Η ζωή στην αρχαία Ρώμη

Πολλές πτυχές της ζωής στην αρχαία Ρώμη αναδεικνύουν τις ομοιότητες της καθημερινότητας αυτής με την αντίστοιχη της σύγχρονης εποχής. Οι άνθρωποι εργάζονταν για να ζήσουν, πήγαιναν στην αγορά για να ψωνίσουν τα απαραίτητα αγαθά, μεριμνούσαν για τη φροντίδα των μελών της οικογένειάς τους. Πέραν όμως από τις ασχολίες που αφορούν στην εργασία και την οικογένεια, διασκέδαζαν παίζοντας επιτραπέζια παιχνίδια είτε πηγαίνοντας σε στάδια όπως το Κολοσσαίο για να παρακολουθήσουν αθλήματα της εποχής. Δε θα πρέπει να λησμονούμε, ωστόσο, ότι η καθημερινότητα ενός ανθρώπου, εξαρτάται πάντοτε από τα συμφραζόμενα της εποχής και της χώρας στην οποία ζει, δύο στοιχεία που προσδίδουν έναν μοναδικό χαρακτήρα στον τρόπο ζωής του, πέρα από τις διαχρονικές ανάγκες που αφορούν στην εργασία και την διασκέδαση.

Κατοικίες των Ρωμαίων

Οι περισσότεροι Ρωμαίοι ζούσαν στις insulas (ενικός insula, -ae = νησί), κτίρια που έμοιαζαν με τις σημερινές πολυκατοικίες, ωστόσο η ποιότητα κατασκευής τους ήταν πολύ χαμηλότερη και οι κάτοικοι ζούσαν διαρκώς με το φόβο της πυρκαγιάς ή του σεισμού. Κάποιες insulae μάλιστα που είχαν κτιστεί κοντά στον Τίβερη, διέτρεχαν τον κίνδυνο της υπερχείλισης του ποταμού. Πέραν όμως από τις λιγότερο συχνές αυτές περιπτώσεις, η διαβίωση σε αυτά τα κτίρια δεν ήταν η ιδανικότερη και για άλλους λόγους. Συχνά, στο εσωτερικό τους κατοικούσαν πολλοί περισσότεροι άνθρωποι από ότι θα έπρεπε, με αποτέλεσμα να γίνεται συνωστισμός. Επίσης, οι πολυκατοικίες αυτές κτίζονταν πολύ ψηλές με συνέπεια τον αυξημένο κίνδυνο κατάρρευσης του κτιρίου. Οι αυτοκράτορες Αύγουστος και Τραϊανός θέσπισαν νόμους που οριοθετούσαν το ύψος των κτιρίων, νόμοι που δυστυχώς δεν τηρούνταν πάντοτε. Οι insulae δε διέθεταν τρεχούμενο νερό, οι ένοικοί τους αναγκάζονταν να χρησιμοποιούν δημόσιες τουαλέτες, ενώ δεν υπήρχαν μαγειρεία στο κτίριο εξαιτίας του κινδύνου της πυρκαγιάς.

Οι μονοκατοικίες (domi, από τον ενικό domus-ι) των ισχυρών Ρωμαίων ήταν κτισμένες γύρω από το αίθριο (atrium), μία μικρή τετράγωνη αυλή, η οποία είχε μία δεξαμενή νερού (impluvium) βάθους συνήθως 30 εκατοστών ώστε να συλλέγει το βροχινό νερό. Κάποιοι κήποι είχαν επίσης πισίνα ή σιντριβάνι. Οι κυρίως χώροι που απλώνονταν γύρω από το αίθριο ήταν διακοσμημένοι με τοιχογραφίες και μωσαϊκά. Τα δωμάτια που προορίζονταν για ύπνο δεν ήταν πολύ μεγάλα, σε αντίθεση με τους χώρους των συμποσίων, οι οποίοι είχαν ιδιαίτερα προσεγμένη διακόσμηση. Οι βίλες είχαν τα δικά τους λουτρά και μαγειρεία, ενώ διέθεταν ξεχωριστά δωμάτια για τους δούλους.

