αυτές της κοινωνίες τα παιδιά, το κάθε <<Εγώ>>, ανήκει μόνο στην οικογένεια της μητέρας και όχι του πατέρα. Αυτό το σύστημα, πήρε την ονομασία του από τους Ινδιάνους Κρόου που ακολουθούσαν αυτές τις συνήθειες. Στις μέρες μας, χρησιμοποιείται ακόμα από τους Ινδιάνους Χόπι στις νοτιοδυτικές Η. Π. Α. και από κάποια έθνη των Ινδιάνων Ναβάχο.

Το σύστημα συγγένειας της Ομάχα

Το συγκεκριμένο σύστημα είναι παρόμοιο με αυτό των Ιροκέζων και έχει πολλές ομοιότητες και με εκείνο των Κρόου. Στους Ομάχα οι κόρες του κάθε αδελφού της μητέρας ονομάζονται μητέρες. Η κύρια διαφορά αυτού του συστήματος συγγένειας με των Κρόου είναι ότι αυτό ακολουθεί πατρογραμμική καταγωγή. Με άλλα λόγια, το κάθε <<Εγώ>>, ανήκει στην πλευρά του πατέρα και μόνο και όχι της μητέρας.

Οι Ινδιάνοι Ομάχα της Νεμπράσκα έδωσαν το όνομα σε αυτό το σύστημα. Σήμερα, το σύστημα συγγένειας της Ομάχα ακολουθείται στους Dani της δυτικής Παπούα, στους Mapuche της Χιλής και της Αργεντινής, στους lgbo της Νιγηρίας και σε μερικές αυτόχθονες ομάδες στο Μεξικό.

Το σύστημα συγγένειας του Σουδάν

Το σουδανικό σύστημα είναι το πιο περίπλοκο από όλα. Χρησιμοποιείται διαφορετικός προσδιορισμός για κάθε μέλος της οικογένειας ανάλογα με την απόστασή τους από το <<Εγώ>>, τη σχέση τους και το φύλο τους.  Αυτό το σύστημα πήρε την ονομασία του από από τους λαούς του Νότιου Σουδάν. Η πιο συχνή χρήση του γινόταν σε αρχαίες λατινικές και αγγλοσαξονικές κοινωνίες. Σήμερα, το συναντάμε σε αραβικές, τουρκικές, βουλγαρικές και κινεζικές κοινωνίες.

Το σύστημα συγγένειας στην Αρχαία Ελλάδα

Από αναλύσεις που έγιναν στο DNA των αρχαίων Ελλήνων, διαπιστώνεται ότι κατά την Εποχή του Χαλκού, στη Μινωική Κρήτη και στη Μυκηναϊκή Ελλάδα οι γάμοι βασιζόταν στη συγγένεια. Συγκεκριμένα, πολύ συχνό φαινόμενο ήταν οι γάμοι μεταξύ πρώτων εξαδέλφων. Ακολουθούσαν ένα πολύ αυστηρό σύστημα ομοαίματων γάμων με στόχο να παραμένουν τα περιουσιακά στοιχεία στην οικογένεια. Το γεγονός που σταδιακά μείωσε αυτήν την επιλογή ήταν οι δημογραφικές αλλαγές και οι μετακινήσεις των πληθυσμών. Στην σύγχρονη Ελλάδα, δεν διατηρείται πλέον αυτό το σύστημα και αντιθέτως θεωρείται και κατακριτέο.

Η ανάλυση του αρχαίου DNA αποκαλύπτει νέα δεδομένα για την οργάνωση και τις κοινωνίες των Ελλήνων (makthes.gr)

Πηγές:

Οι ορολογίες συγγένειας διακρίνουν: α)μεταξύ των φύλων (η διαφορά μεταξύ ενός αδελφού και μιας αδελφής) και μεταξύ των γενεών (uoc.gr)