Πως ο κινηματογράφος επηρέαζε και εξακολουθεί να επηρεάζει ακόμη και σήμερα την ιστορική εκπαίδευση και τη συνείδηση μας; Πως μπορούμε τελικά να διακρίνουμε τη μυθοπλασία από την ιστορία; Σε αυτό το άρθρο, θα παρέχουμε όλες τις απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα και θα αναλύσουμε την ιδιαίτερη αυτή σχέση της ιστορίας με τον κινηματογράφο.

Η ανάγκη για την καταγραφή της ιστορίας των ευρωπαϊκών κρατών και η τέχνη του κινηματογράφου γεννήθηκαν περίπου την ίδια περίοδο, κατά τα τέλη του 19^ου αιώνα. Από πολύ νωρίς, τα έθνη αντιλήφθηκαν τον δυναμικό ρόλο που διαδραμάτιζε ο κινηματογράφος ως εργαλείο επηρεασμού και διάχυσης ιδεών. Η ιστορία ήταν πάντα στενά συνδεδεμένη με τον κινηματογράφο, ιδιαίτερα κατά τον 19^ο και 20^ο αιώνα, όπου τα ιστορικά και επίμαχα θέματα των προηγούμενων ετών είχαν καταλάβει την πρώτη θέση στην κινηματογραφική σκηνή.

Η σχέση ιστορίας – κινηματογράφου: 

Η σχέση μεταξύ της ιστορίας και του κινηματογράφου είναι μία σχέση διαπλεγμένη, περίπλοκη και σε πολλές περιπτώσεις, επικίνδυνη. Δεν είναι σπάνιο να παρατηρούνται περιπτώσεις όπου χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία ακόμη και η Ελλάδα κατά την περίοδο της δικτατορίας. Χρησιμοποίησαν τον κινηματογράφο ως μέσο χειραγώγησης, προπαγάνδας και ως εργαλείο ενίσχυσης της εθνικής συνείδησης και της αυτοεικόνα τους. Οι κινηματογραφικές ταινίες, ανάλογα με την χώρα παραγωγής και το κοινωνικοπολιτικό κλίμα της εποχής, εξυπηρέτησαν διάφορους σκοπούς και θεματολογίες.

Έρευνες έχουν δείξει ότι ένα μεγάλο ποσοστό του δυτικού πληθυσμού, εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να διαμορφώνει τις ιστορικές του γνώσεις μέσω των ταινιών ιστορικού περιεχομένου. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που καθιστούν τον κινηματογράφο τόσο αποτελεσματικό, είναι η συνδυασμένη χρήση εικόνας, ήχου και ειδικών εφέ. Αυτά τα ιδιαίτερα εκφραστικά μέσα έχουν τη δυνατότητα να τραβήξουν το ενδιαφέρων και την προσοχή του κοινού, προσφέροντας ταυτόχρονα μία ολοκληρωμένη αισθησιακά εμπειρία, με την οποία πολλές φορές οι θεατές συνδέονται και ταυτίζονται.

Επομένως, σημαντικό είναι να κατανοήσουμε και να διαχωρίσουμε τη σχέση ιστορίας και κινηματογράφου, καθώς συχνά παρατηρείται μία έντονη σύγχυση ανάμεσα σε αυτές τις δύο έννοιες. Αρχικά, η ιστορία, και ιδιαίτερα η ακαδημαϊκή ιστοριογραφία, μελετάται και γράφεται από επιστήμονες ιστορικούς, γεγονός που την καθιστά μία έγκυρη και αξιόπιστη πηγή. Μέσω αυτής της γνώσης, διαθέτουμε το απαραίτητο οπλοστάσιο για την κριτική αξιολόγηση της εγκυρότητας κάθε πληροφορίας που λαμβάνουμε.

Από την άλλη, ο κινηματογράφος ανήκει στην δημόσια ιστορία. Δημόσια ιστορία είναι η εκλαΐκευση των ιστορικών γεγονότων, η άποψη του μαζικού κοινού, η οποία συχνά συνδέεται με την ψυχαγωγία και εμπλουτίζει τα ιστορικά γεγονότα. Είναι κοινά αποδεχτό, ότι η δημόσια ιστορία και τα μέσα της έχουν μεγαλύτερη απήχηση στο κοινό. Οι ιστορικές κινηματογραφικές ταινίες περιγράφουν και αφηγούνται την ιστορία, αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, καθώς πολλές φορές χρησιμοποιούνται για να εξυπηρετήσουν ανάγκες της εποχής και των δημιουργών τους. Επομένως, είναι σημαντικό να μην συγχέουμε αυτές τις δύο διαφορετικές έννοιες, ούτε να αφήνουμε τη μία να υιοθετεί τον ρόλο της άλλης.