Διατροφικές συνήθειες

Η διατροφή των Ρωμαίων ήταν η κλασσική μεσογειακή. Βασικά είδη διατροφής ήταν το ελαιόλαδο και το κρασί, ενώ οι πίτες ήταν πολύ διαδεδομένες. Το πρωινό γεύμα περιελάμβανε συνήθως τηγανίτες από σιτάρι, οι οποίες συνοδεύονταν από μέλι για τα παιδιά και κρασί για τους ενήλικες. Στο μεσημεριανό έτρωγαν κρέας ή ψάρι με φρούτα και έπιναν κρασί. Στο βραδινό, το δείπνο (cena) που ήταν το κυριότερο γεύμα της ημέρας, κατανάλωναν χυλό από αλεύρι με χορταρικά. Εντυπωσιακά ήταν τα γεύματα στα συμπόσια, όπου τα πάντα βρίσκονταν σε αφθονία. Στα ορεκτικά σερβίρονταν ελιές, αυγά, μαρούλι και θαλασσινά όπως στρείδια και αχινοί. Το κυρίως πιάτο περιείχε κρέας ή ψάρι συνοδευόμενο από νόστιμες σάλτσες και καρυκεύματα. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις σέρβιραν εξωτικά πιάτα με γεμιστό παγόνι ή στρουθοκάμηλο. Τα αγαπημένα ροφήματα των Ρωμαίων ήταν το ζεστό νερό με βότανα και μέλι, αντίστοιχο με το σημερινό τσάι, και το κρασί.

Επαγγέλματα στην αρχαία Ρώμη

Η οικονομία στην αρχαία Ρώμη ήταν ανθηρή. Υπήρχαν πολλά επαγγέλματα μεταξύ των οποίων ήταν του εμπόρου τροφίμων, δέρματος και κεραμικών. Πολλοί Ρωμαίοι διατηρούσαν καταστήματα με οικιακά είδη, υφάσματα, αρώματα και κοσμήματα. Ήταν σύνηθες να ακολουθούν το επάγγελμα του πατέρα τους και να διατηρούν τις μικρές επιχειρήσεις τους. Σε αυτήν την περίπτωση επίσης γίνονταν φουρνάρηδες, πωλητές κρασιού, ξυλουργοί, σιδηρουργοί ή βυρσοδέψες. Κάποιοι τεχνίτες αποκτούσαν μεγάλη φήμη, καθώς προσλαμβάνονταν από επιφανείς πολίτες έναντι αδράς αμοιβής για να διακοσμήσουν με τοιχογραφίες και ψηφιδωτά τις επαύλεις τους. Οι λιθοξόοι επίσης συνέβαλαν στη διακόσμηση αυτή σμιλεύοντας γλυπτά, τα οποία παρήγγελναν πλούσιοι Ρωμαίοι.

Εκπαίδευση

Η εκπαίδευση των παιδιών εξαρτιόταν από την οικογένεια στην οποία ανήκαν. Τα παιδιά των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων εκπαιδεύονταν από μικρή ηλικία σε κάποιο επάγγελμα, ώστε να στηρίξουν οικονομικά την οικογένειά τους. Διδάσκονταν για παράδειγμα την τέχνη της βυρσοδεψίας ή της μεταλλοτεχνίας κοντά σε κάποιον επαγγελματία.

Στις πιο ευκατάστατες οικογένειες προσλαμβάνονταν σκλάβοι, ώστε να διδάξουν στα παιδιά μέχρι την ηλικία των έξι ετών. Αργότερα τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο, το οποίο βρισκόταν είτε σε κάποιο δημόσιο κτίριο, είτε σε κάποιο σπίτι. Οι δάσκαλοι ήταν συνήθως μορφωμένοι σκλάβοι ελληνικής καταγωγής.

Οι μαθητές ξυπνούσαν πολύ νωρίς για να πάνε στο σχολείο. Μετέφεραν τα πράγματά τους σε μία δερμάτινη τσάντα ώμου. Στη διαδρομή αγόραζαν το πρωινό τους που συνήθως ήταν ξηροί καρποί, φασόλια και φρέσκο ψωμί. Φτάνοντας στο σχολείο, οι μαθητές κάθονταν γύρω από τον δάσκαλο σε σκαμνιά. Οι δάσκαλοι ήταν αυστηροί και χτυπούσαν τους μαθητές τους όταν δεν ήταν διαβασμένοι. Για τετράδιο χρησιμοποιούσαν ξύλινους πίνακες με κέρινη επιφάνεια, πάνω στους οποίους σκάλιζαν τα γράμματα με μία γραφίδα που λεγόταν «stylus». Η γραφίδα στο πίσω μέρος της διέθετε μία επίπεδη επιφάνεια που τη χρησιμοποιούσαν σαν σβηστήρα, τρίβοντάς την πάνω στο κερί ώστε να μπορούν να ξαναγράψουν. Το σχολικό πρόγραμμα περιείχε μαθήματα λατινικών, ελληνικών, λογοτεχνίας, ρητορικής, μουσικής, μαθηματικών και φυσικής. Η σχολική μέρα τελείωνε στις δύο ή τις τρεις το μεσημέρι.

