Η σφαγή της Χίου ή πώς γεννήθηκε ο ευρωπαϊκός φιλελληνισμός

200 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη σφαγή της Χίου. Μια φρικτή πράξη που αναζωπύρωσε τα φιλελληνικά συναισθήματα των Ευρωπαίων και ενέπνευσε το διάσημο έργο του Ντελακρουά, “Η σφαγή της Χίου”.

Η σφαγή της Χίου: γιατί διατάχθηκε

Την άνοιξη του 1822, ενώ η Επανάσταση δονεί τον ελλαδικό χώρο, φτάνει στη Χίο ο Λυκούργος Λογοθέτης. Με μια δύναμη 1.500-2.000 αντρών σκοπό έχει να πείσει τους Χιώτες να προσχωρήσουν στην επανάσταση.

Τα νέα ταξιδεύουν γρήγορα στην κοντινή Υψηλή Πύλη. Ο Σουλτάνος δε θέλει να χάσει το πλούσιο νησί με τη μοναδική στον κόσμο μαστίχα. Έτσι, διατάζει την παραδειγματική τιμωρία των κατοίκων.

Η σφαγή της Χίου: ένα λεπτομερές σχέδιο 

Ήταν 30 Μαρτίου 1822 όταν ο Καρά Αλής επιβιβάζεται στο νησί με 7.000 άνδρες. Η σφαγή της Χίου μόλις είχε αρχίσει.

Οι διαταγές του σουλτάνου ήταν ακριβείς και λεπτομερείς. Βρέφη έως 3 ετών, αγόρια πάνω από 12 ετών και γυναίκες πάνω από 40 έπρεπε να θανατωθούν. Κορίτσια και γυναίκες από 3- 40 ετών θα έπαιρναν το δρόμο για τα σκλαβοπάζαρα. Ανάλογη μοίρα περίμενε και τα αγόρια 3 -12 ετών.

4 μήνες μήνες κράτησε η σφαγή. Τα νούμερα φέρνουν ζάλη. Υπολογίζεται ότι από τους 117. 000 χριστιανούς κατοίκους του νησιού 42.000 σφαγιάστηκαν. Άλλοι 50.000 αιχμαλωτίστηκαν, ενώ μόλις 23.000 διέφυγαν προς περιοχές της υπόλοιπης επαναστατημένης Ελλάδας.

Η Ευρώπη ξυπνά

Μέχρι τότε η Ευρώπη στέκει αδιάφορη ή εχθρική απέναντι στον αγώνα των Ελλήνων. Μα η σφαγή της Χίου συγκλονίζει την Ευρώπη. Δεν ήταν ότι οι Ευρωπαίο δεν είχαν ξανακούσει για τέτοιες σφαγές. Ούτε ότι δε γνώριζαν για σκλαβοπάζαρα. Είχαν στήσει μπόλικα και αυτοί στις ακτές της Αφρικής.

Μα τώρα το δεκατριάχρονο αγόρι που σφαγιάζεται δεν έχει μελαμψό δέρμα και ένα πανί τυλιγμένο γύρω από τους γοφούς του. Φορά ρούχα που μοιάζουν με τα ευρωπαϊκά και η γλώσσα του θυμίζει αυτή του Ομήρου. Οι γυναίκες που σέρνονται στα σκλαβοπάζαρα είναι λευκές, με σταυρούς βαφτιστικούς να κρέμονται στα στήθια τους. Έχουν γιους και αδερφούς που κάνουν δουλειές στο Λονδίνο και στο Παρίσι. Τούτη τη φορά ο λαός που σφαγιάζεται και υποφέρει μοιάζει με τους Ευρωπαίους. Κι αυτό συγκλονίζει την άλλοτε αδιάφορη Ευρώπη.