Διάκριση ιστορίας και μυθοπλασίας:

Για να αποφύγουμε τυχόν παρανοήσεις και ιστορικές παραπλανήσεις, είναι σημαντικό να αναθεωρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα δεδομένα του κινηματογραφικού υλικού. Οι θεατές πρέπει να εκπαιδεύονται κατάλληλα, ώστε να γίνονται οπτικά και ακουστικά εγγράμματοι. Να είναι σε θέση να αποκωδικοποιούν και να αναγνωρίζουν μηνύματα από το παρελθόν μέσα από τις σύγχρονες οπτικές πηγές. Υπάρχουν κάποια «κλειδιά» τα οποία ενισχύουν αυτήν την  κριτική ανάλυση των ιστορικών πηγών, αυτά είναι τα συστατικά στοιχεία της ιστορικής σκέψης.

Για να αντλήσει το κοινό τα σωστά συμπεράσματα από μία ταινία και να την ερμηνεύει σωστά, πρέπει να σκέφτεται ιστορικά, και αυτό προϋποθέτει να έχει μία καλή ιστορική γνώση. Ο θεατής πρέπει να αναρωτηθεί για την πηγή της ιστορικής πληροφορίας, ποιος και γιατί δημιούργησε αυτό που βλέπει. Να αξιολογήσει την πηγή/ταινία, να κατανοήσει τα συμφραζόμενα στην αφήγηση, και να συνδέσει τις πληροφορίες που αποκόμισε με άλλες πηγές ή με τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις του. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγήσει τον λόγο για τον οποίο συμβαίνουν τα γεγονότα και να πλησιάσει όσο το δυνατόν πιο κοντά στην ιστορική πραγματικότητα.

Η σχέση κινηματογράφου και ιστορίας παρόλα αυτά δεν πρέπει να μας τρομάζει και να την αντιμετωπίζουμε με καχυποψία. Ας την αντιληφθούμε ως μία πύλη προς το παρελθόν, σαν μια ευκαιρία αναζήτησης της αλήθειας. Οπλισμένοι με την ιστορική γνώση και την κριτική σκέψη, θα είμαστε σε θέση να απολαύσουμε με ασφάλεια αυτό το μαγικό ταξίδι του Κινηματογράφου.

Πηγές:

• Κελεσίδης Ε., Ο κινηματογράφος ως παράγοντας διαμόρφωσης των Ιστορικών ιδεών των παιδιών. Η περίπτωση του Τρωικού πολέμου. 2006. Στον Διαδικτυακό τόπο: http://marrep.webpages.auth.gr/images/ERGASIES/METAPTYXIAKES/Kelesidis.pdf (Τελευταία προβολή: 15/9/2023)
• Λεμονίδου Έλλη, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ιστοριογραφία, Δημόσια Ιστορία και Ιστορική εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη, 2013.
• Κουριανδάκης Χ., Ιστορική σκέψη, κριτική σκέψη και λογική κατανόηση στη σχολική Ιστορία.2005, Στον Διαδικτυακό τόπο: http://ipeir.pde.sch.gr/educonf/2/12KenotomesDrasis/kouryiantakis/kouryiantakis.pdf (Τελευταία προβολή: 15/9/2023)
• Quick intro to Historical Thinking and Reading. Στον Διαδικτυακό τόπο: https://faculty.chass.ncsu.edu/slatta/history_intro.htm (Τελευταία προβολή 15/9/2023)
• Γιώργος Κόκκινος, Παναγιώτης Κιμουρτζής, Έλλη Λεμονίδου, Παναγιώτης Γατσωτής, ΠέτροςΤραντάς, «Ο “λευκός γάμος” της ιστορίας του παρόντος χρόνου με τη σχολική ιστορία στην Ελλάδα. Ο κινηματογράφος ως “από μηχανής Θεός”; Πορίσματα έρευνας με φοιτητές και εκπαιδευτικούς», στο: Γιώργος Κόκκινος, Μαρία Χιονίδου (επιμ.), Επιστήμες της Εκπαίδευσης, Ταξιδευτής – ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Αιγαίου, Αθήνα, 2013