Ελεύθερος χρόνος

Οι πιο ευκατάστατοι πολίτες της Ρώμης σταματούσαν τις εργασίες τους μετά το μεσημεριανό γεύμα. Το απόγευμα για αυτούς συνεπαγόταν ξεκούραση και ελεύθερο χρόνο. Πήγαιναν στα λουτρά, συναντούσαν τους φίλους τους και κάποιες φορές τους καλούσαν για βραδινό. Αντιδιαμετρικά αντίθετο ήταν το πρόγραμμα των φτωχότερων πολιτών, οι οποίοι εργάζονταν σκληρά ως το σούρουπο, οπότε μόνο έτρωγαν και ξεκουράζονταν από τον κάματο της ημέρας.

Οι Ρωμαίοι διασκέδαζαν παρακολουθώντας θεατρικές παραστάσεις και μουσικά δρώμενα. Πήγαιναν πολύ συχνά στα λουτρά όπου κολυμπούσαν, απολάμβαναν ατμόλουτρα και μασάζ και γυμνάζονταν. Πήγαιναν επίσης σε αρένες όπως το Circus Maximus και το Κολοσσαίο, για να παρακολουθήσουν αναμετρήσεις ανάμεσα σε μονομάχους ή στον ιππόδρομο για να δουν τις ιπποδρομίες.

Λουτρά

Αναπόσπαστο κομμάτι από τη ζωή των Ρωμαίων ήταν τα λουτρά, όχι μόνο ως τόπος στον οποίο φρόντιζαν για την καθαριότητα και την εκγύμναση του σώματός τους, αλλά και ως τόπος κοινωνικοποίησης. Εκεί συναντούσαν τους φίλους τους και περνούσαν χρόνο μαζί τους συζητώντας και παίζοντας επιτραπέζια παιχνίδια κάτω από τους κίονες. Είχαν πάντοτε μαζί τους ένα γυάλινο δοχείο με ελαιόλαδο και μία στλεγγίδα (strigil), μεταλλική, κυρτή μπάρα με την οποία αφαιρούσαν το ελαιόλαδα από το σώμα τους μαζί με τον ιδρώτα και τη σκόνη.

Τα λουτρά περιείχαν πολλές αίθουσες με θολωτές οροφές. Διέθεταν χώρους με τρεις διαφορετικές θερμοκρασίες για να καλύψουν τις ανάγκες όλων των επισκεπτών. Υπήρχαν χώροι θερμοί (caldarium), χλιαροί (tepidarium) και ψυχροί (frigidarium). Στα λουτρά εδράζονταν επίσης γυμναστήρια, βιβλιοθήκες, καταστήματα, κήποι και εκθέσεις τέχνης. Οι άντρες και οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν διαφορετικές αίθουσες. Αν τα λουτρά ήταν πολύ μικρά και δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα, τηρούταν διαφορετικό ωράριο για τα δύο φύλα. Επίσης, υπήρχαν λουτρά στα οποία σύχναζαν άνθρωποι καλής φήμης, αλλά και λουτρά τα οποία επισκέπτονταν άνθρωποι αμφιβόλου ηθικής, τα οποία στεγάζονταν και σε πιο σκοτεινούς χώρους.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Daily life in Roman Empire. Ανακτήθηκε στις 18-02-2023 από http://733257565503770808.weebly.com/uploads/1/2/5/5/12551251/35_daily_life_in_the_roman_empire.pdf

Everyday life in ancient Rome. (2020). Cornerstones Education. Ανακτήθηκε στις 18-02-2023 από Everyday-Life-in-Ancient-Rome.pdf (whitfieldstjamesprimary.co.uk)

James, S., (1994). Αρχαία Ρώμη. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.