Ακόμη κι οι αυλές των ηγεμόνων ταράζονται. Ήταν πρόθυμοι να “κάνουν τα στραβά μάτια” για τη σκληρή στρατιωτική κατάπνιξη της επανάστασης. Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη και οι σφαγές αμάχων, όμως, προκαλούν το χριστιανικό αίσθημα. Και όχι μόνο. Σφαγές τέτοιας θηριωδίας κινητοποιούν την κοινή γνώμη και γιγαντώνουν σιγά-σιγά το φιλελληνικό ρεύμα.

Σφαγή της Χίου: στα πρωτοσέλιδα των ευρωπαϊκών εφημερίδων

Την ίδια περίοδο με τη σφαγή της Χίου, 22 Απριλίου 1822, γίνεται η σφαγή στη Νάουσα. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές εφημερίδες δε δίνουν λεπτομέρειες. Μερικές δεν αναφέρουν καν το γεγονός.

Δε συμβαίνει το ίδιο με τη Χίο. Οι εφημερίδες “Morning Chronicles” και  “Guardian” αφιερώνουν δύο κύρια άρθρα στη σφαγή της Χίου. Προτείνουν ένα είδος “σταυροφορίας” εναντίον των Οθωμανών, στον απόηχο της θηριωδίας. Η “Morning Chronicles” θα ξεπεράσει κι αυτή ακόμη την απέχθεια των Βρετανών για τη Ρωσία, ζητώντας την άμεση στρατιωτική παρέμβαση του Τσάρου.

Χίος: άρωμα μαστίχας στις ευρωπαϊκές αγορές

Η σφαγή της Χίου γίνεται λοιπόν γνωστή με λεπτομέρειες σε όλη την Ευρώπη. Αιτία για αυτό δεν είναι μόνο οι ωμότητες των Οθωμανών. Η Χίος είναι ένα πλούσιο νησί, με εμπορική παράδοση και ευρεία διασπορά. Παράγει προϊόντα πολυτελείας -όπως η μαστίχα και το μετάξι- που απολαμβάνουν όχι μόνο το χαρέμι του Σουλτάνου, αλλά και τα ευρωπαϊκά σαλόνια. Οι Χιώτες έμποροι που δραστηριοποιούνται στο Λονδίνο φροντίζουν να μαθευτεί η σφαγή της Χίου. Να μη κρυφτεί από τα μάτια της Ευρώπης το αίμα των συντοπιτών τους που χύθηκε.

Η σφαγή της Χίου: το αριστούργημα του Ντελακρουά

Από το Σεπτέμβριο του 1822 ο Ντελακρουά σκέφτεται τον αγώνα των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων ως θέμα κάποιου πίνακά του. Την σκέψη αυτή, μάλιστα, τη μοιράζεται με το φίλο του, Raymond Soulier. Η γνωριμία του με τον συνταγματάρχη Olivier Vutier θα του δώσει το υλικό που περιμένει. Ο Ντελακρουά συγκλονίζεται από τις λεπτομέρειες που μαθαίνει. Δουλεύει πυρετωδώς και σε 6 μήνες μόλις έχει έτοιμο το μνημειώδες έργο του “Η σφαγή της Χίου”.  Παρουσιάζεται στο Salon de Paris, το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός του δυτικού κόσμου, χαρίζοντας την πολυπόθητη αναγνώριση στον σχετικά άσημο τότε ζωγράφο. Ταυτόχρονα, μία από τις μελανότερες σελίδες του 19ου αιώνα αποκτά εικόνα. Μια εικόνα που αναδύεται ακόμη και 200 χρόνια μετά, όταν η φρίκη του πολέμου εμφανίζεται ξανά.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Η σφαγή της Χίου -200 χρόνια μετά και η συνέντευξη του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Αριστείδη Χατζή, ανακτήθηκε από: https://www.lifo.gr/culture/arxaiologia/i-sfagi-tis-hioy-200-hronia-meta

The Massacre at Chios by Eugene Delacroix, ανακτήθηκε από: https://www.eugene-delacroix.com/the-massacre-at-chios.jsp